Döviz kurunda dalgalanma, cari açıkta artış TÜRK EKONOMİSİ NEREYE GİDİYOR?

ANALİZ / MAKRO EKONOMİ / DOç. DR. ERTUĞRUL KIZILKAYA

7 Haziran seçimleri sonrasında koalisyon hükümetinin kurulabileceği yönündeki umutlar, yerini son bir ayda tırmanışa geçen terör olaylarına bırakında ekonomi dalgalanmaya başladı. Döviz kurları, uzun bir aradan sonra en yüksek seviyesine çıktı. Dolar, 3 TL sınırına ulaşarak tarihi rekorunu kırdı, Türk ekonomisinin kronik sorunu cari açık ise artışını sürdürmeye devam etti. Enflasyon ve işsizlik göstergelerinde ise iyileşme sinyalleri geldi.

İşte makro ekonomik göstergelerdeki son gelişmeler…

Enflasyon düşüşte

Temmuz ayında tüketici fiyatları yüzde 0,09 oranında artarken, yıllık tüketici enflasyonu yüzde 6,81’e düştü. Bu dönemde gıda ve enerji fiyatlarında ortaya çıkan düşüşler enflasyonda görülen eğilime katkıda bulunmuştur.

öKTG-H ve öKTG-I endekslerinin yıllık artış oranları da yaklaşık 0,2 puan gerileyerek sırasıyla yüzde 7,60 ve yüzde 7,31 olarak gerçekleşmiştir. çekirdek enflasyon göstergelerinin genel TüFE oranının üzerinde olması olumsuz bir gösterge olarak değerlendirmelidir. Söz konusu gelişmenin birkaç aydır devam etmesi dikkat çekmektedir.

Alt gruplar incelendiğinde, Temmuz ayında yıllık tüketici enflasyonuna en belirgin katkı 2,49 puan ile hizmet grubundan gelmektedir.

Grafik: TüFE ve çekirdek Enflasyon

Kaynak: TüİK

Fiyat hareketlerine dair açıklamasında TCMB “Temel mal grubu yıllık enflasyonu Temmuz ayında 0,09 puanlık artışla yüzde 6,05’e yükselmiştir. Bu dönemde yıllık enflasyon dayanıklı tüketim mallarında yükselirken giyim grubunda gerilemiş, giyim ve dayanıklı dışı temel mallar grubunda ise yatay seyretmiştir. Giyim grubunda sezon indirimlerinin geçmiş yıllara kıyasla daha yüksek gerçekleşmesi ile yıllık enflasyon bu grupta yaklaşık 2 puan gerilemiştir. Diğer taraftan, mobilya, otomobil ve beyaz eşya fiyatlarındaki yüksek oranlı artışlar çerçevesinde dayanıklı tüketim malları fiyatları Temmuz ayında yüzde 1,29 oranında yükselmiştir. Söz konusu artışlarda döviz kuru gelişmelerinin gecikmeli etkilerinin yanı sıra, özellikle mobilya ve belirli elektrikli ev aletleri (elektrikli süpürge, su ısıtıcısı, ütü) fiyatlarında gümrük vergisindeki artışın yansımaları da gözlenmektedir. Türk lirasındaki birikimli değer kaybının yansımaları giyim ve dayanıklı dışı temel mallar grubunda hissedilmeye devam etmiş ve bu grubun yıllık enflasyonunda Eylül 2014’ten beri gözlenen yavaşlama Temmuz ayında duraklamıştır” yorumlarına yer vermiştir.

Tablo: Temmuz Ayı Enflasyonu Bileşenleri

İşsizlik ilkbaharda düşüş eğilimini tekrarladı

TüİK tarafından açıklanan verilere göre Mayıs ayı itibariyle işsizlik oranı yüzde 9,3 (Nisan ayında yüzde 9,6) seviyesinde gerçekleşti. Bu dönemde işsiz sayısı 2 milyon 789 bin kişi iken, işsizlik oranı erkeklerde yüzde 8,4; kadınlarda ise yüzde 11,5 oldu. Aynı dönemde tarım dışı işsizlik oranı yüzde 11,4 olarak tahmin edildi. İşgücü 2015 yılı Nisan döneminde 29 milyon 861 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise yüzde 51,7 olarak gerçekleşti. İşgücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 71,8; kadınlarda ise yüzde 32,1 oldu.

Grafik: Mevsim etkilerinden arındırılmamış temel işgücü göstergeleri, Mayıs 2015

Kaynak: TüİK

Dünya ülkeleriyle karşılaştırma anlamında en uygun veri olarak açıklanan 15-64 yaş grubu tarım dışı işsizlik oranı ise yüzde 11,4 olarak gerçekleşti.

Grafik: Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı, Mayıs 2015

Kaynak: TüİK

Cari açıkta artış görüldü

Cari işlemler açığı, bir önceki yılın Haziran ayına göre 812 milyon ABD doları azalarak 3.356 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Bunun sonucunda, 12 aylık cari işlemler açığı 44.691 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir.

ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına bir önceki yılın aynı ayına göre 1.429 milyon ABD doları azalarak 4.839 milyon ABD dolarına gerilemesi etkili olmuştur.

Parasal olmayan altın kalemi net ithalat olarak, bir önceki yılın Haziran ayında 1.074 milyon ABD doları, bu yılın aynı ayında ise 196 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

Grafik: Yıllık Dış Ticaret Açığı ve Cari Açık

Kaynak: TCMB

Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler (net yükümlülük artışı), bir önceki yılın aynı ayına göre 307 milyon ABD doları azalarak 554 milyon ABD doları tutarında gerçekleşmiştir.

Portföy yatırımları 661 milyon ABD doları tutarında net çıkış kaydetmiştir. Alt kalemler itibarıyla incelendiğinde, yurtdışı yerleşiklerce devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 452 milyon ABD doları net satım yapıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, yurtdışında ihraç edilen tahvil ve bonolarla ilgili olarak bankalar 119 milyon ABD doları net borçlanma gerçekleştirmiştir.

Diğer yatırımlar altında, yurtiçi bankaların yurtdışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 1.030 milyon ABD doları net azalış, yurtdışı bankaların yurtiçindeki mevduatları ise 268 milyon ABD doları tutarında net artış kaydetmiştir.

Yurtdışından sağlanan kredilerle ilgili olarak Genel Hükümet ve diğer sektörler, sırasıyla 135 milyon ABD doları ve 2.219 milyon ABD doları net kullanım gerçekleştirirken, bankacılık sektörü 144 milyon ABD doları net geri ödeme yapmıştır. Bankalar ve diğer sektörler, kısa vadeli kredilerde net geri ödeyici, uzun vadeli kredilerde de net kullanıcı olmuşlardır.

Resmi rezervler Haziran ayında 783 milyon ABD doları azalmıştır.

Mayıs ayının en dikkat çekici verilerinden biri de net hata noksan kaleminin 1.443 milyon ABD doları döviz çıkışına işaret etmesi olmuştur. Bu değişimle birlikte 2015 yılının Ocak-Haziran döneminde bu kalemden sağlanan döviz girişi 8.619 milyon ABD dolarına ulaşmıştır.

Türk Lirasının Değer Kaybı Sürüyor

TCMB tarafından açıklanan Reel Efektif Döviz Kuru istatistikleri Türk Lirasının reel değerinde kaybın boyutlarını ortaya koymaktadır. Söz konusu endeks 2014 yılının ilk çeyreğinde 95,86 – 96,91 aralığına düşmüşken, daha sonra sürekli olarak 100 seviyesinin üzerinde yer almıştı. Ancak, içinde bulunduğumuz yılın Haziran ayından itibaren tekrar 100 seviyesinin altına düşerek reel değerde görülen kayba işaret etmektedir. Ağustos ayında nominal kurlarda görülen değişimler dikkate alındığında TüFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru endeksinde düşük seyrin süreceği öngörülebilir.

Verilerin detayları incelendiğinde TüFE Gelişmiş ülkeler Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru endeksinde de düşüş sergilendiği dikkat çekmektedir. Ancak, bu endeksteki düşüş daha sınırlı olmuş ve 2014 yılı ilk çeyreğinde görülen düşük seviyelere inilmemiştir. Bu endeks kapsamında değerlendirilecek olursa, 2015 Temmuz ayı itibarıyla Türk Lirasının yaklaşık yüzde 18 düzeyinde aşırı değerli olmayı sürdürdüğü görülmektedir. Ağustos ayı ve sonrasında görülen nominal kur artışlarının kalıcı olması durumunda aşırı değerliliğin bir kısmının giderileceği iddia edilebilir.

Tablo: TüFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru

Kaynak: TCMB

Kredilerde Artış Ilımlı Düzeyde

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından açıklanan Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri Haziran 2015 raporuna göre bankacılık sektörünün toplam kredilerinde artış hızı yılbaşına göre yüzde 11,2 düzeyinde gerçekleşti. Detaylar incelendiğinde en önemli artışın ticari ve kurumsal kredilerde olduğu görülmektedir. Buna göre 2014 yılı sonun 551 milyar TL düzeyinde olan söz konusu krediler Haziran 2015 itibarıyla 656 milyar TL’ye yükselmiştir. Buna karşılık KOBİ ve Tüketici kredilerinde görülen artışlar daha sınırlı olmuştur.

Ticari ve kurumsal kredilerde görülen artış iktisadi aktivitenin canlanacağı beklentisi olarak yorumlansa da bir başka açıdan ele alındığında döviz kurlarında görülen artışların etkilerini de barındırmaktadır. Nitekim Haziran 2015 döneminde toplam kredi tutarı 1,39 milyar TL iken, söz konusu tutarın 972 milyar TL’si Türk parası kredilerden, 426 milyar TL’si yabancı para kredilerden oluşmaktadır. Bilindiği üzere tüketici kredilerinin döviz cinsinden olan kısmı çok az olmakla birlikte ticari ve kurumsal kredilerde döviz cinsinden kredilerin ciddi bir ağırlığı bulunmaktadır.

Grafik: Banka Kredilerinin Gelişimi (Milyar TL)

Kaynak: BDDK