Açık hava müzesi tadında harika bir Avrupa şehri…

BUDAPEŞTE SEYAHATİ VE MACARİSTAN ÜZERİNE İZLENİMLER

-Şehrin Buda tarafı yalnızca ana arterler değil sokak aralarına kadar son derecede iyi korunmuş adeta açık hava müzesi tadında tarihi yapıları ile ziyaretçileri bir anda geçmişe götürüyor.  Gotik, Rönesans ve Barok tarzındaki yapılar nefes kesici ve gündüz olduğu kadar hava karardığında da çok güzel aydınlatılıyor ve eşsiz görüntüler sunuyor.

-Her ne kadar şehirdeki Osmanlı izlerini takip etmeye çalışsak da günümüze ulaşan çok fazla yapı olduğu söylenemez. Osmanlı’nın şehirde bıraktığı en belirgin kültürel iz ise kaplıcalar.  Széchenyi Thermal Bath şehrin en görkemli hamam komplekslerinden biri. Bu komleksin açık ve kapalı onlarca havuzu , saunası, buhar odaları bulunuyor.

-Macaristan’ın 150 milyar dolar olan GSYİH’sı ile fert başına milli gelir 15 bin dolar seviyesinde bulunuyor. Aynı yıl Türkiye’nin fert başına milli gelirinin 8.610 dolar olduğu göz önünde bulundurulduğunda refah seviyesinin daha yüksek olduğu anlaşılabilmektedir. Ancak tüm dünyada olduğu gibi Macaristan da son yıllarda artan enflasyonla başa çıkmaya çalışıyor.

-Macaristan’ın ihracatının ve ithalatının büyük bir bölümü AB üyesi ülkelerle gerçekleşiyor. Rusya, Macaristan’ın ithalatında özellikle petrol ve gaz gibi enerji ürünleri ile önemli bir yere sahip. Çin, Macaristan’ın önemli ticaret ortaklarından biri haline geldi. Çin firmaları AB pazarına girebilmek için Macaristan’da üretim tesisleri kuruyorlar.

Turcomoney yazarı Dr. Berra Doğaner, Doğu Avrupa’nın büyüle şehri Budapeşte’ye gitti, gördü, gezdi, yazdı…

Son yıllarda her sene Mayıs ayında bir başka ülkeye, görmek istediğimiz bir şehre seyahat etmeyi gelenek haline getirdik. Pandemi nedeniyle son 2 yıldır bu geleneği hayata geçiremesek de bu Mayıs’ta eşimle uzun zamandır görmek istediğimiz Budapeşte’ye gidebildik.

Budapeşte Macaristan’ın başkenti ve ortasından geçen Tuna nehrinin ikiye ayırdığı Buda ve Peşte’nin 1873 yılında birleşmesi ile oluşmuş bir şehir. Nehrin iki yakası birbirinden zarif ve her biri sanat eseri olan köprülerle birbirine bağlanıyor.  Bunlardan en ünlüsü Széchenyi Zincir Köprüsü.

Budapeşte, Macaristan’ın sadece başkenti değil, en bilinen kenti de aynı zamanda. Ülkenin turistik, politik, kültürel ve ticari merkezi. Aynı zamanda Berlin’den sonra Orta Avrupa’nın en büyük ikinci şehri ve Macaristan nüfusunun beşte biri olan yaklaşık 2 milyon nüfus bu şehirde yaşıyor.

 

AÇIK HAVA MÜZESİ TADINDA TARİHİ YAPILARI İLE ZİYARETÇİLERİ BİR ANDA GEÇMİŞE GÖTÜRÜYOR

Şehrin Buda tarafı yalnızca ana arterler değil sokak aralarına kadar son derecede iyi korunmuş adeta açık hava müzesi tadında tarihi yapıları ile ziyaretçileri bir anda geçmişe götürüyor.  Gotik, Rönesans ve Barok tarzındaki yapılar nefes kesici ve gündüz olduğu kadar hava karardığında da çok güzel aydınlatılıyor ve eşsiz görüntüler sunuyor.

Peşte tarafı ise Buda tarafına oranla göre daha düz olduğundan gökdelenler, iş merkezleri ve diğer çalışma ofisleri ile şehrin modern yüzünü oluşturuyor.

BUDAPEŞTE’DE FİYATLAR AVRUPA ŞEHİRLERİNE KIYASLA OLDUKÇA EKONOMİK

Macaristan 2004 yılından beri Avrupa Birliği’ne üye ve 2007 yılından bu yana da Schengen bölgesi üyesi. Ancak ülkede para birimi olarak Euro değil Macar Forinti kullanılıyor. Bu nedenle pek çok Avrupa ülkesine göre fiyatlar daha uygun. 1 macar forinti 0,044 TL.  Ya da tersten söylersek 1 TL eşittir 22 Macar Forinti olarak düşünebilirsiniz. Forintin sembolü ise HUF.

 

1,5 litrelik şişe su market fiyatı 150 forint yani 6.6 TL gibi Avrupa şehirlerine kıyasla oldukça ekonomik.  Big Mac menü 2000 forint civarında (90 TL). Dünyanın en güzel cafesi olarak kendini tanımlayan ve gerçekten de iç dekorasyonu göz kamaştıran NewYork Cafe’de kendilerine has acı biberli  ve palinkalı Hungarian Coffee 10 Euro (180 TL), dondurma topu 400 forint (18 TL).

En geleneksel Macar yemeği olan gulaş iyi bir restoranda, canlı müzik eşliğinde 3000-4000 forint (140-180 TL), geleneksel sokak lezzeti langos üzerine konan malzemelere göre fiyatı belirlenmekle birlikte 2000-2500 forint (90-110 TL), sirin bir cafede ekspresso 420 forint (20 TL).

Konaklama ücretleri standartlara göre çok değişken olmakla birlikte şehir merkezinde 4 yıldızlı bir otel kahvaltı dahil 2 kişi için ortalama gecelik 1500-2.000 TL civarında.

OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE ULAŞAN ÇOK FAZLA YAPI OLDUĞU SÖYLENEMEZ

Budapeşte bir asır boyunca Türk hakimiyetinde kalmış, 19. yüzyılda ise Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun iki başkentinden biri olmuş. Kanuni Sultan Süleyman tarafından ilk olarak 1526’da fethedilen Budin ve Peşte, bir asrı aşkın Türk hakimiyetinden sonra 1686’da kaybedilmiş.

Her ne kadar şehirdeki Osmanlı izlerini takip etmeye çalışsak da günümüze ulaşan çok fazla yapı olduğu söylenemez. Ancak Macar Ulusal Müzesi’nde Kanuni Sultan Süleyman’a ait olan ve kim tarafından yapıldığı bilinemeyen son derecede güzel bir tablo sergilenmekte. Müzenin Osmanlı yıllarına ayrılan bölümünde bu tablonun yanı sıra çiniler, deri aletler, halılar gibi Osmanlı eserleri de görülebiliyor.

2019 YILINDA KAZI ÇALIŞMALARI TAMAMLANARAK TÜRBE TEKRAR ORTAYA ÇIKARILMIŞ

Öte yandan Kanuni Sultan Süleyman Zigetvar kuşatması sırasında 1566’da Macaristan topraklarında hayatını kaybetmiş. Ölüm haberi askerler arasında moral bozukluğu yaratmaması için gizlenmiş. Naaşının bozulmaması için iç organları çıkartılarak otağının bulunduğu yere gömülmüş. Bedeni ise İstanbul’a getirilerek Süleymaniye Camisi avlusundaki bugünkü yerine defnedilmiş.

Kanuni’nin ölümünden sonra tahta geçen II. Selim, babasının iç organlarının gömülü olduğu yere türbe, etrafına da külliye yaptırmış. 150 yıl kadar ayakta kalan bu yapılar daha sonra Zigetvar Kalesi’ni işgal eden Habsburg askerleri tarafından yıkılmış. 2012 yılında bölgede başlayan kazılar sonrası 2019 yılında kazı çalışmaları tamamlanarak türbe tekrar ortaya çıkarılmış.

OSMANLI’NIN ŞEHİRDE BIRAKTIĞI EN BELİRGİN KÜLTÜREL İZ İSE KAPLICALAR

Osmanlı’nın şehirde bıraktığı en belirgin kültürel iz ise kaplıcalar.  Széchenyi Thermal Bath şehrin en görkemli hamam komplekslerinden biri. Açık ve kapalı onlarca havuzu , saunası, buhar odaları bulunan bu kompleks yaz aylarında dev havuz partilerine ev sahipliği yapıyor. Canlı müzik konserleri veriliyor.

Szechenyi ile birlikte şehirdeki en popüler hamamlardan bir diğeri de Buda tarafında bulunan Gellert Hamamı. Burada bulunan termal suların tarihi 15. yüzyıla dayanıyor ancak bugün Gellert Hamamı ve Oteli olarak bilinen yapı aslında 1918’de açılmış. Her birinde bir tam gün geçirmek bu muhteşem şehri keşfetmeye çalışırken yorulan bedenlere çok iyi geliyor.

TEMİZLİĞİ, HIZLI VE UCUZ OLMASIYLA ÜNLÜ BUDAPEŞTE METROSU ŞEHRİ ÇEKİCİ KILAN UNSURLARDAN BİRİ

Budapeşte’de ulaşım son derecede rahat. Hem havaalanından şehre ulaşım hem de şehir içi ulaşım ağı çok başarılı. 1970’lerde şehiriçi trafiğinin rahatlatılmasında önemli rol oynayan metro sistemi kurulmuş. Temizliği, hızlı ve ucuz olmasıyla ünlü Budapeşte metrosu şehri çekici kılan unsurlardan biri. Metronun yanısıra otobüs ve troleybüsler de hem görsellikleri hem kullanışlı olmaları ile göz dolduruyor.

Macaristan çok sayıda Nobel ödülü sahibi yetiştiren köklü okulları ile de biliniyor. En iyi okulları, Macar Bilimler Akademisi, Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ve kentte gençlik cıvıl cıvıl enerjisi ile her yerde hissediliyor.

Kanımca toplam 10 milyon nüfusu ile İstanbul’un nüfusundan bile küçük olan Macaristan için bu bir dezavantaj değil avantaj oluşturmuş.  Hem rahat yaşanabilir şehirlere sahip olunması hem de tarihi özelliklerin korunabilmesi bu sayede mümkün olmuş.

2020 YILI İTİBARİYLE 194 ÜLKE ARASINDA DÜNYANIN 54. BÜYÜK EKONOMİSİ

IMF verilerine göre Macaristan, 2020 yılı itibariyle 194 ülke arasında dünyanın 54. büyük ekonomisidir. 2020 yılında cari fiyatlara göre yaklaşık 150 milyar dolar olan GSYİH’sı ile fert başına milli gelir 15 bin dolar seviyesinde bulunuyor. Aynı yıl Türkiye’nin fert başına milli gelirinin 8.610 dolar olduğu göz önünde bulundurulduğunda refah seviyesinin daha yüksek olduğu anlaşılabilmektedir.

Ancak tüm dünyada olduğu gibi Macaristan da son yıllarda artan enflasyonla başa çıkmaya çalışıyor. 2020 yılında yüzde 3.7 olan enflasyon oranı Mayıs 2022 de yüzde 10.7’ye ulaştı. Artan enflasyon karşısında 2021 yılından beri faiz artırımları yapan Macar Merkez Bankası Ocak 2022’de yüzde 2.90 olan faiz oranını Mayıs 2022 itibariyla yüzde 5.90’a kadar yükseltti. Bu oran Avrupa Birliği’ndeki en yüksek faiz oranıdır.  Buna rağmen işsizlik oranı yüzde 3.4 gibi  düşük bir seviyededir.

AB ÜYELİK SÜRECİ MACARİSTAN EKONOMİSİNE GÖRECELİ BİR DİNAMİZM KAZANDIRDI

1989 tarihinde parlamenter demokrasi rejimine geçen Macaristan, bu tarihten sonra merkezi planlamaya dayalı ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiş amacıyla kapsamlı bir ekonomik dönüşüm süreci başlattı.

Macaristan’ın AB üyelik süreci de Macaristan ekonomisine göreceli bir dinamizm kazandırdı. Bu süreçte liberalleşme, özelleştirme ve istikrarın sağlanması öncelikleri oluşturdu. 90’lı yılların başında dış ticaretle ilgili idari engeller kaldırıldı, doğrudan yabancı dış yatırımlar için uygun ortam yaratıldı, dövizle işlemler aşamalı olarak liberalleştirildi, Macar para birimi Forint 1996’da konvertibl hale getirildi ve dövizle işlemlerin liberalleştirilmesi süreci 2001’de tamamlandı.

2004 YILINDA AB’YE TAM ÜYE OLAN MACARİSTAN, YABANCI YATIRIMCILARIN İLGİ ODAĞI OLDU

2004 yılında AB’ye tam üye olan Macaristan, geçtiğimiz dönemde yabancı yatırımcıların ilgi odağı oldu, doğrudan sermaye yatırımları ve likidite girişleri ile bölge ülkelerine göre daha hızlı bir ekonomik kalkınma yarattı.

Son yıllarda Macar ekonomisi, finansal sürdürülebilirlik ile ekonomik istikrarın temini yönünde önemli gelişmeler kaydetti. Bu çerçevede, uygulanan mali programlar sayesinde, finansal sürdürülebilirlik ile ekonomik istikrarın temini yönünde önemli gelişmeler kaydetti.

Bu kapsamda, bir taraftan, kamu harcamaları azaltılarak şeffaf bir hale getirilirken bir taraftan da finansal sektörde, bankacılık faaliyetleri takibe alınmış ve piyasaları güçlendirmeye yönelik bankacılık düzenlemelerinin çerçevesi oluşturuldu.

DIŞ TİCARETİN BÜYÜK KISMINI ÜLKEDE ÜRETİM YAPAN ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER GERÇEKLEŞTİRİYOR

Serbest piyasa ekonomisine geçiş ile birlikte Macaristan dış ticaretinde uygulanan liberal politikalar ülkenin dış ticaret hacminde de etkisini göstermiş ve yıllar itibariyle ülkenin ticaret hacminde hızlı gelişmeler kaydedildi.

2019 yılında 122 milyar dolarlık ihracatla dünyada 34. sırada olan ülkenin dış ticaretinin büyük kısmını ülkede üretim yapan çok uluslu şirketler gerçekleştiriyor. Elektronik ve telekomünikasyon araçları, otomobil parçaları ve makineler en önemli ihraç ürünleridir.

İthal edilen işlenmiş ürünlerin re-export edilmesi bu kalemlerin ihracattaki payının artmasında önemli rol oynuyor. Gıda ürünleri de önemli bir ihraç kalemi olmasına rağmen bu ürünlerin toplam ihracat içindeki payı düşüktür.

ÇİN FİRMALARI AB PAZARINA GİREBİLMEK İÇİN MACARİSTAN’DA ÜRETİM TESİSLERİ KURUYORLAR

Macaristan’ın ihracatının ve ithalatının büyük bir bölümü AB üyesi ülkelerle gerçekleşiyor. Rusya, Macaristan’ın ithalatında özellikle petrol ve gaz gibi enerji ürünleri ile önemli bir yere sahip. Bu ülke Macaristan’ın ihraç ürünleri için de önemli bir pazardır. Ayrıca Çin, Macaristan’ın önemli ticaret ortaklarından biri haline geldi. Çin firmaları AB pazarına girebilmek için Macaristan’da üretim tesisleri kuruyorlar.

Uçakla iki saatten kısa sürede ulaşılabilen bu şahane Avrupa şehri hem tarih hem mimari severleri, hem eğlence hem dinlence severleri memnun edecek tüm olanaklara sahip olduğundan görülmeye değer şehirler arasında ilk sıralarda yer alabilir.

Dr. Berra Doğaner

Piramit Menkul Kıymetler Yönetim Kurulu Üyesi

doganer@turcomoney.com