Şirketler, çalışan kaynaklı hilelere karşı dikkat olmalı!

Gürdoğan Yurtsever

Gelişmiş ülkelerde şirketler, günlük gelirlerinin ortalama % 6-7’sini çalışan hileleri yoluyla kaybediyor. Dünyada yapılan araştırmalar; şirket çalışanlarının % 10’unun her durumda, % 15’inin hiç bir zaman, % 75’inin ise fırsatını bulduğunda hile yapabildiği ortaya koyuyor.

Uluslararası alanda görülen globalleşme ve teknolojik gelişmeler şirketlerin karşı karşıya kaldığı riskleri daha da büyütüyor. Şirketlerde genellikle gözden kaçırılan veya dikkat edilmeyen önemli risklerden birisi de çalışan kaynaklı risklerdir.

Tüm teknolojik gelişmelere karşın şirketlerin insan kaynağına bağımlılığı halen devam ediyor. Bu nedenle büyük, küçük tüm şirketlerde çalışanların görev veya yetkisini aşarak şirket kaynaklarını, bilgilerini, imkanlarını kişisel çıkarları veya üçüncü kişiler lehine kötüye kullanması riski söz konusu. Zaman zaman bazı basın yayın organlarında bu risklerin gerçekleştiğine yönelik çeşitli haberler yeralabiliyor.

çalışan hileleri sonucunda ortaya çıkan sonuçların şirketlere önemli zararlar verebildiğini ifade etmek gerekiyor. Türkiye’de ve dünyada yapılan araştırmalar da bunu doğruluyor. ABD’de yapılan araştırmalarda her çalışanın günlük hile ortalamasının 9 USD civarında olduğu ortaya çıkmış durumda. Aynı şekilde gelişmiş ülkelerde şirketlerin günlük gelirlerinin ortalama % 6-7’sini çalışan hileleri yoluyla kaybettikleri tahmin ediliyor.

Dünyada yapılan araştırmalarda şirket çalışanlarının % 10’unun her durumda, % 15’inin hiç bir zaman, % 75’inin ise fırsatını bulduğunda hile yapabildiği görülüyor. özellikle kriz dönemlerinde şirketlerde gerçekleşen hile olaylarının büyük oranda arttığı belirlenmiş durumda.

Türkiye’de yapılan araştırmalarda da şirketlerin % 36’sının ekonomik suçlarla karşılaştığı görülüyor. Şirketlerin bu konularda yapılan araştırmalara bilgi vermede çeşitli gerekçelerle çekingen davranmaları dikkate alındığında bu risklerin çok daha yüksek olduğunu ifade etmek mümkün.

çalışan hileleri doğrudan çalışanlar tarafından veya şirket dışındaki üçüncü kişilerle işbirliği şeklinde gerçekleştirebiliyor. çalışanın eyleminde kasıt bulunması ve kendisi veya bir başkasına doğrudan veya dolaylı yoldan çıkar sağlaması hilenin varlığının temel unsurları arasında yeralıyor. özellikle inşaat, finans ve sağlık sektörleri, çalışan hilesi riski bakımından en riskli sektörler olarak karşımıza çıkıyor.

Gerek dünyada, gerekse de Türkiye’de en fazla karşılaşılan hile; şirket varlıklarına yönelik hırsızlıklar oluyor. Burada şirkete ait maddi varlıklar adi hırsızlık yoluyla çalışanın veya üçüncü şahıs/şahısların zimmetine geçiriliyor. Bunları rüşvet, evrakta sahtecilik, vergi ve benzeri yasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, mali tablo hileleri, maddi olmayan varlıklar/şirket sırlarının/müşteri bilgilerinin çalınması gibi hilelerin izlediği görülüyor.

çalışan hilelerinin; çalışanın finansal, ailevi, ahlaki veya psikolojik problemlerinin bulunması, borçluluğunun yüksekliği ve ödemelerinde zorluğa düşmesi, düşük veya aşırı kendine güven duygusu veya düşük motivasyonun bulunması, unvan ve ücret gibi beklentilerinin karşılanmaması nedeniyle uğradığı düş kırıklığının yüksek olması, haksızlığa uğradığını düşünmesi, çalışma ortamının stresli olması, aşırı fazla mesai yaparak çalışması, yöneticileriyle problem yaşaması, gerçekçi olmayan hedefler ile yüksek teşviklerin verilmesi, kişisel özellikleri ve hırslı yapısı, daha lüks yaşam arzusu gibi etik, ekonomik ve sosyal boyutlu çeşitli nedenlerinin olduğunu belirtmek mümkündür.

çalışan hilelerinin şirketin mali kaybı, itibarı, marka değeri, hisse fiyatı, personel morali gibi çok boyutlu olumsuz sonuçları söz konusudur. Bunlar zaman zaman şirketi iflasa dahi götürebilecek boyutta olabiliyor. Bu nedenle çalışan hilelerini önleyecek mekanizmaların etkin bir şekilde kurulması ve var olan hilelerin mümkün olan en kısa sürede tespit edilebilmesi şirketler için büyük önem taşıyor. Şirketler genellikle dışarıdan gelebilecek dolandırıcılık olaylarının engellenebilmesi ve herhangi bir zarar ile karşılaşmamak amacıyla sıkı kontroller oluşturmakla birlikte, kendi çalışanlarından kaynaklanabilecek hile riskine çeşitli nedenlerle yeterince önem vermeyebiliyorlar.

Bunun temelinde de personeline güven duygusu ön plana çıkıyor. Fakat kişilerden bağımsız mekanizmalar bütününün oluşturulması ve işletilmesi çalışanlardan kaynaklanabilecek risklerin ortadan kaldırılabilmesi veya azaltılabilmesi için büyük önem taşıyor.

Bu kapsamda; şirket bünyesinde hilelerin oluşmasını önleyecek etkinlikte iç kontrol mekanizmalarının oluşturulması, çalışanların görev, yetki ve sorumlulukların açıkça tanımlanması, çapraz kontrol ve imza usullerinin geliştirilmesi, işlemi yapan ile onaylayanların farklı kişiler olmasına önem verilmesi, limitler ve onay mekanizmalarının oluşturulması, personel davranış kurallarının tanımlanması, verilen hedeflerin ve beklentilerin gerçekleştirilebilir olması, performans değerlendirme, ödüllendirme ve cezalandırma sisteminin adil ve açık olması, verilen vaatlerin gerçekleştirilmesi, çalışanın şirketin tüm kaynak ve kayıtlarına erişiminin sınırlandırılması, işe alım öncesinde titiz araştırmalar yapılması, aday istihbaratlarına özen gösterilmesi, referans aranması, olumsuz kayıt ve borçluluğunun araştırılması, çalışanın borçlanma eğiliminin ve ani davranış değişiklikleri yakından izlenmesi, şirketin büyüklüğüne göre etkin bir iç denetim faaliyetine yer verilmesi büyük önem taşıyor.

Gürdoğan YURTSEVER

yurtsever@turcomoney.com