Akaryakıt zamları ve genel görünüm…

-Hazine ve Maliye Bakanlığı, geçen ay benzin ve motorin fiyatlarını yaklaşık yüzde 30 artırdı. Mevcut politikalarla ekonomik dengelerin korunamayacağının anlaşılmasının ardından yapılan fiyat artışları, vergi artışlarıyla da birleşince, akaryakıtta tek seferde yapılmış en yüksek fiyat artışı ortaya çıkmış oldu. Zammın yapısından sonra gelen tepkiler üzerine, Hazine ve Maliye Bakanlığı, “Türkiye, halen benzin ve motorinde Avrupa’da en ucuz 4. ülke” açıklamasını yaptı. Gerçekten durum böyle mi?

–Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ucuz akaryakıt tespiti, genel görünüm açısından tek başına bir anlam ifade etmiyor. Satın alma gücü paritesi (SGP), ayrıntılı olarak tanımlanmış standart bir mal ve hizmet sepetinin farklı ülkelerdeki fiyat oranı olarak tanımlanıyor. Ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıkları gideriliyor ve uluslararası anlamda gerçek fiyat ve hacim karşılaştırmaları yapılabiliyor.

16 Temmuz 2023 itibarı ile İstanbul’da benzinin litre fiyatı, 28.05 liradan 34.05 liraya ve motorin fiyatları ise 26.32 liradan 32.32 liraya yükseldi. Benzin ve motorine gelen %30 oranındaki zam sonrasında gelen tepkiler üzerine, Hazine ve Maliye Bakanlığı akaryakıt ürünlerindeki özel tüketim vergisi (ÖTV) artışı ile depremin yol açtığı ilave maliyetlerin bütçe üzerindeki etkisini bir miktar azaltmanın hedeflendiğini, ayrıca, söz konusu düzenlemenin cari açığı kontrol altına almaya da destek vereceği açıklamasını yaparak “Artışa rağmen ülkemiz halen benzin ve motorinde Avrupa’da en ucuz 4. ülke” dedi (https://www.hmb.gov.tr/haberler/basin-aciklamasi-16-temmuz-2023).

Benzin Fiyatı Türkiye-AB Karşılaştırma

Kaynak: Bloomberg

HALKIN BÜYÜK KESİMİ, TASARRUFLARINI KORUMAK İÇİN BORSAYA, KONUT VE OTOMİBİLE YATIRIM YAPIYOR

Gerçekten durum böyle mi? Bu artışın ardında yatan neden nedir? Kısaca birlikte bakalım. Seçim ertesinde göreve gelen yeni ekonomi yönetimi, azalan Merkez Bankası rezervleri, artan ithalat, düşük tasarruf ve yüksek harcama eğiliminin getirdiği olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için, özellikle piyasa gerçekliğinden kopmuş negatif reel faiz ve düşük kur politikasına son verdi. Mevcut politikalar ile ekonomik dengelerin korunamayacağının anlaşılmasının ardından yapılan fiyat artışları, vergi artışlarıyla da birleşince, akaryakıtta tek seferde yapılmış en yüksek fiyat artışı ortaya çıkmış oldu. Yüksek enflasyon ve düşük faiz politikasının etkisi ile borsa yanında konut ve otomobile yatırım, halkın büyük kesimi tarafından bir tasarruf ve enflasyondan korunma yöntemi olarak tercih gördü.

Finansal Yatırım Araçlarının Aylık Reel Getiri Oranları (Haziran 2023)

Kaynak: TÜİK

Bu durum her ne kadar büyümeye olumlu katkı sağlasa da, enflasyon üzerinde de bir baskı oluşturdu. Toplumun büyük kesimi, gerçek enflasyonun çok altında ve reelde negatif faiz politikasının tercih edildiği bu dönemde,  enflasyon karşısında eriyen mevduat ve devlet iç borçlanma senetlerine yatırım yapmak yerine, ellerine geçen parayı harcamayı tercih etti.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ucuz akaryakıt tespiti, genel görünüm açısından tek başına bir anlam ifade etmiyor. Satın alma gücü paritesi (SGP), ayrıntılı olarak tanımlanmış standart bir mal ve hizmet sepetinin farklı ülkelerdeki fiyat oranı olarak tanımlanıyor. Ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıkları gideriliyor ve uluslararası anlamda gerçek fiyat ve hacim karşılaştırmaları yapılabiliyor.

                       SGP’ye Göre Kişi Başına GSYH Endeks Değerleri (2022)

 

Kaynak: Eurostat

TÜRKİYE FAKİRLİKTE 30. SIRADA

Fakirlik sıralaması da diyebileceğimiz bu karşılaştırmada Türkiye, AB ortalamasının oldukça altında. Türkiye 38 ülke ile kıyaslandığında 30. sırada. Kişi başı milli gelir endeksinde AB ortalaması 100 kabul edildiğinde Türkiye, 69 ile SGP’ye yakın bir sıralamadadır. Gelir dağılımının adaletli olup olmadığını gösteren Gini katsayısı 2022’de 0,415 olarak gerçekleşti. Oranın bire yaklaşması bozulmaya işaret ediyor, sıfıra yaklaşması ise gelirin adaletli dağıldığını gösteriyor. Son yapılan araştırma sonuçlarına göre; en yüksek eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirine sahip %20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay, bir önceki yıla göre 1,3 puan artarak %48’e çıkarken, en düşük gelire sahip %20’lik grubun aldığı pay 0,1 puan azalarak %6,0 oldu. Sosyal transferler hariç tutulduğunda bozulma, daha yüksek gerçekleşiyor ve ülkemizin Gini katsayısı 0,487’e kadar çıkıyor.

Kaynak: OECD

OTOMOBİL SATIŞLARI, 10 YILLIK ORTALAMANIN ÜZERİNDE SEYREDİYOR

OECD ülkeleri içerisinde gelir dağılımı adaletsizliğinde son üç içerisinde bulunan Türkiye’de dolar bazında akaryakıt fiyatını da farklı okumak gerekiyor. 2023 yılı gerçekleşmelerine baktığımızda özellikle otomobil satışları, son 10 yıllık ortalamaların üzerinde seyrediyor.

Otomobil Pazarı, 10 Yıllık Ortalama ile Yıllara Göre Gelişim Grafiği ve Tablosu

Kaynak: ODMD

KISA VADELİ ÇÖZÜMLER PEŞİNDE KOŞUYORUZ

Ekonomi biliminde, ihtiyaçların giderilmesinde başka mallar ile birlikte kullanılması gereken mallara “tamamlayıcı mallar” deniliyor. Birbirini özellikle zorunlu olarak tamamlayan bu mallardan birinin olmaması, diğerinin varlığını da etkiliyor. Bu anlamda akaryakıt, otomobiller için zorunlu tamamlayıcı mal niteliğindedir. Akaryakıta gelen zam yanında, KDV, ÖTV ve ikinci el otomobile getirilen kısıtlama, satışların da düşmesini beklememizi gerektiriyor. Ancak ortodoks politikalardan uzaklaşan Türkiye ekonomisinde tüketim frenine sert basılmasının da durgunluk içerisinde enflasyon gibi tehlikeli bir durum yaratacağı unutulmamalıdır.

Maalesef hala yapısal problemlerimizi çözmek, katma değerli ve ihracata dönük üretim yerine kısa vadeli çözümler peşinde koşuyoruz. O nedenle tüketimin kısılması ve rezerv birikimi için ortaya konulan bu ekonomi politikasının ilk anda konut ve otomobil satışını düşüreceği düşünülse de, yapısal sorunlarımız devam ettiği sürece, enflasyonun artarak, paranın yatırım ve tasarruf yerine enflasyondan daha yüksek bir getiri sağlayacağı düşünülen konut ve otomobile hızla geri dönmesi kaçınılmazdır.

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

Maltepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı

yazici@turcomoney.com