Cari açıkta yapısal dönüşüm!

Orhan Ökmen

Türkiye ithalatının finansmanı 2011 ve öncesinde en fazla portföy yatırımları yoluyla sağlanan döviz girişleriyle yapıldı. 2012 Mayıs ayı itibariyle ithalatın finansmanı borçlanma yoluyla sağlanan dövizlerle yapıldı. Bu yapısal bir dönüşüm olup, cari açığın yönetilebilirliği daha da kolaylaştı.

Mayıs-2012 sonuçlarına göre, Türkiye ekonomisinde dış ticaret açığı ve cari açık azalma eğilimine girdi. Son dış ticaret verileri yorumlamadan önce durum tespiti yapalım: Türkiye ekonomisi 1975 yılından bu yana, 6 yılda ( 1988, 1989, 1991, 1994, 1998, 2001) cari fazla, diğer 31 yılın tamamında ise cari açık verdi. 2011 yılında 76,9 milyar dolarla tüm zamanların rekorunu kırdı. Cari açığın GSYİH’ya oranı 2008 -2009 yılları arasında artış eğilimi gösterdi. 2009 yılında bir daralma meydana geldi ve akabinde tekrar artış eğilimine girerek cari açığın GSYİH’ya oranı 2011 yılında % 10 seviyesine ulaştı.

Cari Açık/GSYİH oranında düşüş eğilimi hakim

2012 Mayıs ayı itibariyle ise, ilk beş ayda birikimli olarak 27 Milyar dolarlık cari açık oluştu. Mevcut trendin devam etmesi halinde 2012 yılının tamamında Cari Açık/GSYİH oranı % 8,5 veya % 9’u seviyesinde şekillenerek 65-70 Milyar dolar civarında olacağını ve beklemekteyiz.

Dış ticaret açığında düzelme
ödemeler dengesinin Hem “Mal, Hizmet, Gelir Kısmı” hem de “Finansal Varlık ve Yükümlülükler Kısmı” yapısal değişim süreci içerisine girdi. ödemeler dengesinin 2011 ve 2012 yıllarının ilk beş ayına ait Mal, Hizmet, Gelir ve Cari transferler kısmının karşılaştırıldığı Tablo:2-a incelendiğinde de görüleceği üzere bazı yapısal değişimler oluştu. Şöyle ki; 2011 yılının ilk beş ayına göre 2012 yılının ilk beş ayında;
• İthalat % 0,78 oranında azalırken, ihracat % 13.34 oranında artarak diş ticaret açığı 8,3 milyar dolar Türkiye lehine düzeldi. İhracat içerisinde altının da yer almış olması sağlanan iyileşmeye gölge düşürmez.
• Türkiye’ye giren döviz tutarı ve Net Hata/Noksan kalemi % 63,69 oranında azalarak 44 Milyar dolardan 15,9 milyar dolara geriledi. Gerileyen bu döviz girişine bağlı olarak 2011 yılı ilk 5 ayında rezervlere dâhil edilen tutar 17.2 milyar dolar iken 2012 ilk beş ayında rezervlere dâhil edilen tutar 4.9 milyar dolara düştü.

• Türkiye’ye ihracat, hizmet, gelir ve cari transferler yoluyla giren döviz tutarı 9.2 milyar dolar artmasına rağmen toplamda giren döviz % 11,66 oranında bir azalışla 111,7 milyar dolardan 98,6 milyar dolara düştü. Net azalış 13 milyar dolar.
• Hizmet, gelir ve cari transferlerin pozitif balansı miktar olarak küçük olsa bile 1,5 milyar dolar ve yine ihracat geliri 7,6 milyar dolar artarak cari açığın düşmesine katkı sağladı.
• Ayrıca direk yatırımlar yoluyla sağlanan dövizlerde ufak olmak kaydıyla portföy yatırımları yoluyla sağlanan dövizlerde önemli ölçüde azalma meydana geldi.
• Diğer taraftan borçlanma yoluyla sağlanan dövizler % 82,31 oranında artarak 8,4 milyar dolardan 15,4 milyar dolara yükseldi.
• Kaynağı belli olmayan ve/veya hesap hatası yapılan kısımda da 10,9 milyar dolar azalma meydana geldi.

Sonuç olarak, Türkiye ithalatının finansmanını, 2011 ve öncesinde en fazla portföy yatırımları yoluyla sağlanan döviz girişleriyle yaparken, 2012 Mayıs ayı itibariyle ithalatın finansmanını borçlanma yoluyla sağlanan dövizlerle yaptı. Bu yapısal bir dönüşüm olup, cari açığın yönetilebilirliği daha da kolaylaştı ve kısa dönemli dışsal şoklara karşı kırılganlığı azaldı.

İşçi havaleleri artırılmalı
İşçi havaleleri 1998 yılından itibaren miktar olarak azaldı.Türkiye’de yıllık bazda hizmet, gelir ve cari transferler kalemlerinin net tutarları küçük olsa bile toplamda daima pozitif balanslı olup, cari açığı küçültücü katkı yapmakta. Ancak, Türkiye bu kalemlerle ilgili döviz girişini artırıcı önlemler alabilir. örneğin, cari transferler kalemi içerisinde yer alan işçi havaleleri son yıllarda oldukça azaldı ve 1998 yılında en yüksek tutara ulaştığı 5,3 milyar dolarlık seviyenin oldukça altında kalıyor.

Cari açığın tek kaynağı ithalattır
Türkiye ekonomisi için cari açığın tek kaynağı ithalat olup, ithalatın finansmanı ise büyük önem arz ediyor. Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere 2011 yılının ilk beş ayındaki ithalat toplam döviz girişinin % 84,53’ü olup, bakiye % 15.47’lik kısmı rezerv artışında kullanıldı. 2012 yılı aynı döneminde ise, ithalat, toplam döviz girişinin % 94,95’i olup, bakiye % 5.05’lik kısmı rezerv artışında kullanıldı. İthalat bedellerinin ödenmesinde, sağlanan dövizlerin ithalat talebini karşılayamıyor olması halinde mevcut rezerv stoklarında bulunan dövizlerin kullanılmasına ihtiyaç duyulmakta. Böyle bir durum, TL üzerinde baskı kurarak değer yitirmesine neden oluyor. Nitekim 2012 yılının Ocak ayında böyle bir durum yaşandı. Ancak, 2012 yılı Şubat ve Mayıs ayları arasında ithalat ödemeleri için gerekli olan tutarlardan daha fazla döviz girişi sağlandı ve 4,9 milyar dolarlık fazlalık kısım rezervlere eklendi.

TL’nin değerlenme olasılığı büyük
Türkiye ekonomisine döviz girişlerinin düzeyi düşmekle birlikte, girecek olan dövizlerin ithalat bedellerinden çok daha yüksek olacağı bir döneme girildiğini düşünmekteyiz. Bu durum TL’nin daha da değerlenmesi ile sonuçlanacak.

Diğer taraftan, hizmet, gelir ve cari transfer kalemlerinin oynaklık yapısı hemen hemen yok olduğu için, cari açığın dış ticaret açığına oranındaki 1987 ve 2003 yılları arasında görülen oynaklık yapısı da oldukça azaldı ve 2003 yılından sonra tahmin edilebilirlik ve öngörülebilirlik yapısı belli bir istikrara kavuştu. Dolayısıyla ithalat ve ihracat dengesi cari açığın hemen hemen tek belirleyicisi haline geldi.

Orhan öKMEN