Covid-19’un kartlı ödemeler üzerindeki etkisi

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

*Tüm dünyadaki seyahat kısıtlamaları nedeni ile kredi kartı harcamalarından negatif yönde en çok etkilenen sektörlerin havayolu, konaklama ve seyahat/taşımacılık olduğu görülüyor. Türkiye’de rakamsal kayıp olarak bakıldığında 1,5 milyar TL ile giyim/aksesuar ilk sırayı alırken, 995 milyon TL ile havayolu ikinci, 819 milyon TL ile yemek sektörü üçüncü büyük küçülme rakamına ulaştı.

*Diğer taraftan değişen harcama alışkanlıkları nedeni ile harcamanın yükseldiği sektörler oransal olarak market ve alışveriş merkezleri ile yapı malzemeleri olarak görülüyor.  Sokağa çıkma kısıtlamaları ve karantina uygulamaları gıda ve temel ihtiyaçlar yanında perakende ticarete konu pek çok ürün ile hizmet sektörü dijital kanallar üzerinden artan oranda talep görüyor.

Covid-19 ‘un ülkemizde ilk görüldüğü tarih olan 11 Mart 2020 tarihinden bu yana pandeminin tüketim alışkanlıkları ve alışveriş kanalları üzerinde de etkili olduğu görüldü. 20 yaş altı ve 65 yaş üstü vatandaşların karantinaya alınması yanında, hafta sonu ve resmi tatillerde uygulanan sokağa çıkma yasağı, dijital kanallardan alışverişin artmasına, kredi ve banka kartı kullanımlarının sektörler arasında yer değiştirmesine neden oldu.

12 Kasım 2019 tarihli ve 7192 sayılı Kanun ile, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’un 8. maddesinin dördüncü fıkrası olarak eklenen hüküm uyarınca Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına “ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin kesintisiz işletimini sağlamak amacıyla sistemik öneme sahip kurulmuş veya kurulacak sistem işleticilerine hissedar olabilme” yetkisi verildi.

MERKEZ BANKASI BKM’YE ORTAK OLDU

Covid-19’un ortaya koyduğu yeni durumla birlikte ödeme sistemlerinin kesintisiz çalışmasının öneminin giderek artması nedeni ile temel görevi fiyat istikrarını sağlamak olan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kartlı ödeme sistemlerinin temel kurumu ve sistemik öneme sahip olan Bankalararası Kart Merkezine (BKM), 6493 sayılı Kanun’un 8. maddesinin dördüncü fıkrasının verdiği yetkiye dayanarak 30.04.2020 tarihinde hâkim ortak olarak hissedar oldu.

Bu anlamda pandeminin kartlı ödeme sistemleri üzerindeki en önemli etkisi sistemik riskin kontrol altına alınması amacı ile TCMB’nin BKM’ye ortak olması oldu.

HARCAMALAR NASIL DEĞİŞTİ?

Covid-19’un kartlı ödeme sistemlerinin parasal hacmi ve harcamaların dağılımı üzerine etkisi ise Şubat ve Mart kredi ve banka kart harcamalarındaki değişim ile ortaya konuluyor. Buna göre, tüm dünyadaki seyahat kısıtlamaları nedeni ile kredi kartı harcamalarından negatif yönde en çok etkilenen sektörlerin havayolu, konaklama ve seyahat/taşımacılık olduğu görülüyor.

Ancak rakamsal kayıp olarak bakıldığında 1,5 milyar TL ile giyim/aksesuar ilk sırayı alırken, 995 milyon TL ile havayolu ikinci, 819 milyon TL ile yemek sektörü üçüncü büyük küçülme rakamına ulaştı.

Diğer taraftan değişen harcama alışkanlıkları nedeni ile harcamanın yükseldiği sektörler oransal olarak market ve alışveriş merkezleri ile yapı malzemeleri olarak görülüyor.

Tablo 1. Kredi Kartı Harcamaları

Tablo 2. Banka Kart Harcamaları

Hesapta bulunan nakdin kart ile harcamasına dayanan banka kartı harcamaları da kredi kartına paralellik göstermekle birlikte kuyumculuk yüzde 64’lük küçülme ile dikkat çekmekte olup artış tarafında ise bireysel emeklilik harcamaları gıda harcamalarıyla birlikte dikkat çekiyor.

İLK NEGATİF ETKİ HAVAYOLU VE TURİZMDE

Covid-19 Aralık ayında ilk kez görülmesinin ardından ilk etki yarattığı sektörler havacılık ve turizm sektörleri oldu, hane halkının harcama tercihleri üzerindeki etkisi de de kredi kartı harcamaları üzerinde görüldü.

Yaygın bulaşıcılık etkisi nedeni ile sokağa çıkma kısıtlamaları ve karantina uygulamaları gıda ve temel ihtiyaçlar yanında perakende ticarete konu pek çok ürün ile hizmet sektörü (finans, sigorta, sağlık, eğitim başta olmak üzere) dijital kanallar üzerinden artan oranda talep görüyor.

İnsanların yoğun olarak bulunduğu mekânların gelirleri (sinema, tiyatro, konser salonu, restoran, kafe, spor salonları, stadyumlar gibi) ister istemez düşecek, iş yapış tarzları değişecek.  Bu anlamda pandeminin dijitalleşme üzerindeki hızlandırıcı etkisi yüksek. Merkez bankasının ödemeler üzerindeki kontrolünün artarak devam etmesi ödemelerin artan oranda dijital ortamda yapılıyor olmasına bağlı görünüyor.

KARTLI ÖDEME SİSTEMLERİNİN GELECEĞİ

Önümüzdeki dönemde Covid-19’un bulaşıcılık etkisi nedeni ile temasın olduğu fiziki para, ATM ve POS cihazlarının kullanımının azalarak, BKM, ödeme kuruluşları ve cep telefonları üzerinden ödemelerin dijital ortamda artarak devam edeceği düşünülüyor.

Kripto paralar ile ilgili sürecin yakın gelecekte yasal altyapı eksikliği nedeni ile çözülmesinin güç olacağı ancak, merkez bankalarının kontrolü altındaki dijital para süreçlerinin çeşitlenerek hız kazanacağı öngörülüyor.

Doç. Dr. Mehmet Yazıcı

Bursa Teknik Üniversitesi ÖĞretim Üyesi

yazici@turcomoney.com