Sosyal yatırım, kopya yatırım ve ayna yatırım işleyişi ve düzenlemeler

Mahir Kubilay Dağlı

– Finansal teknolojilerdeki gelişme, özellikle danışmanlık ve varlık yönetimi hizmetlerine erişim açısından yeni bir dönem başlattı Sosyal yatırım (social trading) hem finansal teknolojileri hem de sosyal medyayı kapsayan bir kavram. Bu yazıda; Social trading kavramının Türkçesini “sosyal yatırım” olarak, copy trading kavramını “kopya yatırım” olarak, mirror trading kavramını ise “ayna yatırım” olarak kullanmayı tercih edeceğim.

– Sosyal yatırım platformu E-Toro’da halen yaklaşık 35 milyon kayıtlı yatırımcı bulunuyor. Sosyal yatırım, finansal piyasalarda diğer yatırımcılarla etkileşim kurarak ve onların yatırım stratejilerini takip ederek kendi yatırım kararlarını almak için kullanılan bir yatırım yöntemidir. İşlem konusu sermaye piyasası araçları olabileceği gibi kripto varlıklar ya da emtialar da olabilir.

– Platformlarda uzmanları ve bunların işlemlerini takip eden yatırımcılar bulunuyor. Takip edilen uzmanlar, finansal piyasalar hakkındaki görüşlerini  ya da işlemlerini özel sosyal medya platformları (Örneğin, E-Toro, ZuluTrade, Ayondo, StockTwits ve Seeking Alpha) aracılığıyla paylaşabilir, fikirlerini yayınlayabilir ve diğer yatırımcılarla iletişim kurabilirler. Takip edilen uzmanlar ise takipçilerin işlemleri ya da karları üzerinden gelir elde ederler.

– Sosyal yatırımın kopya yatırım ve ayna yatırım olarak çeşitleri bulunuyor. Kopya yatırımda; uzmanların işlemlerini gerçek zamanlı takip etmek mümkün hale geliyor. Bu takip için yatırımcılardan genellikle üyelik ücreti alınıyor. Uzmanların işlemlerini gerçek zamanlı görmekle birlikte söz konusu işlemin aynısı gerçekleştirip gerçekleştirmemek yatırımcının inisiyatifindedir.

– Ayna yatırımda ise işlemler otomatik olarak el değmeden gerçekleşir. Uzmanın aldığı pozisyonlar eş zamanlı olarak yatırımcılar tarafından da alınmış olur. Kopya yatırım manuel olarak yatırımcı tarafından gerçekleştirilirken, ayna yatırımda işlemler otomatik olarak gerçekleşir. Takip edilecek uzmanların seçiminde geçmiş işlemleri ve karlılığı analiz edilmeli, portföy çeşitlendirmesi yapıp yapmadığı ve risk algısının olup olmadığına bakılmalı.

Son yıllarda teknolojinin ve sosyal medyanın gelişmesi ile birlikte iletişimde mesafelerin önemi kalmadı. Dünyanın bir ucundaki yatırımcı ile rahatlıkla konuşup ortak hareket edebilmek mümkün hale geldi. Bu imkanlar sayesinde sosyal medyada yatırımcıların örgütlü hareketlerine tanıklık etmeye başladık. Nitekim bugüne kadar yaşananların tersine (genelde büyük yatırımcılar küçük yatırımcılara zarar verir) bireysel yatırımcılar 2021 yılında Reddit adlı sosyal platform üzerinden örgütlenerek Wall Street’in büyük yatırım şirketlerine, GameStop hisse senedindeki işlemlerle zarar verdiler.

Finansal teknolojilerdeki gelişme, özellikle danışmanlık ve varlık yönetimi hizmetlerine erişim açısından yeni bir dönem başlattı. Sosyal yatırım (social trading) hem finansal teknolojileri hem de sosyal medyayı kapsayan bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazıda; Social trading kavramının Türkçesini “sosyal yatırım” olarak, copy trading kavramını “kopya yatırım” olarak, mirror trading kavramını ise “ayna yatırım” olarak kullanmayı tercih edeceğim.

SOSYAL YATIRIM PLATFORMA E-TORO’DA 35 MİLYON KAYITLI YATIRIMCI VAR

Sosyal yatırım platformu E-Toro’da halen yaklaşık 35 milyon kayıtlı yatırımcı bulunuyor. Sosyal yatırım finansal piyasalarda diğer yatırımcılarla etkileşim kurarak ve onların yatırım stratejilerini takip ederek kendi yatırım kararlarını almak için kullanılan bir yatırım yöntemidir. İşlem konusu sermaye piyasası araçları olabileceği gibi kripto varlıklar ya da emtialar da olabilir. Yatırımcıların biraraya geldiği bu platformlar sayesinde yatırımcılar birbirleriyle iletişim kurar, stratejileri tartışır ve birbirlerinden yatırım stratejilerini öğrenirler. Bu yeni bilgi paylaşımı biçimi, başkalarının uzman tavsiyelerini ve tahminlerini takip ederek fayda sağlamasına ve kâr etmesine olanak tanır.

Sosyal yatırımın dünya genelinde yayılmasındaki başlıca nedeni yatırımcıların finansal okur yazarlığını yeterince artırmadan ve araştırma yapmak zorunda kalmadan yatırım yaparak kar elde etmeleri olarak ifade edebiliriz. Sosyal yatırım platformları bilgi paylaşımı yaparak şeffaflığı sağlamak dışında uzmanların sermaye piyasası araçları ve kripto para gibi enstrümanlar üzerindeki alım satım işlemlerini yatırımcıların gözlemlemelerine ve takip etmelerine olanak tanır.

TAKİP EDİLEN UZMANLAR TAKİPÇİLERİN İŞLEMLERİ YA DA KARLARI ÜZERİNDEN GELİR ELDE EDİYOR 

Platformlarda uzmanlar ve bu uzmanların işlemlerini takip eden yatırımcılar bulunuyor. Takip edilen uzmanlar genellikle finansal piyasalar hakkındaki görüşlerini  ya da işlemlerini özel sosyal medya platformları (Örneğin, E-Toro, ZuluTrade, Ayondo, StockTwits ve Seeking Alpha) aracılığıyla paylaşırlar, burada yatırımcılar arkadaş edinebilir, fikirlerini yayınlayabilir ve diğer yatırımcılarla doğrudan iletişim kurabilirler. Takip edilen uzman kişiler ise takipçilerin işlemleri ya da karları üzerinden gelir elde ederler. Dolayısıyla doğru yatırım kararı veren ve yüksek kar elde eden bir uzmanın takipçi sayısı ve geliri yüksek olacaktır. Sosyal yatırım platformlarında takip edilen uzman kişilerin işlemlerinin ne kadar süre içerisinde açıklandığı önemli bir kriterdir. Genellikle üyelik yapılan kopya yatırım ve ayna yatırımda veriler anlık açıklanıyor. Örneğin, ZuluTrade uzmanların işlemlerini 30 dakika sonra açıklıyor.

KOPYA YATIRIMDA UZMANLARIN İŞLEMLERİNİ GERÇEK ZAMANLI OLARAK TAKİP ETMEK MÜMKÜN

Sosyal yatırımın kopya yatırım ve ayna yatırım olarak çeşitleri bulunuyor. Kopya yatırımda; uzmanların işlemlerini gerçek zamanlı takip etmek mümkün hale geliyor. Bu takip için yatırımcılardan genellikle üyelik ücreti alınıyor. Uzmanların işlemlerini gerçek zamanlı görmekle birlikte söz konusu işlemin aynısı gerçekleştirip gerçekleştirmemek yatırımcının inisiyatifindedir. Ayna yatırımda ise işlemler otomatik olarak el değmeden gerçekleşir, kısaca uzmanın aldığı pozisyonlar eş zamanlı olarak yatırımcılar tarafından da alınmış olur. Kopya yatırım manuel olarak yatırımcı tarafından gerçekleştirilirken ayna yatırımda işlemler otomatik olarak gerçekleşir.

Takip edilecek uzmanların seçiminde uzmanların geçmiş işlemlerinin ve karlılığının analiz edilmesi, işlem adet ve sürelerine dikkat edilmesi, portföy çeşitlendirmesi yapıp yapmadığı ve risk algısının olup olmadığına dikkat etmek önem taşıyor.

SOSYAL YATIRIM HEM ŞEFFAF HEM DE AVANTAJLI

Sosyal yatırım  şeffaf olması, uzmanların başarı yüzdelerinin takip edilebilmesi gibi nedenlerle yatırımcı açısından avantajlıdır. Ayrıca yatırımcıların diğer yatırımcıların stratejilerini öğrenme ve takip etme fırsatı bulması, yatırımcıların diğer yatırımcılarla etkileşim kurarak kendi stratejilerini geliştirme fırsatı bulması diğer avantajlar arasında yer alıyor.

Yatırımcılar açısından dezavantalarına baktığımızda bir protföy ya da grubun menfaatine olacak şekilde diğer yatırımcıların mağdur edilmesine neden olacak işlemler yapılması ya da sosyal yatırım platformlarında gerçek dışı bilgi yayılması yoluyla yatırımcıların yanlış yönlendirilmesi başlıca risklerdir. Ayrıca takip edilecek uzmanların yeterli bilgi, tecrübe ve kabiliyete sahip olması önem taşıyor. Bu nedenle dünya uygulmalarına bakıldığında örneğin İngiltere’de sosyal yatırım ve kopya yatırım, yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği kapsamında değerlendiriliyor. Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (ESMA) kopya yatırımı ve ayna yatırımı MiFID II Direktifi çerçevesinde yatırım hizmetleri faaliyetleri kapsamında değerlendiriyor. Amerikan SPK’sı SEC, kopya yatırımı bir tür yatırım danışmanlığı hizmeti olarak sınıflandırdı. Bu da kopya alım satım hizmetleri sunan platformların yatırım danışmanı olarak kaydolması gerektiği anlamına geliyor. Amerika’da foreks işlemlerindeki sosyal yatırım ise Emtia ve Vadeli İşlemler Ticareti Komisyonu (CFTC) tarafından düzenleniyor. Bu işlemleri yapacak olanlar CFTC’ye kayıt olmalıdır. Ek olarak, platformlar Federal menkul kıymetler yasalarının dolandırıcılıkla mücadele hükümlerine uymalıdır. Bu, yanlış veya yanıltıcı beyanlarda bulunamayacakları veya herhangi bir dolandırıcılık faaliyetinde bulunamayacakları anlamına geliyor.

SOSYAL YATIRIMLA İLGİLİ TÜRKİYE’DE DURUM

Ülkemize baktığımızda sosyal yatırım, kopya yatırım ve ayna yatırım işlemleri sermaye piyasası aracında yapılıyor ise Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) düzenlemeleri devreye giriyor. SPK’nın III.37.1 sayılı “Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği”nin 45/3 maddesinde “Müşterilere yatırım kuruluşları tarafından her türlü elektronik ortam aracılığıyla doğrudan sunulan veya yönlendirilen başka gerçek veya sanal portföylere ilişkin işlemlerin takip edilmesi ve/veya kopyalamasını sağlayan imkanların sunulması yatırım danışmanlığı faaliyeti kapsamında değerlendirilir.” hükmü yer alıyor. Kopya yatırımın bu düzenleme çerçevesinde yatırım danışmanlığı faaliyeti kapsamına girdiği ve lisanslı yatırım kuruluşu ve portföy yönetim şirketlerince yapılabileceği değerlendiriliyor. Ayna yatırım ise işlemlerin yatırımcı eli değmeden otomatik olarak gerçekleştiği dikkate alınarak, “Bireysel Portföy Yöneticiliği” faaliyeti içerisinde III.37.1 sayılı Tebliğ’in 37 nci maddesine giriyor. Dolayısıyla hem ayna yatırımı hem de kopya yatırımı eğer sermaye piyasası aracında yapılıyorsa SPK’dan lisans almadan bu işlemleri gerçekleştirmek SPKn’nun 109 uncu maddesi uyarınca suç teşkil edecektir. Öte yandan sosyal yatırım kapsamında yatırımcıların gerçeğe aykırı bilgilerle yanıltan, sermaye piyasası araçlarının değerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek için yalan ve yanlış bilgi yayan kişiler SPKn. 107 nci maddesi uyarınca piyasa dolandırıcılığı suçunu işleyebilecektir.

KRİPTO VARLIKLARDA YATIRIM DANIŞMANLIĞI VE PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ SPK’NIN İZNİNE TABİ OLACAK

Peki sermaye piyasası aracı dışındaki enstrümanlarda durum nedir? Kripto varlıklara ilişkin henüz bir düzenleme bulunmuyor. Ancak kısa süre içerisinde yasalaşması beklenen taslak düzenlemede kripto varlıklarda yapılacak yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği faaliyetlerini SPK iznine tabi olacağı ifade edildi. Buradan hareketle kripto varlıklarda da önümüzdeki dönemde sermaye piyasası aracı düzenlemelerine paralel bir düzenleme olması muhtemeldir. Dolayısıyla sosyal yatırım, kopya yatırım ve ayna yatırımın hangi enstrümanlarda yapıldığı önem taşıyor. Özellikle mevcut yapıda sermaye piyasası araçları hakkında (örneğin pay senedi) bu faaliyetlerin izinsiz gerçekleştirilmesi ilgililer hakkında ciddi sonuçlar doğurabilecektir.

Yurt dışında gün geçtikçe büyüyen bu işlemler konusunda SPK mevcut düzenlemelerine ek özel bazı kurallar getirir mi ya da Meclise sunulan düzenleme tasarı yasalaştıktan sonra kripto varlıklar hakkında nasıl bir yol izler hep birlikte göreceğiz.

Mahir Kubilay Dağlı

Trive Türkiye Finansal Hizmetler Grubu Başkan Yardımcısı

dagli@turcomoney.com