Bireysel Emeklilik Sistemi’nin reforme edilmesi

*Yeni Ekonomi Programında, Kıdem Tazminatı Sistemi ile Bireysel Emeklilik Sisteminin entegre edilmesi öngörülüyor. Entegrasyon ile 10 yıllık dönemde, en az 300-400 milyar liralık bir büyüklüğün bireysel hesaplara kanalize olacağı tahmin ediliyor.

*Cayma hakkı olmayan zorunlu katılım, güçlü bir ikinci basamak emeklilik kurulmasını sağlayacak. Ancak, toplumsal tepkiler göz önünde bulundurulmalı ve katkının çalışan, işveren ve devlet tarafından paylaşıldığı örnekler dikkate alınmalı.

Ülkemizde 2003 yılında başlatılan Bireysel Emeklilik Sisteminin amacı, öncelikle emeklilik döneminde emeklilere ek gelir temin etme ve ülke tasarruflarını artırarak kalkınmaya ve ekonominin finansmanına kaynak sağlamak oldu.

Bilindiği üzere, ülkemizde yurt içi tasarrufların milli gelire oranı yüzde 25 gibi oldukça düşük bir seviyededir. Hem emeklilere ilave gelir ve ek emeklilik sağlama hem de yurt içi tasarrufları artırma amacı ile Bireysel Emeklilik sistemi başlatılmıştır.

Başlangıçta bireysel tercih esas alınarak isteğe bağlı olarak başlatılan sistem, daha çok vergi teşvikleri ile desteklendi, sistemde en az 10 yıl kalma ve sisteme dahil olmada 56 yaş sınırı konuldu. Sisteme dahil olan fonlar, Bireysel Emeklilik şirketlerince Sermaye Piyasası Kurulu’nun oluşturduğu yatırım fonlarında değerlendirilerek sisteme dahil edildi.

SERMAYE PİYASASI İŞLEMLERİNE KAYNAK VE DERİNLİK SAĞLADILAR

Fonlarda değerlendirilen tasarruflar, belirli oranlarda mevduat/ katılım fonu, altın, hisse senedi ve hazine kağıdı ve kira sertifikalarına yatırılarak sermaye piyasası işlemlerine kaynak ve derinlik sağladılar.

Ancak, sadece vergi teşviki bireysel emeklilik sisteminin gelişmesini yeterince sağlayamadı. Gelinen noktada, devlet sistemi revize ederek, sisteme para yatıran her katılımcı için genel bütçeden yüzde 25 devlet katkısını devreye alarak sisteme dahil olmanın cazibesini artırdı.

1 ocak 2013‘de başlatılan devlet katkısı, sistemin cazibesini yükseltti. Bu gün itibariyle gönüllülük esasına göre sisteme katılanlar 6.8 milyon kişiye ve fon tutarı da 94.3 milyar liraya ulaştı.

2017 YILINDA OTOMATİK KATILIM SİSTEMİNİ DEVREYE GİRDİ

Diğer taraftan devlet sistemi geliştirme ve fon büyüklüğünü artırma adına 2017 yılında Otomatik Katılım Sistemini (OKS) devreye soktu. OKS’de 45 yaşın altındaki bütün çalışanlar kademeli olarak sisteme dahil edildiler. Sisteme giriş otomatik fakat sistemde kalmak zorunlu değil. Katılımcılar iki ay sistemde kalmak şartıyla istediklerinde ayrılabiliyorlar.

Cayma hakkını kullananların oranı yüzde 67 gibi oldukça yüksek oldu. Bu da sistemin çalışanlarca ve işverenlerce yeterince benimsenmediğini gösteriyor. Cayma hakkının kullanılmaması halinde ilaveten bin TL devlet katkısı var. Ayrıca, sistemden emekli olma hakkını seçen ve 10 yıl süreli gelir sigortası ürünü satın alınması durumunda, birikimin yüzde 5’i ilave devlet desteği alma hakkı var.

FON TUTARI 100 MİLYAR TL, KATILIMCI SAYISI DA 11.8 MİLYONA ULAŞTI

Bu güne değin, Otomatik Katılımla sisteme dahil olanları da kattığımızda, fon tutarı 100 milyar liralık büyüklüğe ulaştı, katılımcı sayısı da 11.8 milyon oldu.

Diğer yandan, faizsiz bireysel emeklilik hizmeti almak isteyen çalışanlar için mevzuat düzenlemeleri yapılarak faizsiz modelde sisteme entegre edildi. Bu gün itibariyle, toplam 100 milyarlık fon büyüklüğünün 12,4 milyarı faizsiz BES fonlarından oluşuyor.

En son açıklanan Yeni Ekonomi Programında, 2019 yılında Bireysel Emeklilik Sisteminin yeniden ele alınacağı, Kıdem Tazminatı Sistemi ile Bireysel Emeklilik Sisteminin entegre edileceği, 2020 yılından itibaren her yıl OKS artı gönüllü BES’te 100 milyar liralık fon büyüklüğüne ulaşılacağı öngörülüyor.

10 YILLIK DÖNEMDE EN AZ 300-400 MİLYAR LİRALIK BİR BÜYÜKLÜK TAHMİN EDİLİYOR

Kıdem tazminatı fonunun BES’ e entegrasyonu ile 10 yıllık dönemde, en az 300-400 milyar liralık bir büyüklüğün bireysel hesaplara kanalize olacağı tahmin ediliyor.

Tamamlayıcı emeklilik olarak adlandırılan Bireysel Emekliliğin yeni dönemde zorunlu olacağı öngörülüyor. Güçlü bir ikinci basamak emeklilik, hem ekonomik büyümeye katkı verecek hem de büyümenin sürdürülebilir olmasını sağlayacak.

GÜÇLÜ BİR SİSTEM İÇİN ALTI ANA BAŞLIKTA ADIMLAR ATILMALI

Mevcut durum ve global örnekler analiz edildiğinde, güçlü bir ikinci basamak emeklilik sistemi kurgulayabilmek için altı ana başlıkta adımlar atılması gerekiyor. Bunlar; Sisteme Katılım, Katkı Modeli, Uygulama esasları, Fon Yönetimi Kısmi Çıkış ve Sistem’den Emeklilik.

Cayma hakkı olmayan zorunlu katılım, güçlü bir ikinci basamak emeklilik kurulmasını sağlayacak. Ancak, olası toplumsal tepkiler göz önünde bulundurulmalıdır. Küresel örneklerde, katkının çalışan, işveren ve devlet tarafından paylaşıldığı görülüyor.

BES’te yapılacak reformların ve kıdem tazminatının BES ile entegre edilerek çalışandan olduğu gibi işverenden de yapılan kesintilerle fon oluşturulmasının doğru olduğunu düşünüyoruz.

Osman Akşüz

Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) Başkanı

akyuz@turcomoney.com