“Ankara Tiftik Keçisi”nin hüzün veren serüveni…

Ali Coşkun

-Ankara tiftik keçisi, Osmanlı döneminde devletin ekonomisine büyük katkı sağlayan dokumacılığın ana girdisini oluşturuyordu. Ankara tiftik keçileriyle, tiftik kumaş tekeli üzerinde yükselen Osmanlı, o yıllarda mohair olarak bilinen 20 bin top soft kumaşı ihraç ederken, 1838’de Ankara keçisine İngiliz damgası vurulmasının da yolunu açtı,  “British Angora Goat” adını alarak İngiliz kumaşı dünyaya hakim oldu.

-1988’den itibaren dünyada üretime sentetik elyafın girmesi ile tiftik üretimi %80 oranında azaldı, bundan Türkiye de payını aldı. 1988 yılında 3 bin ton olan yıllık tiftik üretim miktarı, altyapı ve yeni üretim teknikleri eksikliği, yetersiz teşvikler, yem fiyatı, çoban ücretinin yüksekliği, mera kiralama zorlukları ve kira bedeli gibi maliyet artışları ile çoğu kez ilk kırkımdan sonra keçiler kesime gitti. Geçmişte dünyada kalitesi başta olmak üzere ham tiftik, tiftik ipliği, kumaşı, üretim ve dış satımı bakımından rakipsiz olan Türkiye, günümüzde ne yazık ki önemli bir üretici olma vasfını kaybetti.

Ankara tavşanı “Angora” başlıklı, geçen makalemde bahsettiğim üzere bugünkü yazımda ekonomide geri kalmamızın basamaklarından diğeri olan Ankara tiftik keçisinin serüvenini özet olarak sunmak istiyorum.

Osmanlı’nın ayrılıkçı iç ayaklanmalarla ve Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanıyla bunaldığı 1837’de İngiltere Kraliçesi Victoria, Fransızlarla işbirliği yapıp Mehmet Ali Paşa’ya karşı Osmanlı Padişahı II. Mahmut’la 1838 Balta Limanı Antlaşması’nı imzalayarak, İngiliz mallarına uygulanan gümrüğü kaldırtmış aynı zamanda ham tiftik ve damızlık tiftik keçisinin yabancılara satışını önleyen yasakları delmişti. Bu konuda: İngiliz Albay Handerson, Ankara’dan seçtiği damızlık tiftik keçilerini Güney Afrika’da özel olarak kurulan İngiliz çiftliklerine götürmüş, çoğaltmış ve böylelikle 1856’ya gelindiğinde İngiltere, Osmanlı’nın 1838’e dek kıskançlıkla koruduğu tiftik kumaşı tekeline son vermişti.

TİFTİK, DEVLETİN EKONOMİSİNE KATKI SAĞLAYAN DOKUMACILIĞIN ANA GİRDİSİNİ OLUŞTURDU

Osmanlı Cihan Devleti’ni kuran Osman Bey’in dedesi Süleyman Şah’ın Türkistan’dan Anadolu’ya getirdiği Tiftik keçisi, Anadolu Selçuklu Devlet’i döneminde Ahi Evran öncülüğünde kurulan esnaf kuruluşlarında ve özellikle dünyada ilk defa Türk hatunlarından oluşan Baciyan teşkilatında devletin ekonomisine büyük katkı sağlayan dokumacılığın ana girdisini oluşturdu.

Büyüleyici bir ırk olan Ankara tiftik keçileriyle, tiftik kumaş tekeli üzerinde yükselen Osmanlı o yıllarda mohair olarak bilinen 20 bin top soft kumaşı ihraç ederken, 1838’de Ankara keçisine İngiliz damgası vurulmasının da yolunu açtı,  “British Angora Goat” adını alarak İngiliz kumaşı dünyaya hakim oldu. Daha sonra grafikte görülen ülkelere yayıldı.

Tiftik üretimin yaklaşık %50’si Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından gerçekleştiriliyor. Ülkede yaklaşık 859.000 keçi bulunuyor.

Ankara keçisinin bin yıllık öyküsü gösteriyor ki; Osmanlı, savaş alanlarında askeri ve siyasi yenilgilere uğramadan önce bilimsel, teknolojik alanda geri kalarak ya da geri bıraktırılarak ekonomik-siyasi çöküntüye sürüklenme sonucu askeri yenilgilere uğratıldı. Sanayi Devrimi olarak adlandırılan, üretimde buhar gücünden, makineleşmekten yararlanmakta geciken Osmanlı sanayisi, ucuz yabancı fabrika ürünlerinin karşısına, el yapımı yerli pahalı ürünlerle dikilemediği içindir ki yüz binlerce yerli çıkrıklar dokuma tezgahları durdu ve 600 yıl Batı’ya ekonomik olarak da üstün olan Osmanlı’nın zayıflaması ile Ankara tiftik keçisinin hüzünlü geçmişi özdeşleşti.

 TÜRKİYE, NE YAZIK Kİ ÖNEMLİ BİR ÜRETİCİ OLMA VASFINI YİTİRDİ

Bu olay devlet geleneğinde alınan kararların ülke geleceğini ne denli etkilediğinin acı ve çarpıcı örneği olsa gerek. 1988’den itibaren dünyada üretime sentetik elyafın girmesi ile tiftik üretimi %80 oranında azaldı, bundan Türkiye de payını aldı. 1988 yılında 3 bin ton olan Türkiye yıllık tiftik üretim miktarı, altyapı ve yeni üretim teknikleri eksikliği, yeterli teşvik görmeyişi, yem fiyatı, çoban ücretinin yükselişi, mera kiralama zorlukları ve kira bedeli gibi maliyet artışları ile çoğu kez ilk kırkımdan sonra keçiler kesime gitti. Sonuçta  2000 yılında tiftik üretimi 421 tona kadar geriledi, üretimdeki azalma 2000 yılından sonra da devam etti. Alınan bazı önlemlerle 2019 yılına gelindiğinde üretim 379 ton; toplam tiftik keçisi sayısı ise 241 bin olarak gerçekleşti. Geçmişte dünyada kalitesi başta olmak üzere ham tiftik, tiftik ipliği, kumaşı üretim ve dış satımı bakımından rakipsiz bir halde bulunan ülkemiz ne yazık ki günümüzde önemli bir üretici olma vasfını yitirdi.

ÜRETİCİLERDE ÜMİTSİZ BEKLEYİŞİN HAKİM OLDUĞUNU GÖRDÜK

Halen Ticaret Bakanlığı’na bağlı olan Esnaf, Sanatkarlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü görev çerçevesinde konuyu bakanlığım döneminde ele aldığımızda ilk tepki olarak konuyla Tarım Bakanlığı’nın ilgilenmesi gerektiği gerçeğiyle karşılaştık..! Yaptırdığım araştırmalar sonucu üretimin iklimin uygunluğu ve tarihi geçmişi nedeniyle Ayaş, Güdül, Nallıhan ve Beypazarı’nda yoğunlaştığını belirledik. Ankara Milletvekili Sayın Salih Kapusuz ve diğer görevlilerle beraber Beypazarı’nda Ticaret ve Sanayi Odası’nı, Ticaret Borsası’nı ve Tiftik Birlik Şubesi’ni ziyaret ederek ilgililerden bilgi aldık, sorunları tartıştık ve üreticide ümitsiz bir bekleyişin yerleşik olduğunu tespit ettik.

RAPOR ÇOK, İCRAAT YOK

Diğer taraftan bu konuda raflara konmuş onlarca raporlar hazırlandığını, ancak bunların uygulanmadığını gördük, konuyu ilgili makamlara anlattık. Aşağıda en önemlilerini saydığım çoklu kuruluşlar arasında sanki konu sahipsiz, ortada kalmış gibiydi.

• TİGEM Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü bünyesinde yer alan Ankara Tiftik Keçisi Yetiştiriciliği Geliştirme Projesi Birimi
• Tiftik Birlik kısa adıyla tanınan Tiftik ve Yapağı Tarım Satış Kooperatifleri
• Ankara Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştirmecileri Birliği
• Türkiye Tekstil İşverenleri Sendikası
• Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkarlar Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü
• TESK Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu
• Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı
• TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

ANKARA TİFTİK KEÇİLERİNİ MODENN ÇİFTLİKLERDE GÖRMEMİZ GEREKİRDİ

Sonuç olarak;

Ankara tiftik keçisi, bir zamanlar Cihan Devleti Osmanlı’ya ekonomik yönden büyük destek oldu. Cumhuriyetimiz döneminde (1938-1952) 50 TL’lik banknotlar üzerinde resmi yer alan Ankara tiftik keçilerimizin yıllarca ihmale uğramış kalitelerinin düzeltilerek tekrar dünya liderliğine ulaşması için modern çiftliklerde görmemiz gerekiyordu. Ancak Ankara’nın park ve yol kenarlarında plastik heykellerini gördükçe hüzünleniyoruz.

Yeri gelmişken basında, sosyal medyada çoğu kez gerçek olmayan haberlerle yaygın olarak dile getirilen ve halk arasında kuşkuyla karşılanan ancak ülkemizin geleceğinde çok önemli yeri olan bir konuya değinmek istiyorum. Dünyada gelişen teknoloji öncülüğünde geleceğin stratejik hammaddesi olacak ve dünyada bilinen rezervinin %70’ine sahip olduğumuz toryum ve bor madenlerimiz hakkında ilgili makamların ciddi, güven verici açıklamalarının yararlı olacağına inanıyorum.

Ali Coşkun

58. ve 59. Hükümetler Sanayi ve Ticaret Bakanı

coskun@turcomoney.com