Bir CEO’nun maaşı nasıl belirlenmeli?

– Şirketler CEO, genel müdür seçimini çok dikkatli yapmalıdır. İyi bir CEO, şirketini hedeflenen limana zamanında ve sağ salim götürebilir. İyi bir CEO, piyasadaki vasat genel müdürlerden daha fazla bir maaş talebinde bulunabilir. Bu talebi anormal karşılamamak gerekir. Kaliteli yönetici; bilgi, beceri, tecrübe ve yeteneklerine uygun bir maaş talebinde bulunabilir. CEO, maaşında cimrilik yapan patronlar daha sonra bu hatalarının faturasını ödediklerinde pişman olabilirler.

– Bir patron seçtiği CEO’ya ne kadar maaş vermelidir? Birinci yöntem, yıllık sabit bir ücret vermektir. Yıllık sabit ücrete ilave olarak başarıya göre ilave ikramiye vermek ve CEO’nun toplam gelirine bir üst sınır koymamak bir başka yöntemdir. Elbette başka yöntemler de uygulanabilir. Yönetim Kurulu, şirketin mali durumunu, pazar stratejisini, rakiplerinin uygulamalarını, genel müdürün durumunu göz önünde bulundurarak şirkete için en uygun yöntemi belirlemelidir.

– Peki bir genel müdüre sabit maaş verilirse ne olur? Bir şirket genel müdürüne yıllık sabit bir maaş verirse bu genel müdürü normal ve vasat bir çalışmaya özendirir. Kendisine verilen hedefleri tutturmak, onun için yeterli olur. Daha fazla gayret sarf edip hedefleri aşmak için kendisini motive edecek hiçbir şey yoktur. Bu nedenle genel müdüre sabit bir maaş belirleyerek vermeyi ben çok önermiyorum.

– Genel müdüre kademeli maaş vermek, performansı arttırmak için daha akılcı bir yöntem olabilir. Yönetim Kurulu, genel müdür için bazı hedefler belirlemelidir. Bu hedefler ne çok detaylı ve çok sayıda olmalı, ne de basit ve anlamsız olmalıdır. Yönetim Kurulu genel müdüre dört-beş adet anlamlı hedef vermelidir. Ciro/karlılık hedefi, pazar payı hedefi, risklerden korunma hedefi gibi anlamlı, ölçülebilir ve şirketin stratejisine uygun hedefler olmalıdır

– Şirketin başarısı, işinin ehli tecrübeli yöneticiler ile mümkündür. Şirket patronu veya Yönetim Kurulu, atayacağı CEO’ya düşük maaş vereceğim diye cimrilik yaparsa şirketin sürdürülebilir performansını baltalamış olur. Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmamak gerekir! Bir şirkete doğru CEO’yu seçmek ve ona doğru maaşı vermek bir sanattır. Şirketin Yönetim Kurulu, bu önemli kararı verirken kesinlikle hata yapmamalıdır.

Bir şirketin CEO’suna, genel müdürüne maaş belirlerken nelere dikkat etmek gerekir?

Bir şirketi başarıya götüren en önemli etkenlerden biri söz konusu şirketin seçeceği CEO, genel müdürünün kim olduğu ile ilgilidir.

Geminizin kaptanı iyi olursa geminiz sağlıklı bir şekilde varmak istediği limana ulaşabilir.

Bu nedenle her şirket CEO, genel müdür seçimini çok dikkatli yapmalıdır. İyi bir CEO şirketini hedeflenen limana zamanında ve sağ salim götürebilir.

İyi bir CEO, piyasadaki vasat genel müdürlerden daha fazla bir maaş talebinde bulunabilir.

Bu talebi anormal karşılamamak gerekir. Kaliteli yönetici bilgi, beceri, tecrübe ve yeteneklerine uygun bir maaş talebinde bulunabilir. CEO, maaşında cimrilik yapan patronlar daha sonra bu hatalarının faturasını ödediklerinde yaptıkları cimrilikten pişman olabilirler.

BİR PATRON, CEO’YA NE KADAR MAAŞ VERMELİ?

Peki o zaman bir patron seçtiği CEO’ya ne kadar maaş vermelidir? CEO maaşını hangi yöntemle belirlemelidir?

Genel müdür veya CEO maaşı değişik yöntemlerle belirlenebilir.

1. Yıllık sabit bir ücret vermek
2. Yıllık sabit ücrete ilave olarak başarıya göre ilave ikramiye vermek ve CEO’nun toplam gelirine bir üst sınır koymamak
3. Yıllık ücreti tamamen başarıya endekslemek, sabit bir minimum ücret belirlememek
4. Yıllık sabit ücrete ilave olarak başarıya göre ilave ikramiye vermek, ancak alınacak toplam gelire bir üst sınır belirlemek
5. Yıllık sabit bir ücret belirleyerek yıl sonunda başarıya göre ilave bir nakit ikramiye vermek yerine CEO’ya şirketin bir miktar hisse senedini vermek
6. Sabit bir ücret vermeden hedefleri başarıyla tutturması karşılığında kendisine belirli bir oranda şirketin hisse senedini verip şirkete ortak olmasını sağlamak

Yukarıda sıralanmış ödeme seçeneklerinin her biriminin olumlu ve olumsuz yönleri vardır. Bu ödeme şekillerinden hangisinin uygulanacağını belirlemek şirketin Yönetim Kurulu’nun görevidir. Yönetim Kurulu, şirketin mali durumunu, pazar stratejisini, rakiplerinin uygulamalarını, genel müdürün durumunu ve beklentilerini göz önünde bulundurarak söz konusu dönemde şirkete en uygun olacak CEO ödeme yöntemini belirlemek zorundadır.

BÜYÜK ŞİRKETLERİN PATRONLARI, GENEL MÜDÜRE ŞİRKETİN HİSSE SENEDİNİ VERİP ORTAK ETMEK İSTEMEZ

Türkiye’deki şirketlerin çoğu birinci yöntemi uygular. Bazı büyük şirketler ise, ikinci ödeme yöntemini benimsemiştir. Diğer ödeme seçenekleri ise ülkemizde fazlaca kullanılmaz. Hele genel müdüre şirketin hisse senedini verip onu ortak yapma fikrini büyük şirketlerin patronları hiç istemez. Bu uygulama ülkemizde sadece büyüme potansiyeli olan karlı bazı küçük şirketler tarafından iyi insanları az maaşla şirketin başında tutabilmek için kullanılmıştır.

HÜSNÜ ÖZYEĞİN, PATRON BANKADAN HİSSE VERMEYİNCE KENDİ BANKASINI KURDU

Büyük bir bankanın genel müdürünün patronundan hisse istedi istediğinde başına neler geldiğini sizlerle paylaşayım. Finasbank ve Fibabank’ın kurucusu iş adamı Hüsnü Özyeğin, Türk iş dünyasında son 50 yılda sıfırdan dev bir grup ve dev bir holding yarattı. 13 ülkede 100’ü aşkın  şirket kuran Hüsnü Özyeğin, Pamukbank genel müdürlüğü yaptığı yıllarda patronu Mehmet Emin Karamehmet’ten kendisine bankadan küçük bir hisse vermesini istemiş. Patronu ise böyle bir uygulamasının olmadığını ve ona hisse veremeyeceğini söylemiş. Bu söz üzerine Özyeğin o zaman ben de kendi bankamı kurarım diyerek kolları sıvamış. Kısa bir süre sonra da kendi bankasını kurmuş.

SABİT MAAŞ, GENEL MÜDÜRÜ VASAT BİR ÇALIŞMAYA ÖZENDİRİR

Peki bir genel müdüre sabit maaş verilirse ne olur?

Bir şirket genel müdürüne yıllık sabit bir maaş verirse bu genel müdürü normal ve vasat bir çalışmaya özendirir. Kendisine verilen hedefleri tutturmak, onun için yeterli olur. Daha fazla gayret sarf edip hedefleri aşmak için kendisini motive edecek hiçbir şey yoktur. Bu nedenle genel müdüre sabit bir maaş belirleyerek vermeyi ben çok önermiyorum.

Genel müdüre kademeli maaş vermek, performansı arttırmak için daha akılcı bir yöntem olabilir. Yönetim Kurulu, genel müdür için bazı hedefler belirlemelidir. Belirlenecek bu hedefler ne çok detaylı ve çok sayıda olmalı ne de çok basit ve anlamsız olmalıdır. Yönetim Kurulu genel müdüre dört-beş adet anlamlı hedef vermelidir.

HEDEFLER, ŞİRKETİN KURUMSAL STRATEJİSİNE UYGUN OLMALI

Ciro hedefi, karlılık hedefi, pazar payı hedefi, risklerden korunma ve kaçınma hedefi gibi anlamlı, ölçülebilir ve şirketin kurumsal stratejisine uygun hedefler olmalıdır. Bazı durumlarda da Yönetim Kurulu CEO’ya sözel hedefler verebilir. İki yıl içinde yeni bir arsa satın alıp fabrikayı yeni bir yere taşıması. Hollandalı bir teknoloji şirketi ile ortaklık yapması. Rakipleri olan XYZ şirketini satın alması. Amerika piyasasına satış yapmaya başlaması gibi performans hedefleri verebilir.    Hedefler belirli periyodlar için verilmeli ve devamlı olarak takip edilip, ölçülüp raporlanmalıdır.

Şirketin Yönetim Kurulu her ay en az bir kez toplanıp şirketin diğer önemli konularının yanı sıra genel müdüre verdikleri dört beş adet hedefin gerçekleşip gerçekleşmediğini incelemelidir. Sapmalar varsa bu sapmaları genel müdüre sorup nedenlerini anlamaya çalışmalıdır. Yönetim Kurulu CEO’nun hedefleri gerçekleştirmesi için ona yardımcı olmalıdır.

Hedeflere ulaşamamanın bazen nedeni, yönetimin performans düşüklüğü olabilir. Bazen ülkede meydana gelen ekonomik olumsuz gelişmeler olabilir. Bazen sektör için yeni çıkarılan kanunların ve mevzuatın da performansa olumsuz etkisi olabilir. Rakiplerin yeni stratejileri, piyasaya yeni giren rakiplerin hırslı ve yırtıcı rekabet stratejileri ve uygulamaları da bir şirketin performansını olumsuz yönde etkileyebilir.

YÖNETİM KURULU’NUN GÖREVİ, CEO’YA BAŞARILI OLABİLMESİ İÇİN DESTEK OLMALI

Bir şirketin Yönetim Kurulu’nun en önemli görevi, şirket için en uygun olacak CEO’yu seçip işe almak ve onu motive ederek performansını düzenli takip etmektir. Yönetim Kurulu CEO’ya başarılı olabilmesi için destek olmalıdır. Yol göstermek ve destek olmak demek CEO’nun günlük işlerine ve kararlarına karışmak demek değildir.

Yol göstermek, destek olmak ile CEO’nun işlerine burnunu sokmak arasında ince bir çizgi vardır. Bazı Yönetim Kurulu Üyeleri bu ince çizgiyi istemeden ve fark etmeden aşabilir. Yol gösteriyorum düşüncesi ile CEO’nun günlük icraat kararlarına müdahale edebilir. Böyle durumlarda Yönetim Kurulu Başkanının görevi bunu yapan veya yapmaya çalışan Yönetim Kurulu Üyesi ile yalnız olarak bire bir konuşma yapıp, yaptığı uygulamanın doğru olmadığını anlatarak gerekli uyarıyı söz konusu üyeye yapmasıdır.

ESKİ VE YENİ CEO ARASINDA DOSTÇA BİR GÖREV DEVİR TESLİMİ

Bir şirkete yeni atanacak CEO, muhakkak Yönetim Kurulu Başkanı ve Üyeleri tarafından seçildikten sonra uygun bir süre oryantasyon eğitiminden geçirilmelidir. Oryantasyon süresi ve içeriği CEO’nun geçmiş tecrübesi, bilgi birikimi ve şirketin içinde bulunduğu duruma göre değişebilir. Eğer eski ve yeni CEO arasında dostça bir görev devir teslimi söz konusu ise yeni CEO’nun oryantasyonu programına eski CEO’da katkı sağlamalıdır.

Bir şirkete yeni atanacak CEO’ya şirketin Yönetim Kurulu aşağıdaki bilgileri, raporları ve dokümanları temin edip vermelidir.

1. Şirketin Ana Sözleşmesini
2. Şirketin yazılı Etik Kodunu
3. Şirketin önemli olan eksi Yönetim Kurulu Kararlarını
4. Şirketin devam eden lehte ve aleyhte olan mahkeme dava dosyalarını
5. Şirketin maruz kaldığı ve kalabileceği riskleri özetleyen Risk Raporunu
6. Varsa şirketin yazılı Kurumsal Yönetim ilkelerini, talimat ve yönetmeliklerini
7. Mevcut Genel Müdür Yardımcıları, Direktörler ve Anahtar Yöneticilerin öz geçmişlerini
8. Şirketin vizyon, misyon ve heflerini gösteren yazılı belgeleri
9. Şirketin en son bağımsız bir dış denetim şirketi tarafından denetlenmiş Yıllık Mali Tablolarını, dip notlarını ve denetçi kanaatini içeren Denetlenmiş Faaliyet Raporunu
10. Şirketin gizli tutulması gereken ürün formülleri, know-how, patent gibi diğer gizli bilgi ve belgelerini

Bir gemiyi hedefine ulaştırmak için görevlendirilmiş kişiye, o geminin kaptanı denir. Bir şirketi hedefine ulaştırmak için görevlendirilmiş yönetici lidere ise CEO denir.

Yönetim Kurulu ise, CEO’nun hedeften şaşmaması için gerekli gözetimi, izlemeyi, denetimi, yönlendirmeyi yapan ve CEO’ya destek veren bir üst akıl, bir üst kurul, bir üst akil insanlar heyetidir.

YÖNETİM KURULU, EHİL KİŞİLERDEN OLUŞMAZSA O ŞİRKETİN BAŞARILI OLMASI MÜMKÜN DEĞİL

Yönetim Kurulu ve CEO’su deneyimli, tecrübeli, bilgili, vizyon sahibi, araştırmacı, çalışkan, etik, iyi niyetli ve işinin ehli kişilerden oluşmazsa o şirketin başarılı olması mümkün olmaz.

Yönetim Kurulu, şirket için seçtiği CEO’ya doğru maaş ve ikramiye sistemi uygulaması yapmazsa yetenekli ve iyi bir CEO’yu şirkete almayı başaramaz. Mevcut CEO’yu ise motive edemez, ondan yüksek verim almak mümkün olmaz. Bu nedenle bir şirkette CEO’ya ödenecek maaş ve ikramiyenin belirlenmesi, çok önemli bir karardır. Yönetim Kurulu bu kararı alırken bir hata yapmamalıdır.

Benim şahsı tercihim, CEO’nun maaşının performansına endekslenmesidir. Yıllık sabit bir ücrete ilave olarak belirli bir üst sınır olmadan kademeli olarak performansa göre artan oranlarda ikramiye ödenmesini öneriyorum. Ayrıca hızlı büyüyen yeni kurulmuş küçük şirketlerde başarılı CEO’yu kaybetmemek için maaş ve ikramiyesine ilave olarak kendisine %1-%2 gibi şirket hissesi de verilebilir.

CEO, “ÇOK KAR EDECEĞİM” DİYE ŞİRKETE BÜYÜK RİSKLER DOĞURABİLECEK İŞLERE GİRMESİNE NEDEN OLABİLİR

Bunu yaparken bir uyarıda bulunmak istiyorum. Eğer Yönetim Kurulu CEO ikramiyesini şirket cirosuna veya şirket karına endekslerse bu kriteri şirketin risk iştahı ile sınırlamayı becermelidir. Aksi takdirde bir CEO çok kar elde edeceğim diye şirkete büyük riskler doğuracak işlere ve projelere girmesine neden olabilir. Kısa dönemde şirket karı artar. CEO yüksek ikramiyesini alır. Ancak orta vadede alınan bu riskler şirkete zarar yaratabilir. Bu nedenle Yönetim Kurulunca kabul edilebilecek risk seviyesini açmadan elde edilen karın bir değeri vardır. Az risk alarak çok kar elde etmek her zaman mümkün olmaz. Yönetim Kurulu terazinin bir kefesine maruz kalınabilecek riskleri, diğer kefesine de elde edilecek karı koyup teraziyi dengede tutmalıdır. Bu da kolay bir iş değildir. İşinin ehli tecrübeli yöneticiler ile mümkündür.

Şirket patronu veya şirketin Yönetim Kurulu, şirkete atayacağı CEO’ya düşük maaş vereceğim diye cimrilik yaparsa şirketin sürdürülebilir performansını baltalamış olur. Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmamak gerekir!

Bir şirkete doğru CEO’yu seçmek ve ona doğru maaşı vermek bir sanattır.

Şirketin Yönetim Kurulu, bu önemli kararı verirken kesinlikle hata yapmamalıdır.

Bülent ŞENVER

senver@turcomoney.com