Kur artışı risk midir?

Şaban Çağıran

Geçenlerde, iş adamı arkadaşım anlattı. Bir bankanın müşteri temsilcisi kendisini aramış ve ısrarla USD değerinin yılsonuna kadar artmayacağını ve elinde bulunan USD’leri bozarak TL faize geçmesini tavsiye etmiş. Bu konuşmadan 3 gün sonra USD kuru 2.2 ‘lerden 2.33’lere çıkarak % 6 değer kazanmış. Arkadaşım, bir yandan gülerek bu olayı anlattı, diğer yandan da ince bir gururla, bankacının söylediğine uymayarak, USD’yi elinde tuttuğu için sağladığı kazançtan söz etti.

Küreselleşme süreciyle birlikte dünyada mal ve para hareketlerinin artması ve bunun yanında serbest kur sistemi nedeniyle, firmalar sıklıkla kur riski yaşıyor. Kur riski bugün, geçmişe göre daha yüksek boyutta işletmeleri tehdit ediyor. özellikle gelişmekte olan ülkelerde kur riskinin iyi yönetilmesinin önemi arttı.

Bankacı olarak hangi ortama girsek, “Ne olacak bu memleketin hali ya da Euro-Dolar kuru ne olacak” şeklinde sorularla karşılaşıyoruz. Memleketin haline söyleyecek söz bulmak gerçekten kolay değil ama döviz ve kurla ilgili pek çok şey söylenebilir. Ama biz bankacı ve /veya iktisatçıların söyledikleri, doğal olarak, matematik bilimi kadar kesin olmuyor. Kaldı ki bırakın iktisat bilimini, fen bilimlerinde bile kesinlik yoktur. Bu anlamda bilimin en hoşuma giden tanımı “Bilim, son bilinendir”..!

O halde, elimizden geldiğince bu riski bertaraf etmeliyiz. Döviz kuru, yabancı paranın, yerli paraya karşılık gelen değeridir. Kur riski ise gelecekte döviz kurunun değerinde yaşanabilecek dalgalanmalar sonucunda varlıklar ve/veya yükümlülüklerde meydana gelebilecek değişikliklerden zarar edilmesi olasılığıdır.

özü itibariyle bakıldığında, ‘bir ülkenin ekonomisi ne kadar iyiyse, parasının değeri de o kadar yüksektir’ denebilir. Ancak diğer yandan, her malın olduğu gibi, dövizin de fiyatı da esas olarak arz ve talebe göre şekilleniyor. Bir para cinsine yeterince talep olmadığı zaman onun fiyatı düşer, aşırı talep olduğunda yükselir. Konu bu kadar basit. Ama kur riskini yönetmek, tanımı kadar basit değil. Kurun ne olacağı, yaşadığınız ülkenin ekonomik durumu kadar, dış etkenlerdeki onlarca değişkene de bağlıdır. Bu değişkenler ülkedeki faiz – enflasyon oranı, para – mal fiyatları, uygulanmakta olan maliye (gelir-harcama) politikası, iç – dış siyasi istikrar, dışa bağımlılık, beklentiler, cari açık vs. Bütün bunları bir kişi ya da şirketlerin yönetmesi o kadar kolay değil ama olabildiğince takip etmek ve buna göre pozisyon almak gerekir. Bu süreci iyi yönetenler minimum zarar, hatta önemli karlar elde edebiliyor. Aksi durumda çok şey kaybedilebiliyor.

Döviz kuru dalgalanmalarına karşı ne yapılmalı? Bir kere gelirinizin ve varsa borcunuzun para cinsinin ne olduğu çok önemli. Hem geliri ve hem de borcu TL cinsinden olan bir işletme için dövizin değerinin artması doğrudan doğruya çok da önemli değil. Bu işletme için risk, sadece döviz kuru artışının iç piyasadaki fiyatlar üzerindeki etkisi olumsuz olacak. Bu etki daha sınırlı ve gecikmeli yaşanacak. Ama geliri / satışları TL cinsinden olan bir işletmenin borçları (yükümlülük) yabancı para ise bu durum döviz kuru artışlarında çok tehlikelidir. Böyle bir işletme, kurların yükselmesi halinde aradaki fark kadar zarar eder. Hele hele bizim gibi gelişmekte olan, kurların fiyatları serbest bırakılmış ve de oldukça yüksek cari açığa sahip bir ülkede bu durum, yani kur riski yönetimi daha da dikkatli olunmasını gerektiriyor.

Yakın geçmişte, aşırı kur hareketlerinde bir gecede % 30 – 40 zengin olan veya tam tersine aynı oranda zarar ederek batan pek çok işletmeye tanık olduk. Bu tip, kur riskinden dolayı batan veya zor duruma düşen işletmelerde bu sürecin iyi yönetilmediği aşikâr. Bu nedenle işletme sahipleri veya kur riskini yönetenlerin gerekli önlemleri alması şart.

Kur riskinden korunmak için yatırımcıların; hem finans, hem mal piyasalarında pozisyon almaları, birden fazla ülkenin finans piyasasına yatırım yapmaları ve türev ürün veya piyasaları kullanmaları gerekiyor. Şirketler borç ve alacaklarını denge içerisinde tutarak bir döviz cinsinden olan borç veya alacaklarını, belli bir borç veya alacak miktarını üst limit olarak belirleyerek risklerini kontrol etmeliler. Bunu sağlamak için de “hedge” denilen mekanizma kullanılıyor. (*)

Kur riskinin hedge edilmesi, ileri tarihteki bir döviz borç veya alacak miktarının eş değeri tutarının bugünden forward (ileri vadeli) döviz kuru ile anlaşılarak, ileri vadede alım veya satımının taahhüt edilmesi işlemidir. 100 % hedge işlemi yapılırsa şirketin döviz riski piyasadaki olumlu ve olumsuz hiç bir gelişmeden etkilenmez hale gelir. Bu durumda döviz kurunun yükselmesi veya düşmesi şirketi etkilemeyecek. Kurumsal şirketler ve bankalar % 100 değil ama hedefledikleri oranda risklerini bu yolla nötr hale getirebiliyorlar. örneğin, üç ay sonra 100,000 Amerikan Doları alacağı olan bir şirket, bugün 50,000 Amerikan Doları tutarında üç ay vadeli döviz bozum işlemi yaparsa 50 % hedge işlemi gerçekleştirmiş olur. (*)

Kur riski ihracatçı / ithalatçılar için de çok önemli. Buradaki risk, malını ihraç / ithal ettiği tarihteki kurla, bedelini tahsil ettiği / ödediği tarihteki kurun farklı olmasından kaynaklanıyor. Dolayısıyla döviz kurlarında meydana gelen, aşağı veya yukarı yöndeki değişiklikler, dış ticaretle uğraşan veya dövizle borçlanan / borç veren her şirket tarafından dikkatle takip edilmeli ve yine hedging yoluyla bu değişikliklerden korunmalı.(**)

özetlersek, günümüzde işletmeler için pek çok risk var ama dünyada para ve mal hareketlerinin neredeyse serbest hale gelmesi, sık sık yaşanan krizler ve siyasi hareketler, ülkeler arasındaki enflasyon – faiz farkları, alınan iktisadi kararlar vs. kur riskinin iyi yönetilmesi gerektiğine işaret ediyor. Bunun için yukarıda anlatılan tekniklerin kullanılması yanında, para ve mal pozisyonunun buna göre alınması, aktif – pasif dengesinin minimum kur riski ihtiva etmesi gerekiyor. Aksi halde bir günde zengin olunabileceği gibi, önemli zararlar da edilebilir.

(*) Belma öztürkal

(**) Mithat Aracı

Vizyon

Şaban çağıran

Denizbank A.Ş.Genel Müdürlük / Grup Müdürü

cagiran@turcomoney.com