Covid-19 ve maske ticareti üzerine

Prof. Dr. Erginbay Uğurlu

*“Maske Savaşları” başlığı altında birçok haber okuduk. Ocak ayında ABD, Almanya’nın peşin olarak ödeyerek aldığı 200 bin koruyucu maskeye el koydu. Nisan ayındaki bir haberde de Fransa’nın ise İtalya ve İspanya’ya gönderilen maskelere el koyduğunu okuduk. Acaba bu savaşın asıl kazananı kim oldu?

*Yüz ve göz koruyucu ürünlerde uluslararası ticaretteki ürünlerin büyük bir kısmında olduğu gibi en büyük pay Çin’e ait. Çin yaklaşık olarak yüzde 44’lük paya sahip.  Çin’den sonra gelen Almanya’nın oranı yüzde 7.Ocak ayında başlayan maske savaşlarının kazananının Çin olduğu görülüyor.

Kovid-19 dünya ekonomilerine ve uluslararası ticarete büyük darbe indirdi. Pandemi sürecinde Dünya Bankası yayınladığı raporlarda daha ilk günlerden büyüme beklentilerini düşürdü. Son olarak Haziran 2020 Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu’nda Kovid-19 salgınının etkileri sonrası küresel ekonominin bu yıl yüzde 5,2 küçüleceği öngörüsünü yayınladı.

Uluslararası ticaret verileri incelendiğinde birçok ürünün ithalatının düştüğü görülüyor. Ancak bazı ürünler içinse bunu tam tersi söz konusu.  Bu ürünler tahmin edebileceğiniz gibi Kovid-19 ilişkili olan ürünler.

Dünya Bankası bu ürünleri sekiz başlıkta topluyor^[1]. Başlıklar kısaca özetlenirse, tıbbi test kitleri, dezenfektanlar, diğer tıbbi sarf malzemeleri, diğer tıbbi cihazlar ve donanım, diğer tıbbi ürünler, oksijen terapi donanımı, koruyucu giysiler ve benzerleri, ve taşıtlar. Sayılan sekiz başlık içinde hayatımıza en çok giren ve en çok bilinen koruyucu giysiler ve benzerleri başlığı altında HS 630790 kodlu “Yüz ve göz koruma” ürünleri.

“MASKE SAVAŞLARI” BAŞLIĞI ALTINDA BİRÇOK HABER OKUDUK

Bu ürünlerle ilk tanışma dönemlerimizde öncelikle bu ürünlerin arzının yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar yaşandı Hatta  “Maske Savaşları” başlığı altında birçok haber okuduk.  2020 Ocak ayında ABD’nin, Almanya’nın salgınla mücadele kapsamında peşin olarak ödeyerek aldığı 200 bin koruyucu maskeye el koyduğu haberi ortaya çıktı[2].

Almanya’ya gönderilmek üzere Bangkok Havaalanı’nda yola çıkan maskelere, ABD’nin havaalanında el koyduğu ve Almanya’ya girmeden ABD’ye yönlendirildiği iddia edildi. Nisan 2020’deki bir haberde de Fransa’nın ise İtalya ve İspanya’ya gönderilen maskelere el koyduğunu okuduk[3]. Acaba bu savaşın asıl kazananı kim oldu?

Bu soruyu yanıtlamak için TradeMap sitesinde yer alan uluslararası ticaret verilerini çok kullanışlı bir kaynak. TradeMap uluslararası ticarette yer alan ürünlerin miktar ve fiyat bilgileri HS kodlarına bağlı olarak sunuluyor.

TradeMap 630790 HS kodunu diğer hazır eşya olarak tanımlıyor. Ben bu ürünü Dünya Bankası sınıflandırmasında olduğu gibi yüz ve göz koruyucu ürünler olarak ele alacağım. Kullanacağım veri dünya ithalat değerleri. Aşağıda ele alınan her ülke o ürünün toplam dünya ithalatındaki payını gösteriyor.

İncelenen ülke açısından bakıldığında o ülkenin ihracatını gösteriyor. Yazıda bir anlam birliği sağlanması açısından ithalat kelimesini kullanacağım ancak veriler ülkenin ithalatı değil dünyada o ürünün ithalatının ne kadarının o ülkeden yapıldığını gösteriyor.

YÜZ VE GÖZ KORUYUCU ÜRÜNLERDE EN BÜYÜK PAY ÇİN’E AİT

Her ne kadar Kovid-19 virüsünün ilk olarak duyulduğu ay 2019 Aralık ayı olsa da 2018 ve 2019 Kovid-19 öncesi yıllar olarak ele alınabilir.  2019 ve 2018 yılları yüz ve göz koruyucu ürünlerin ithal edildiği ülkelerin ithalattaki payları incelediğinde; uluslararası ticaretteki ürünlerin büyük bir kısmında olduğu gibi en büyük pay Çin’e ait.

Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere Çin her iki yılda da yaklaşık olarak yüzde 44’lük paya sahip.  Çin’den sonra gelen Almanya’nın oranı yüzde 7, üçüncü ülke olan ABD’nin oranı ise yüzde 6. En yakın rakipler bile Çin’den oldukça düşük bir orana sahipler.

HS 630790, Hangi ülkeden Ne Kadar İthal Edildi (Bin ABD Doları)

Görüldüğü gibi 2018 yılında dünya Çin’den 5 milyarlık gibi yüz ve göz koruyucu ürünler almış ve 2019’da yaklaşık 5,5 milyar dolara ulaşmış. İkinci büyük ihracatçı ülke olan Almanya’dan dünya 860 milyon dolarlık yüz ve göz koruyucu ürünler almış ve arada çok yüksek bir fark var. Tablodan diğer ülkeler de incelenebilir. Aşağıdaki iki pasta grafikte 2018 ve 2019’daki paylar daha rahat görülebilecektir.

Kovid-19’un hem sosyal hem ekonomik etkileri ilk olarak Çin’de görülmüştü. Bu nedenle de ekonomideki küçülme beklentileri de ilk olarak Çin üzerinden konuşulmuştu. Çin’in koronavirüsün yayılmasını önlemek için uyguladığı sıkı kapanma ve karantina uygulamalarının dış ticaretine üzerine yapacağı negatif etkileri de konuşulmaktaydı.

Bu konuda ben de bir rapor yazmıştım^[4]. Ancak TradeMap 2020 aylık verileri incelendiğinde 630790 kodlu ürünler için tam tersi bir etki yaşandığını görüyoruz. Veri kaynağı ürünün ithal edildiği ülkeleri 76 ülke sıralıyor ve bu ülkelerin verilerini her ay için alt alta topladığımızda sadece Mart ayı için 1.631.776.000 dolarlık bir ithalat olduğunu görüyoruz. Çin’in ithalatı ise 1.062.641.000 dolar.

OCAK AYINDA BAŞLAYAN MASKE SAVAŞLARININ KAZANANININ ÇİN OLDUĞU GÖRÜLÜYOR

Dünyanın Çin’den 2018 ve 2019’daki ithalatı yaklaşık 5 milyar dolarken 2020 yılının sadece Mart ayında 1,5 milyar doların üzerine çıktığını görüyoruz. Hepimizin kolaylıkla tahmin edeceği gibi Kovid-19 sonrası dünya maske vb. tıbbi koruyucularının önce talebi sonra da ticareti çok hızlı bir şekilde arttı. Çin’de yaşanan bu artış genel artıştan da kaynaklandı.

Peki, bu artış aralarındaki fark çok yüksek olsa da, rakiplerine de yansıdı mı? Bunu anlamak için oranları incelediğimizde Çin’in Mart ayında yüzde 65 olan payının Temmuz’da yüzde 89’a ulaştığı görülüyor. Çin üretim yapısını uyumlaştırarak zaten en büyük paya sahip olduğu pazarda neredeyse pazarın tamamına hakim olacak şekilde büyüyor. Rakiplerin paylarını incelemeye bile gerek bırakmıyor.

Bir arama motorunda “maske savaşları” kelime grubunu aratırsanız Ocak ayından başlamak üzere yüzlerce haber bulacaksınız. Ocak ayında başlayan maske savaşlarının kazananının Çin olduğu görülüyor. Çin mağlup olarak başladığı bu savaşı bu yönüyle lehine çevirmiş görünüyor.

Prof. Dr. Erginbay Uğurlu

İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi

ugurlu@turcomony.com

[1] https://wits.worldbank.org/trade/covid-19-medical-products.aspx

[2] https://www.cnnturk.com/dunya/abd-almanyanin-parasini-odedigi-maskelere-el-koydu

[3] https://www.dw.com/tr/salg%C4%B1nda-maske-sava%C5%9Flar%C4%B1/a-53010311

[4] https://blogs.cuit.columbia.edu/eu2157/arastirma-raporlari/