Afet riskleri ile nasıl mücadele edilmeli?  

Gürdoğan Yurtsever

-Deprem, sel, taşkın ve orman yangınlarının sayısı tüm dünyada ve ülkemizde giderek artarken, zararları da hızla yükseliyor. Bu noktada afetlerle mücadele etmek büyük önem taşıyor. AFAD koordinasyonunda hazırlanarak Temmuz ayında Resmi Gazete’de yayımlanan ve 2022-2030 yıllarını kapsayan “Türkiye Risk Azaltma Planı (TARAP)” da bunun önemli bir adımını oluşturuyor.

–Afet risklerinin anlaşılması, afet risklerinin yönetilmesi için afet risk yönetişiminin güçlendirilmesi, afetlere karşı risk azaltım faaliyetlerine yatırım yapılması, afete hazırlık ve müdahale kapasitesini geliştirme ve iyileştirme TARAP’ın stratejik öncelikleri olarak planda yer alıyor. Bunun yanı sıra 81 İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından hazırlanan İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) ile de illerdeki afet risklerinin azaltılması hedefleniyor.

Başta deprem, sel, taşkın ve orman yangınları gibi afetler giderek günlük yaşamın normali haline geliyor. Bu afetlerin gerek sayısı, gerekse de verdiği zararlar hem dünyada hem de ülkemizde hızla yükseliyor. Yaşadığımız iklim değişikliği bu afetlerin ana nedenini oluşturuyor. Afetlerin yıkıcı etkileri insanlara, ekonomiye ve çevreye onarılamaz zararlar veriyor. Afetlerin giderek büyüyen etkileri afet riskiyle mücadelenin ve afetlerin neden olduğu zararların önlenmesi veya en aza indirilmesi konusundaki çalışmaların önemini artırıyor.

 AFETLERE HAZIRLANMAK İÇİN PLANLAMA YAPMAK GEREKİYOR

Bunun için de özellikle afetler öncesinde risk azaltma çalışmalarının ve hazırlıkların etkili bir şekilde yürütülmesi önem taşıyor. Bu süreçte planlı, sistematik ve topyekün bir mücadele yürütülmesi gerekiyor. Artan afetlerle birlikte birçok ülke bu yöndeki hazırlıkları artırıyor.

Ülkemizde de bu yöndeki çalışmaların hızlandığı görülüyor. AFAD koordinasyonunda hazırlanarak Temmuz ayında Resmi Gazete’de yayımlanan ve 2022-2030 yıllarını kapsayan “Türkiye Risk Azaltma Planı (TARAP)” da bunun önemli bir adımını oluşturuyor.

TÜRKİYE AFET RİSKİ AZALTMA PLANI YAYIMLANDI

Afet riskleri nedeniyle oluşabilecek zararları en aza indirebilmek için afetler olmadan gerçekleştirilmesi gereken faaliyetleri bir süreç dahilinde sorumluları ve sorumlulukları ile birlikte tanımlayan bir plan olan TARAP ile kaynakların etkin ve etkili kullanımı ile azami risk azaltma amaçlanıyor. Plan ile dayanıklı, güvenli, hazırlıklı, sürdürülebilir, afete dirençli yaşam çevrelerin oluşturulması ve afet öncesinde hazırlanarak uygulanması gereken afet risk azaltma çalışmalarının temel prensipleri belirleniyor. Planda afet riski yönetimi bakımından güçlü ve zayıf yönler ile fırsat ve tehditlere yönelik analiz de yer alıyor.

11 FARKLI AFET TÜRÜNE İLİŞKİN STRATEJİLER YER ALIYOR

Afet riski azaltma konusunda uluslararası kabul gören stratejik önceliklerle bağlantılı olarak hedef, amaç, eylemler ve bunları yapmakla yükümlü olan sorumlu kuruluş ile bunlara destek verecek ilgili kurum ve kuruluşlar planda tanımlanıyor. Planda 11 farklı afet türünde 17 amaç, 66 hedef ve 227 eylem yer alıyor. Plan ile deprem, kütle hareketleri, sel-taşkın, iklim değişikliği, orman yangınları, bulaşıcı ve salgın hastalıklar, kimyasal-biyolojik-radyolojik-nükleer tehditler, büyük endüstriyel kazalar, tehlikeli madde taşımacılığı, maden kazaları, kitlesel göç ve diğer afetlere yönelik stratejiler belirleniyor.

 AFET RİSKLERİNİN ANLAŞILMASI VE YÖNETİLMESİ AMAÇLANIYOR

Afet risklerinin anlaşılması, afet risklerinin yönetilmesi için afet risk yönetişiminin güçlendirilmesi, afetlere karşı risk azaltım faaliyetlerine yatırım yapılması, afete hazırlık ve müdahale kapasitesini geliştirme ve iyileştirme TARAP’ın stratejik öncelikleri olarak planda yer alıyor. Bunun yanı sıra 81 İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından hazırlanan İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) ile de illerdeki afet risklerinin azaltılması hedefleniyor. İl bazındaki amaç, hedef ve eylemlerin yer aldığı operasyonel bir plan olan İRAP’larda yer alan eylemler bütünleştirilip TARAP’ın ama amaç, hedef ve eylemlerine de altlık oluşturuyor.

KRİZ YÖNETİMİ ANLAYIŞINDAN RİSK YÖNETİMİ ANLAYIŞINA GEÇMEK GEREKİYOR

Ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekteki afet ve acil durumlara etkin müdahale için görev alacak, kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve gerçek kişileri kapsayan taktik bir plan olan Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) ise 2014 yılında yürürlüğe alınmıştı. TARAP ile Afet Yönetim Sistemi içinde önemli bir adım daha atılmış oluyor. Afetlerden sonra kayıplarla başa çıkabilmek için yürütülen “kriz yönetimi” anlayışı afet riskleriyle mücadele için yeterli gelmiyor. Afetler öncesinde gerekli hazırlıkların yapılarak afetlerin zararlı etkilerinin önlenmesi veya azaltılmasını içeren “risk yönetimi” anlayışının ve bütünleşik afet yönetimi sisteminin yerleştirilmesi önem taşıyor.

 KOORDİNASYON İÇİNDE, ETKİN VE UYUMLU ÇALIŞMA GEREKİYOR

Afet risk yönetimi yaklaşımının içinde de afet öncesi hazırlık, planlama ve risk azaltma çalışmaları, eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri, erken uyarı ve kesintisiz haberleşme gibi önemli adımlar yer alıyor. Bunların etkili bir şekilde planlanması, hayata geçirilmesi ve işler bir şekilde tutulması gerekiyor. Esasen bir risk yönetimi planı olan TARAP bu bakımdan önem taşıyor. TARAP’ta belirlenen stratejik amaçlar, hedef ve eylemlerin hayata geçirilmesi ve sadece planda kalmaması önem taşıyor. Bunun yolu da planın sorumlu ve ilgili kuruluşlar tarafından sahiplenilmesinden, bütün paydaşların koordinasyon içinde etkin ve uyumlu çalışmasından ve mevcut kaynakların doğru ve verimli kullanılmasından geçiyor.

 DİJİTAL VE TEKNOLOJİK İMKANLAR KULLANILMALI

Bunların yanı sıra afet riski ve acil durum yönetimi sürecinde dijital ve teknolojik imkanların etkili bir şekilde kullanılması, bu alandaki diğer ülkelerin tecrübelerinden yararlanılması, sivil toplum örgütleri ve iş dünyasının da bu çalışmalara etkin bir şekilde entegre edilmesi önem taşıyor. Bu yapılabildiği takdirde afet riski yönetiminde planlı ve topyekün mücadele bakımından önemli bir yol haritası olan TARAP’tan beklenen sonuç elde edilebilecek, önceden alınacak sistematik önlemler ile başta depremler olmak üzere afetlerden kaynaklanabilecek kayıpların en aza indirilebilmesi mümkün olabilecektir.

Gürdoğan Yurtsever

Mevzuat Uyum Derneği Başkanı

yurtsever@turcomoney.com