Ombudsman kamu idarelerine ilişkin şikayetleri almaya başladı

Gürdoğan Yurtsever

Osmanlı’daki Kadı geleneğinden esinlenilerek geliştirildiği savunulan ve 1700’lerden sonra İsveç ve diğer İskandinav ülkelerinde uygulanan ombudsmanlık Türkiye’de hayata geçti.

Peki Ombudsman’lık nedir, kime Ombudsman denir, bu kurum hayatımızı nasıl etkileyecek?

Avrupa Birliği’ne katılım çabalarımızın son ürünlerinden birisi de Kamu Denetçiliği Kurumu oldu. Kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız bir şikâyet mekanizması oluşturarak, kamu idarelerinin her türlü eylem ve işlemlerini incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak amacıyla 2012 yılında kabul edilen bir kanunla TBMM’ye bağlı kamu tüzel kişiliği bulunan Kamu Denetçiliği Kurumu kuruldu.
Tüm dünyada Ombudsman’lık olarak bilinen bu kuruma, TBMM tarafından Kamu Başdenetçisi (Ombudsman) olarak M. Nihat ömeroğlu seçildi ve Aralık 2012’de göreve başladı. Kurum, Mart 2013 itibarıyla da şikâyet başvurularını almaya başladı. Ombudsman, halkın, kamu hizmetlerine ilişkin şikâyetlerini almak, bunları araştırmak ve sorunları çözüme ulaştırmak amacıyla genellikle parlamento tarafından seçilen, bağımsız ve tarafsız niteliği bulunan arabulucu kişi veya kişilere deniyor. Ombudsman’ın geniş bir araştırma ve tavsiyede bulunma yetkisi var. Bununla birlikte kamu idarelerinin işlemlerini doğrudan iptal edemiyor.

Ombudsman, İsveççe kökenli bir kelime olup 1700’lerden sonra İsveç ve diğer İskandinav ülkelerinde uygulanmaya başlandı. Ombudsmanlık kurumunun, Osmanlı’daki Kadı geleneğinden esinlenerek geliştirildiği ifade ediliyor. İkinci dünya savaşına kadar İskandinav ülkeleri dışında çok uygulama alanı bulmayan bu kurum, 1950’lerden sonra dünyada yayılmaya başladı. Günümüzde özellikle Avrupa’da birçok ülkede Ombudsman bulunuyor.

ülkemizde yeni kurulan bu kurum, başdenetçilik ve genel sekreterlikten oluşuyor. Başdenetçilikte ise bir tane başdenetçi ve beş tane kamu denetçisi bulunuyor. Bugüne kadar geçen zamanda kurum organizasyonel yapılanmasını tamamlamaya çalıştı. Kuruma, gerçek ve tüzel kişiler tarafından kamu idareleri ile ilgili her türlü konuda şikayet başvurusu yapılabiliyor. Cumhurbaşkanının işlemleri, yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin sırf askeri nitelikteki faaliyetleri ise Kurumun görev alanı dışında. Yargı organlarında görülen veya karara bağlanan uyuşmazlıklar da Kurum tarafından incelenemiyor.

ŞİKAYET BAŞVURALARI NEREYE, NASIL YAPILIYOR?
Şikayet başvuruları elden, posta, e-posta, faks ve e-başvuru sistemi aracılığıyla online olarak yapılabiliyor. İllerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla da Kuruma başvurmak mümkün. Başvurulardan her hangi bir ücret alınmıyor. Şikayet için öncelikle ilgili idareye başvurulması ve idari başvuru yollarının tüketilmesi gerekli. İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan başvurular ilgili kuruma gönderiliyor. Yapılan şikayete idare tarafından cevap verildikten veya 60 gün içinde idare tarafından cevap verilmemesi durumunda bu sürenin bitiminden itibaren 6 ay içinde Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurulabiliyor. Dava açma süresi içinde yapılan başvuru, işlemeye başlamış olan dava açma süresini durduruyor. Kurumun, başvuru tarihinden itibaren en geç 60 gün içinde gerekli inceleme ve araştırmayı sonuçlandırması gerekiyor.

Kurum, inceleme ve araştırma sonucu ile önerilerini ilgili kamu idaresine ve başvuran kişiye bildiriyor. Ayrıca başvuran kişiye, işleme karşı başvuru yollarını, başvuru süresini ve başvurulacak makamı da gösteriyor. İlgili kamu idaresi, önerilen çözümü uygulamadığı takdirde bunun gerekçesini 30 gün içinde Kuruma bildirmek durumunda.

Şikayetlerin alınmaya başlandığı Mart ayından Haziran sonuna kadar Ombudsman’a 2.964 başvuru yapılmış. Bu başvuruların yüzde 30‘u kamu personeli rejimi, yüzde 22‘si eğitim ve öğretim, yüzde 22‘si ekonomi maliye ve vergi, yüzde 20‘si çalışma ve sosyal güvenlik, yüzde 13‘ü mahalli idareler ve yüzde 13‘ü de adalet, milli savunma ve güvenlik konularında olmuş. Bu başvuruların 1.432’si için karar verilmiş, diğerlerinin incelemesi ise devam ediyor. Karar verilen dosyaların yüzde 30‘u ilgili kamu idaresine gönderilmiş. Yüzde 45‘i hakkında incelenemezlik, yüzde 10‘u hakkında başvurunun geçersiz sayılması, yüzde 10‘u hakkında şikâyet kaydının kapatılması, yüzde 5‘i hakkında ise başvuruları birleştirme kararı verilmiş.

YARGI YüKü AZALACAK MI?
Ombudsmanlığın simgesel bir niteliği bulunduğu, bu nedenle bu kuruma fazla bel bağlandığı gibi eleştirilerle karşılaşmak mümkün. Fakat Avrupa Birliği tarafından, Avrupa’daki Ombudsmanlık kurumlarının güçlendirilmesine büyük önem veriliyor. Ombudsmanlık Kurumu, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin korunması ve kamu idarelerinin işlemleri karşısında uğradığı haksızlıkların giderilmesi açılarından, vatandaşı ve bireyi esas alan önemli ve çağdaş bir gelişimdir. Ombudsman, mahkemeler veya normal şikayet yollarının yerini almayan, tam tersine onları tamamlayan bir şikayet merciidir. Bu kurumla birlikte sorunların yargıya intikal etmeden çözülmesi sayesinde, yargı yükünün de azaltılması hedefleniyor.

Kurumun yeni kurulmasına rağmen şikayetlerin alınmaya başlanması ve başvuruların giderek artması dikkat çekiyor. Ombudsmanlığın zaman içinde bir devlet geleneği ve kültürü haline getirilmesi başarılabilirse, idare ile halkın sorunlarını çözmede önemli bir rol oynayacağını ifade etmek yanlış olmayacak.

Gürdoğan Yurtsever
SMMM, CFE, CRMA Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE)
Yönetim Kurulu üyesi