Türkiye’nin Brics’e tam üyelik başvurusu ne anlama geliyor?

Adnan Yıldırım

– Önce Rusya açıkladı, Bloomberg dünyaya duyurdu. Türkiye’nin Brics’e tam üyelik başvurusu yaptı.

– 2009 yılında oluşturulan BRICS’in 16’ncı yıllık zirvesi, 22-24/Ekim/2024 tarihlerinde Rusya’nın Kazan vilayetinde yapılacak. Zirve öncesinde 02/Eylül/2024 tarihinde, Türkiye’nin BRICS’e üyelik başvurusu yaptığını dış kaynaklardan öğrendik. Konuyla ilgili gelişmeler aşağıdaki gibi seyretti…

• Açıklamayı yapan Rusya Devlet Başkanı Yardımcısı Uşakov, “Türkiye tam üyelik başvurusunu sundu, değerlendireceğiz” dedi.
• Haberi dünyaya Bloomberg; Türkiye BRICS’e üye olmak için başvuru yapmış” şeklinde duyurdu.
• Ak Parti sözcüsü Çelik, “BRICS’e üye olmak istediğimiz talebi açıktır. Somut gelişme olursa paylaşırız. Türkiye’nin BRICS dahil önemli platformlarda yer almak istediğini Cumhurbaşkanımız ifade etmiştir” açıklamasını yaptı.
• Türk Dışişleri Bakanlığından açıklama yapılmadı. Bakanlığı arayan haber ajanslarının, konuyla ilgili ile ilgili sorularına cevap alınamadığı belirtildi.

Başvurunun seyrinden ve yapılan açıklamalardan anlaşılacağı üzere Türkiye’nin BRICS’e üyelik talebi, doğrudan ilgili kuruluşunca değilse bile resmi kabul edilebilecek başka bir kanaldan yapılmış ancak Türkiye bu talebini kendi kaynaklarınca duyurmayı tercih etmedi. Konunun bu boyutunun sorgulanması ile değerlendirmesini, diplomasi ve uluslararası ilişkiler uzmanlarına bırakarak BRICS’in yapısı ve konunun Türkiye bakımından ticari&ekonomik sonuçları ile yine aynı perspektiften başvurunun olası komplikasyonlarını dile getirmeye çalışacağız.

BRICS NEDİR?

2009’da kurucu dört ülkenin (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) baş harfleri kullanılarak BRIC adıyla Rusya’nın Yekaterinburg vilayetinde kurulan bu oluşum; 2011’de Güney Afrika’nın katılımıyla BRICS adını aldı. Güney Afrika’da yapılan 15’inci zirvede (2024 yılı başından geçerli) 6 ülke tam üyeliğe kabul edildi ancak Arjantin’in başvuruyu geri çekmesi, Suudi Arabistan’ın ise üyelik sürecini askıya alması nedeniyle Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirliklerinin katılımı ile BRICS 9 üyeli bir yapıya dönüştü. Son katılımlarla birlikte BRICS ülkeleri dünya ekonomisinin yaklaşık 1/3’ünü, dünya nüfusunun da %40’ını oluşturuyor. Esasen, BRICS’e tam üyelik başvurusu yapan yada üyelikle ilgili olumlu açıklama yapan ülkelere bakılırsa; çoğunluğu Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkeleri olmak üzere 40’tan fazla ülkenin BRICS’in potansiyel üye portföyünde olduğu söylenebilir. Ekim ayında Rusya’da yapılacak zirve sonrasında (ve sonraki yıllarda) üye ülke sayısındaki artış, oluşumun dünya ekonomisinde ve siyasetinde daha etkili olmasını sağlayabilecektir. BRICS bünyesindeki ülkeler arasındaki işbirliği politikalarının, G20 toplantıları ile Birleşmiş Milletler kararlarına da yansımaları olacaktır.

BRICS, 15 YILDA EKONOMİK İŞBİRLİĞİNİN ÖNÜNE GEÇTİĞİ BİR YAPIYA DÖNÜŞTÜ

Başlangıçta kurucu ülkelerin büyümesine ekonomik katkı amaçlı yola çıkan BRIC(S) oluşumu, arada geçen 15 yılda ekonomik işbirliği amaçlarının ötesinde siyasi amaçları da olan hatta zaman zaman siyasi işbirliği görüntüsünün ekonomik işbirliğinin önüne geçtiği bir yapıya dönüştü. Bu durum BRICS’i, 20’nci yüzyılın iki kutuplu döneminde kendini üçüncü dünya olarak konumlandırılan ülkeler yanında Amerikan ve Batı karşıtlığı ile bilinen ülkelerin güncel adresi haline getirdi. Ayrıca, 2009 yılında Brezilya ile birlikte 3 Asya ülkesi tarafından Rusya’da kurulan BRICS’in güncel kararlarında Çin’in daha etkin olduğu görüntüsü ise Amerika ile Çin’in iki kutuplu yeni dünya düzeninin kutup başları olarak algılanmasına sebep oluyor.

BRICS, AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NUN OLUŞUMU ÖNCESİ AŞAMAYI ANDIRIYOR

Yukarıdaki açıklamalarımızı özetlemek gerekirse BRICS, siyasi ve ekonomik işbirliği amaçlı bir oluşumdur. BRICS’in henüz kalıcı bir adresi yok; oluşum içindeki koordinasyonu yıllık zirve toplantısına ev sahipliği yapan ülke yürütüyor. Bünyesinde kurumları, regülasyonları, ticari&ekonomik ilişkileri düzenleyen anlaşmaları; özellikle de uluslararası ticaretin gerektirdiği finansal altyapısı bulunmuyor. Bu haliyle BRICS, Avrupa Birliği’nin bir önceki versiyonu olan Avrupa Ekonomik Topluluğunu oluşumu öncesi aşamayı andırıyor. Ayrıca geçmiş zirvelerde alınan kararların pek de hayata geçirilemediğini yada beklentileri karşılamadığını unutmamak da gerekir.

TÜRKİYE’NİN TAM ÜYELİK BAŞVURUSU NE ANLAMA GELİYOR?

Mevcut ve potansiyel diğer üye ülkelerle karşılaştırıldığında, Türkiye’nin BRICS üyelik başvurusu yada üyeliğe kabulü önemli farklılıklar gösteriyor. Gelinen aşamada siyasi (+güvenlik) boyutu ağır basan BRICS’in gelecek vizyonu; Türkiye’nin uzun yıllardır kurucusu, üyesi yada üye olmak istediği uluslararası kuruluşlara ve politikalarına bir karşı duruşu, aykırılığı ve pek çok konuda Batı dünyası ile mücadeleyi gerektiriyor.

Hatırlatmak gerekirse Türkiye;

• 1952’den beri (1949’da kurulan) NATO’nun üyesidir. NATO’nun 32 üyesinden (Abd ve Kanada hariç) 32’si Avrupa ülkesidir.
• 1961’den beri (38 üyeli) OECD’nin (kurucu) ülkesidir, OECD içinde BRICS üyesi ülke bulunmuyor.
• 1995 sonundan itibaren Avrupa Birliğiyle “gümrük birliği” anlaşması olup bir yandan gümrük birliğinin güncellenmesi ve iyileştirilmesi görüşmeleri yapılırken diğer yandan da AB’ye tam üyelik müzakereleri yürütülüyor.
• Dış kaynağının önemli kısmını Avrupa ve ABD’den tedarik ediyor.
• Avrupa ve batı ülkelerine ihracatından dış ticaret fazlası elde ediyor; BRICS yada BRICS oluşumuna yakın ülkelerden ithalatından dış ticaret açığı veriyor.

Bu koşullarda Türkiye’nin BRICS üyeliğinden, Batı ülkelerine mesaj vermenin ötesinde; önümüzdeki dönem politikalarına yansımaları ile orta&uzun vadede Türkiye’nin menfaatine neler beklendiğinin ilgili kurumlarca açıklanması gerekir…

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)