Kredi istihbaratlarında yeni dönem başlıyor

Gürdoğan Yurtsever

T.C. Merkez Bankası (TCMB) bünyesinde bulunan Risk Merkezi’nin Türkiye Bankalar Birliği nezdinde oluşturulmasına yönelik yönetmelik Nisan ayında yayınlandı. Bu devirle daha etkin işleyen bir Risk Merkezi, bankaların kredi kararlarının etkinliğini artıracak.

Bankaların müşterilerine verdiği kredilerin geri ödenmesinde karşılaşabileceği risklerin azaltılması için, kredi kullandırmadan önce bunlarla ilgili yaptığı istihbarat ve araştırma çalışmaları büyük önem taşıyor. Bu kapsamda tüm bankalar, gerek Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) düzenlemelerinde öngörülen, gerekse de kendi iç düzenlemelerinde belirtilen kurallara göre kredi süreçlerini işletmeye ve kredi kararlarını doğru bir şekilde vermeye çalışıyorlar.

Bu aşamada kredi talep eden müşterinin finansal bilgilerinin detaylı incelenmesi ve analiz edilmesinin yanı sıra, bu müşterinin diğer bankalar ve finans kurumlarından kullandığı toplam kredilerin, karşılıksız çek, protestolu senet ve sorunlu bireysel kredi kaydının olup olmadığının araştırılması da çok önemli.

Bu kapsamda, bankalar ve diğer finans kuruluşlarının kredi kararlarına yardımcı olarak kurulan en eski sistem T.C. Merkez Bankası (TCMB) bünyesinde bulunan Risk Santralizasyonu (Risk Merkezi) sistemidir. 1951 yılında kurulan bu sistem, banka ve diğer finansal şirketlerin müşterilerine ait kredi limit ve risk bilgilerinin, olumlu ve olumsuz kredi bilgilerinin toplanması, birleştirilmesi ve konsolide edilmiş bilgilerin ilgili banka ve diğer kuruluşlara geri bildirilmesini içeriyor. Bankalar, müşterilerinin risk durumlarına ilişkin bilgileri istenilen formatta düzenli olarak TCMB Risk Merkezi’ne gönderiyor, Risk Merkezi’nde bu bilgiler konsolide edilerek kişilerin tüm sektörden kullandığı kredi limit ve risk bilgileri, karşılıksız çek, protestolu senet ve sorunlu bireysel kredi kayıtları yine düzenli olarak bankalara geri bildiriliyor.

Bankalar da bu istihbarat bilgilerini kredi değerlendirmelerinde etkin bir şekilde kullanıyor.
Fakat bu sistemin TCMB bünyesinde bulunması uzun süredir eleştiriliyordu. Bankaların gözetim ve denetimi sorumluluğunun daha önceki dönemlerde TCMB’de iken daha sonra BDDK’ya devredilmesi, risk merkezi fonksiyonunun da aslında TCMB’nin temel işlevinin dışında kalmasına neden oldu. Bu kapsamda Risk Merkezi’nin özellikle Türkiye Bankalar Birliği’ne (TBB) devredilmesi konusu uzun süredir gündemdeydi. 2011 yılı Şubat ayında Bankacılık Kanunu’nda yapılan bir değişiklikle Risk Merkezi’nin Türkiye Bankalar Birliği nezdinde oluşturulması öngörüldü.

Bu düzenlemeye dayanarak hazırlanan yönetmelikler ise 10 Nisan 2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı. Risk Merkezi Yönetiminin oluşturulması ve sistem alt yapısı ile ilgili çalışmaların tamamlanmasından sonra Risk Merkezi yeni haliyle faaliyete geçecek. Halen yoğun bir şekilde bu çalışmalar yürütülüyor. Fakat geçiş sürecinin tamamlanması için henüz bir süre belirtilmiyor. Bu tarihe kadar TCMB Risk Santralizasyonu faaliyetlerine devam edecek.

Yeni dönemde Türkiye Bankalar Birliği nezdinde faaliyetini sürdürecek olan Risk Merkezi’nin ayrı bir tüzel kişiliği bulunmayacak. Merkez, TBB Yönetim Kurulu tarafından seçilen 7 üye ile BDDK ve TCMB’nin personeli arasından belirleyeceği birer üye dahil olmak üzere 9 üyeden oluşan bir yönetim tarafından idare edilecek, üyelerin görev süresi ise üç yıl olacak.

Kredi kuruluşları ile BDDK’nın uygun gördüğü finansal kuruluşların Risk Merkezi’ne üye olmaları zorunlu tutuldu. Hali hazırda bankalar, finansal kiralama, faktoring, finansman ve varlık yönetim şirketleri Risk Merkezi’ne üye durumda. Gelecek dönemlerde BDDK’nın uygun görmesi durumunda başka finansal kuruluşların da Merkez’e üye olması mümkün olabilecek.

üye kuruluşlar tarafından; müşterilerin kredi limitleri, kredi riskleri, donuk alacak niteliğindeki kredi ve diğer alacakları, tasfiye olunacak borçları bulunan gerçek kişi müşterilerin kimlik bilgileri, Risk Merkezi Yönetimi’nce belirlenecek asgari tutarın üzerindeki senet bazında ödememe protestoları, müşteri bazında ödenen ve karşılıksız işlemi yapılan çekler ve hesap sahibiyle ilgili bilgiler Risk Merkezi’ne bildirilecek

Bu şekilde bildirim yapan üye kuruluşlar ise; müşteri bazında birleştirilmiş kredi limiti ve kredi riski bilgilerini, müşterisi olmayanlar hakkında bazı bilgileri, müşterilerin ödenen ve karşılıksız çek bilgileri ile ödememe protestolarını, diğer üyelerde tasfiye olunacak borçları bulunan gerçek kişi müşterilerin kimlik bilgilerini, Risk Merkezi’nin diğer kurum ve kuruluşlardan elde ettiği istihbari bilgileri, Risk Merkezi nezdinde oluşan bilgi setleri ve raporları Risk Merkezi’nden alabilecek.

Bunun yanı sıra, kendisi hakkındaki bilgileri içeren Risk Merkezi raporunun ilgili müşterinin yazılı muvafakatı ile istediği tüzel kişiye verilmesi de mümkün olacak. Risk Merkezi’nin tüm işlem ve kayıtları gizli olup, sır niteliğindeki bilgileri, bu konuda kanunen yetkili kılınan mercilerden başkalarına açıklayanlar, hukuka aykırı olarak kendisi ya da başkası yararına kullananlar hakkında Bankacılık Kanunu gereğince bir yıldan üç yıla kadar hapis ve adli para cezaları söz konusu.

Belirtildiği gibi Risk Merkezi’nin TCMB’den TBB’ne devredilmesine yönelik gerekli mevzuatsal değişiklikler yapıldı. Artık TBB’nin bu konudaki teknik ve organizasyonel çalışmaları tamamlaması bekleniyor. Bu devirle birlikte, piyasanın içinde ve daha etkin işleyen bir Risk Merkezi yapısı oluşacağını, Banka ve diğer finansal kuruluşların kredi istihbaratlarında kullandığı önemli bir çok bilgiye daha verimli, daha güncel ve çok boyutlu bir şekilde ulaşmalarının mümkün olacağını, bu nedenle kredi kararlarının geçmişe göre çok daha sağlıklı verilebileceğini belirtmek yanlış olmayacak.

Gürdoğan YURTSEVER