Finansmana erişim niye gündemden düşmüyor?

Adnan Yıldırım

–2022 yılında dünya genelinde enflasyon oranlarında ani yükselişlerin etkisiyle büyük merkez bankalarının faiz artırımlarına ek olarak varlık alımlarını da sınırlandırmaları/azaltmaları; doğal olarak küresel bazda bütün ekonomilerde ve özellikle de dış kaynak çıkışının yaşandığı gelişmekte olan ülke ekonomilerinde finansmana erişimi sınırladı, finansman maliyetlerinin de artmasına yol açtı.

–Reel sektörün finansmana erişiminde yaşanan sorunların anlaşılabilmesi için, finans sektörünün durumuna bakılması gerekir. Finans sektörünün büyüklüğü, enstrüman çeşitliliği, finansman kaynakları ve maliyetlerindeki durum ve gelişmeler, reel sektörün krediye erişimine ve maliyetlerine yansıyor. 2022 yıl sonu verilerine göre; Türk finans sisteminde toplam mevduatın %90’ı ticari bankalarda tutuluyor, kredilerin %86’sı da ticari bankalar tarafından kullandırılıyor.

Son dönemde, iş aleminin her toplantısında ve işletme ziyaretlerimizde; dile getirilen sorunların ilk gündem maddesi finansmana erişim oluyor ya da finansmana erişim sorunu öncelikli sorunların arasında geliyor. Finansmana erişimde dile getirilen konular şöyle: Erişimin giderek zorlaştı, kredi kullandırım tutarları düştü, finansman maliyetleri çeşitli yöntemlerle artırıldı, çok sayıda ve hızlı değişen uygulamalar nedeniyle bankaların kime/hangi krediyi kullandırabileceği konusunda tereddütler yaşandı, krediler kısa vadeli hale geldi, uzun vade ve yeterli miktarda kredi bulunamıyor, teminat problemleri artıyor. vb. olarak sıralanıyor.

FİNANSMAN MALİYETLERİ ARTTI

2022 yılında dünya genelinde enflasyon oranlarında ani yükselişlerin etkisiyle büyük merkez bankalarının faiz artırımlarına ek olarak varlık alımlarını da sınırlandırmaları/azaltmaları; doğal olarak küresel bazda bütün ekonomilerde ve özellikle de dış kaynak çıkışının yaşandığı gelişmekte olan ülke ekonomilerinde finansmana erişimi sınırladı, finansman maliyetlerinin de artmasına yol açtı. Bu durumun 2023’ün ilk yarısında pek değişmeyeceği, ikinci yarıdan itibaren ve 2024 yılında (başkaca gelişmeler olmazsa) normalleşeceği bekleniyor.

DIŞ TİCARET FAZLASI VEREN ÜLKELER KAZANAN, DIŞ TİCARET AÇIĞI VEREN ÜLKELER İSE KAYBEDEN OLDU

Yandaki tabloda görüldüğü üzere, OECD beklentilerine göre küresel ekonomide; Ukrayna-Rusya Savaşı’nın devamı, ülkelerin korumacı dış ticaret önlemleri, yüksek enflasyon ve sıkı para politikalarının etkisiyle resesyon değilse bile düşük büyüme performansı ile 2023 yılında küresel ekonomide durgunluk yaşanacağı; 2024 yılının toparlanma yılı olacağı tahmin ediliyor (Büyüme tablosu). Bu süreç; dış ticaret açığı, cari açık, dış kaynak çıkışı, yüksek enflasyon gibi finansmana erişimi doğrudan etkileyen sorunlar yaşayan ülkelerin işini biraz daha zorlaştırıyor. Yüksek enerji ve emtia fiyatları nedeniyle dış ticaret fazlası veren ülkeler, bu sürecin kazananları oldu. Enerji/emtia ithalatçısı olup dış ticaret açığı veren ülkeler ise, bu dönemin kaybedenleri oldu. Tablodan da görüleceği üzere, kaybeden ülkelerin dış borcundaki artış, kazanan ülkelerin dış borçlanma artışının üzerinde gerçekleşiyor (Borçlanma tablosu). Özetle, küresel ekonomik durum ve küresel finansal koşullar birlikte değerlendirildiğinde 2023 yılı; Türkiye’nin de içinde bulunduğu (cari açık veren) gelişmekte olan ekonomiler için finansmana erişimde ve finansman maliyetleri bakımından kolay bir yıl olmayacaktır. Mevcut durumdan asgari etkilenmek, uygun koşullarda dış kaynak erişimini sürdürebilmek için; ekonomik performans, iç politika ve uygulamalarla benzer durumdaki diğer ülkelerden pozitif ayrışmak gerekecektir.

TİCARİ BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN KREDİ HACMİ

Reel sektörün finansmana erişiminde yaşanan sorunların kaynağının doğru anlaşılabilmesi için, önce finans sektörünün içinde bulunduğu duruma bakılması gerekir. Finans sektörünün büyüklüğü, enstrüman çeşitliliği, finansman kaynakları ve maliyetlerindeki durum ve gelişmeler, doğal olarak elmanın diğer yarısını oluşturan reel sektörün krediye erişimine ve maliyetlerine yansıyor. 2022 yıl sonu verilerine göre; Türk finans sisteminde toplam mevduatın %90’ı ticari bankalarda tutuluyor, kredilerin %86’sı da ticari bankalar tarafından kullandırılıyor. Konumuz reel sektörün finansmana erişimi olunca, finans sisteminin bilançosunun pasifinde yer alan mevduat ve kaynaklarını değil, aktifinde yer alan kredileri değerlendireceğiz. Kredilerin %39’u kamu bankaları, %47’si özel ve yabancı bankalar, kalan %14’ü ise katılım bankaları ile diğer finans kuruluşları tarafından kullandırılıyor. Ticari banka kredilerinin %80’ini reel sektör, %20’sini bireysel tüketiciler kullanabiliyor.

REEL SEKTÖRÜN FİNANSMANA ERİŞİMİNİ ETKİLEYEN GELİŞMELER

Ticari bankacılık sektörümüz hakkında bu genel bilgileri verdikten sonra, ticari bankacılıkta 2022 yılında yaşanan reel sektörün finansmana erişimini doğrudan ya da dolaylı ilgilendiren/etkileyen gelişmeleri de kısa başlıklarla özetleyelim.

• Ticari banka kredilerinin GSYH içindeki payı 2022 yılında, 2021 yılına göre 12 puan gerileyerek, %68’den %56’ya düştü,
• Kredi mevduat oranı, 7 puan gerileme ile %92’den %85’e düştü,
• Toplam krediler 2022’de %54,5 artış (TL krediler %80 artış, döviz kredileri %15 düşüş) gösterdi,
• Bankaların yabancı bankalardan sağladığı kaynak $78 milyardan $71 milyara $7 milyar eksildi,
• CDS yıl boyunca yüksek seyretse de halen 2022 başındaki 518 seviyesinin biraz üzerinde kalıyor,
• Düzenleyici denetleyici kurumlarca, kredi kullanımını etkileyen çok sayıda yeni düzenleme ve uygulamalar devreye alındı,
• Krediler daha ziyade kısa vadeli olup, uzun vadeli yatırım/proje kredilerine erişim çok sınırlı,
• 2022’de Yİ ÜFE %97,72 artarken; ihracatçılar bakımından önem arz eden döviz kuru sepetindeki artış, yaklaşık %35 seviyesinde gerçekleşti.

Tablo 1

Tablo 2

Özetle, bir yandan yüksek ÜFE nedeniyle finansman ihtiyacı artan reel sektörün finansmana erişiminde yaşadığı sorunlar; finans sektörünün en büyük kesimini oluşturan ticari bankacılığın, yukarıda özetlediğimiz mevcut durumundan kaynaklanıyor.

SONUÇ…

Reel sektörün finansmana erişim sorunlarının çözümü için; finans sektörünün büyütülmesi, dış kaynak ihtiyacının sağlanması, finansal enstrüman çeşitliliğinin artırılması, ticaretin finansmanına öncelik verilmesi, kredi kullanımını sınırlayan/engelleyen düzenlemelerin gözden geçirilmesi gerekiyor. Ekonominin barutu, “finansman”dır. Miktar, vade ve maliyet bakımından uygun finansal kaynağa erişim sağlanmadan; sürdürülebilir büyüme hedeflerimize ulaşamaz, uluslararası alanda rekabet üstünlüğü sağlayamayız.

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com