2018’in son çeyreğinde ekonomi ne durumda?

Orhan Ökmen

Cari açığın düşmesine neden olan ihracat ve turizm kanalı ekonomik daralmayı sınırlarken, aynı şekilde cari açığın düşmesine neden olan ithalat daralması ise tam tersi yönde ekonomik daralmayı daha da artırıyor.

Üretim verileri sınırlı bir daralmaya; krediler, otomotiv satışları, beyaz eşya gibi talep bazlı veriler ise daha ciddi bir daralmaya işaret ediyor. İktisadi faaliyette öngörülen daralmanın ise iş gücü piyasasını olumsuz etkileyeceği ve işsizlik oranlarını yükseleceği bekleniyor. Böyle bir konjonktürde TCMB’nin faiz artırımına gitmemiş olması TL ile borçlanmak zorunda olan KOBİ’lerin toplu iflas olasılıklarının artmasını göreceli olarak azalttı.

Cari açığın düşmesine neden olan ihracat ve turizm kanalı ekonomik daralmayı sınırlarken, aynı şekilde cari açığın düşmesine neden olan ithalat daralması ise tam tersi yönde ekonomik daralmayı daha da artırıyor. Reel kurdaki birikimli değer kayıpları ve küresel büyümedeki olumlu seyrin etkisiyle artış eğilimine giren ihracatın dış ticarette yarattığı gelişmeler ve yükselen turizm aktiviteleri ekonomik daralmayı bir miktar sınırlayacak ve büyümeye katkısı pozitif yönde giderek daha da belirginleşecek olmasına rağmen, ithalat yavaşlamasına dayalı dış ticaret açığındaki daralma da genel ekonomik daralmayı negatif olarak tamamen ters yönde hızlandıracaktır.

Büyük ölçekli imalat sanayinin öz kaynaklarının payı azalıyor ve dolayısıyla kaldıraç rasyoları giderek artıyor. 2013’ten bu yana büyük ölçekli imalat sanayinde kısa vadeli kaynakların payı uzun vadeli kaynaklara göre daha hızlı artıyor ve likidite yönetimini zorlaştırıyor.

Büyük ölçekli imalat sanayinde ana faaliyetlerinden sağlanan kaynaklar işletme devamlılığını sağlayacak seviyenin altına düşüyor. Fon girişlerinin ortalama %45’lik kısmını kısa vadeli yabancı kaynaklardan, %10’luk kısmını uzun vadeli kaynaklardan, %35’lik kısmını ise kendi faaliyetlerinden, %2’lik kısmı ise öz kaynaklarından sağlanıyor.

İŞLETME FAALİYETLERİNİN DEVAMLILIĞI KRİTİK HALE GELDİ 

İşletmelerin toplam nakit yaratma kapasitesi içerisinde ana faaliyetlerinden elde ettikleri fonların %50’nin altına düşmüş olması, işletme faaliyet devamlılıklarını kritik hale getirdi.  Büyük ölçekli imalat sanayindeki fon kullanımları ise dönen varlıklar lehine artıyor, yatırım harcamaları düşüyor. Mevcut durumda, yaratılan toplam kaynakların %60-65’lik kısmı dönen varlıklara ve sadece %30-35’lik kısmı duran varlıklara ayrılıyor. Sonuçta büyük firmalar tarafından sağlanan fonların daha çok kısa vadeli olması nedeniyle bu gibi firmaların yatırım yapma üretim güçlerini artırma veya yenileme eğilimleri azalmış durumdadır.

ORTA VE KÜÇÜK ÖLÇEKLİ İMALAT SANAYİİNDE YATIRIMLAR DEVAM EDİYOR

Büyük ölçekli imalat sanayi işletmelerinin banka kredilerine erişimindeki yüksek maliyet engeli nedeniyle, stok tutma oranlarını azaltarak ve borç ödeme sürelerini uzatarak işletme sermayesi yönetimi yapmaya başladılar. Ancak stresin bu şekilde yapılan yönetim şekli sürdürülebilir değildir.

Orta ve küçük ölçekli imalat sanayinde yatırımlar devam ediyor. Ancak bu ölçekteki işletmelerin ana faaliyetlerinden fon elde edileme eğilimi giderek zayıflıyor.  Orta ve küçük ölçekli imalat sanayinde ise fon girişleri daha çok uzun vadeli kaynaklardan sağlanmaya devam ediliyor iken 2018 yılından bu yana artık orta ve küçük ölçekli firmalarda uzun vadeli fon temininde zorluklar yaşanmaya başlanmış olmakla beraber, öz kaynaklara dayalı olarak bu grup firmalarda fon kullanımı daha çok duran varlıklarda devam ediyor. Yani orta ve küçük ölçekli imalat sanayinde yatırımlar devam ediyor. Ancak, küçük ölçekli işletmelerde kendi orijinal faaliyetlerinden fon elde etme eğilimi zayıfladığı için önümüzdeki dönemlerde bu kesimin yatırım yapma gücü ve isteği azalacaktır.

KAMUNUN GENİŞLEMECİ OLMASI GEREKİR

Kamunun iktisadi faaliyeti destekleyici duruşunun yerini nötr bir duruşa bırakacağı öngörüsü, yani kamunun böyle bir konjonktürde nötr kalması veya daralmacı yaklaşımı, mevcut koşullar altında uygun bir politika değildir. Bu konjonktürde kamunun genişlemeci olması gerekir. Döviz ihtiyacı ve ilave borçlanma yaratmayan kanallardan ekonomiyi destekleyecek harcamaların artırılması gerekir.

Döviz yükümlülükleri olan firmaların önemli bir bölümü kur zararı nedeniyle “teknik iflas” içerisine düştü. Yapılan düzenlemeyle 2023 yılına kadar bu zararları bilançolarında göstermeyerek kaydi olarak teknik iflasın dışına çıkılmış gösteriliyor.

KREDİ MEKANİZMASI TEKRAR AÇILMADAN EKONOMİK DARALMA ÖNLENEMEZ

Bankacılık kesiminin kredi verme mekanizmaları tekrar kredi verebilir hale getirilmeden ekonomik daralmanın önlenmesi söz konusu olamayacaktır: Bankacılık kesiminin kredi verme mekanizmalarının işler hale getirilmesinin tek koşulu ise herhangi bir nakdi sermaye veya ilave likidite artışına gerek kalmadan, riskli varlıklar arasında iyi-kötü ayrımı yapılarak sermaye yeterlilik oranlarının uluslararası normlara göre ölçülmesi ile sağlanacaktır. Bu yöntemle ölçülen SYR ‘de ortaya çıkacak olan reel ve kaliteli artışlar, bankacılık sektörünün kredi verme isteğini kendiliğinden artıracaktır.

AİLE İŞLETMECİLİĞİ VE TEKNOLOJİK KOOPERATİFLER ÖZENDİRİLMELİ

Belirsiz tarım politikası, tarım alanlarının ve meraların yapılaşmaya açılması ya da ekolojik yapının kimyasal yönden kirlenmesi kırsal nüfusu azaltıyor. Bu durum Türkiye’yi kendi kendine yeten seviyeden aşağılara düşürüyor ve gıdaya erişim her geçen gün zorlaşıyor.

Ekolojik dengenin bozulmaması için tüm koruma ve teşvik sistemlerinin, bitkisel ve hayvansal tarımın üretim aşaması ağırlıklı olarak aile işletmeciliği şeklinde yürütülmesine yönelik olmalı, ürünlerin işlenme aşaması ise yerelde küçük ve orta ölçekte örgütlenecek teknolojik kooperatif yapılanmalarına bırakılmalıdır.

Orhan Ökmen

JCR Eurasia Rating Başkanı

okmen@turcomoney.com