Çığır açan yenilikler çağı…

– Matbaa’nın icadı gibi 1800’lü yılların başında buharlı makinalar çığır açan bir yenilikti. 50 yıl sonra demiryolu, bir 50 yıl sonra da hayatımıza giren telefon ve otomobil de çığır açtı. Aradan 50 yıl geçti bilgisayarı ciddi bir çığır açan vakıa olarak gördük. Bir yıl önce hayatımıza giren ChatGPT ile birlikte yapay zeka da artık hayatımızı iyice kuşatmaya başladı. Çığır açan hatta yıkıcı hale gelen bir yenilik olarak, onu içselleştirdik.

– Çin, çığ gibi dünyaya elektrikli otomobil ihraç ediyor. Dünyanın pek çok yerinde hidrojen enerjisi ile ilgili çok önemli gelişmeler var. Yani gelecek, elektrikli değil, hidrojen ile çalışan araçların dönemi olabilir. Hidrojen daha sürdürülebilir ucuz bir yakıt ve enerji kaynağıdır. Diğer taraftan “doğal hidrojen arayışı” başlığıyla yayımlanan önemli ilerleme de listede yer aldı. 

-Science dergisine göre 2023’te tedavisi konusunda çığır açıcı gelişmelerin yaşandığı düşünülen bir diğer hastalık Alzheimer oldu. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD), üçüncü faz çalışmalarını tamamladığı “Donanemab” ilacının Alzheimer hastalığının ilerlemesini yüzde 35 oranda yavaşlattığını açıklandı. Buna ek olarak “Lecanemab” adlı bir başka ilacın hastalığın ilerlemesini yüzde 27 yavaşlattığı bulunmuştu.

-Yapay zeka, insan hafızasının almayacağı ihtimallerde farklı kombinasyonları ve sonuçları hazırlıyor ve milyonlarca çözüm üretiyor. Yeni buluşlar ve yeni fonlar, inovasyonları çığır açan boyutlara taşıyor. Yeni bir iş modeli ve bir dizi süreci yeniliği ile birleştirirseniz, çok daha büyük ve daha sürdürülebilir bir rekabet avantaı sağlayabilirsiniz. Eğer çığır açan bir buluşunuz olmasa bile rekabet avantajı elde edebilecek şekilde konumunuzu yeniden belirleyin.

Yenilik, inovasyon ve çığır açan inovasyon… Bu kelimeleri hayatın her alanında çok kullanmaya başladık. Yenilik konusunda ivme oranı, her geçen dönem daha da artıyor. Artık “yenilikler çağı” diyebileceğimiz bir döneme girdik.

Yenilik, eğer bir değer oluşturuyorsa, buna inovasyon deniliyor. Eğer inovasyon, buluş veya keşif, radikal bir şekilde bir sektörün veya pazarın dinamiklerini topyekün değiştiriyorsa buna “çığır açan inovasyon” deniliyor. Yıkıcı inovasyon diyenler de var.

Üç sene önce “Siyah Kuğu” ile ilgili bir yazı yazmıştım. Olmayan bir şeyin olması gibi… Covid 19, tahmin edilmeyen, olması mümkün olmayan bir şeydi, oldu. Tam bir siyah kuğu idi, her şeyi kökünden değiştirdi. Bu bir vakıa idi, ben yeniliklerden bahsetmek istiyorum. Yine o dönemde, CRISPR gen teknolojisini yazdım, geçen ay da buluşun ardındaki iki kadından bahsettim. O da “Çığır Açan” bir yenilikti.

Gen teknolojisini önümüzdeki yıllarda daha sık duyacağız.

Dikey tarımdan bahsettim, bunun da çığır açan niteliği var, ileride daha çok hissedeceğiz. Para piyasalarında kripto para ve onun altyapısı blockchain de öyle…

MATBAA’NIN İCADI, BUHARLI MAKİNALAR ÇIĞIR AÇAN BİR YENİLİKTİ

Matbaa’nın icadı gibi 1800’lü yılların başında buharlı makinalar çığır açan bir yenilikti. 50 yıl sonra demiryolu, bir 50 yıl sonra da hayatımıza giren telefon ve otomobil de çığır açtı. Aradan 50 yıl geçti bilgisayarı ciddi bir çığır açan vakıa olarak gördük. Sonra süreç hızlandı, ivmelendi. İnternet, cep telefonu derken teknoloji ile birlikte yenilikler dünyaya sığmadı, uzaya açıldı.

Bir yıl önce hayatımıza giren ChatGPT ile birlikte yapay zeka da artık hayatımızı iyice kuşatmaya başladı. Çığır açan hatta yıkıcı hale gelen bir yenilik olarak, onu içselleştirdik. İçselleştiremeyenlerin çağın gerisinde kaldıklarına şahit olacağız. İşte çığır açan yenilikleri, markaları listeleyen kurumlar var. Geleceğe işaretler bulmak istiyorsak, bu listelere dikkatli bakmak gerekiyor.

KRONİK HASTALIKLARLA MÜCADELEDE UMUT VERİCİ GELİŞMELER

En son, uluslararası popülaritesi yüksek olan Science dergisinin “Çığır Açan Buluşlar” listesi epey ilgi gördü. Yıl ortasında Interbrand da “Çığır Açan Markalar” listesi yayınlamıştı. Pek çok kuruluş da hazırladıkları araştırma ve raporlarla 2024 yılı trendlerini belirlerken, çığır açan buluşları ve yenilikleri tekrar belirtmiş oluyorlar.

Science Dergisi’nin çığır açan buluşlarını önemsiyorum. Listenin başında sağlığımızla ilgili bir buluş var.  Artık yeni tedaviler obezite ve bununla bağlantılı kronik hastalıklarla mücadelede umut verici buluyorum.

Yeni ilaçlar, glukagon benzeri peptid-1 (GLP-1) adı verilen bağırsak hormonunu taklit ediyor. Başlangıçta diyabet için geliştirilen bu ilaçların hafif yan etkilerle birlikte önemli kilo kaybına neden olduğu belirtiliyor. Hatta obezite ilaçlarından birini üreten Novo Nordisk ilaç şirketi o kadar çok değer kazandı ki Avrupa’nın en değerli şirketi haline geldi. Genetik hastalıklar ve çaresiz dertler için yeni ilaçların önü açıldı. Sağlıkta 2024 yılı içinde pek çok yeni buluş haberini bekleyin. O sebeple  “yenilikler çağı” ifadesini kullandım.

GELECEK, HİDROJEN İLE ÇALIŞAN ARAÇLARIN ARAÇLARIN DÖNEMİ OLABİLİR

Son dönemde elektrikli otomobilleri çok konuştuk. Çin, çığ gibi dünyaya elektrikli otomobil ihraç ediyor. Ancak başka bir gerçeklik var ki dünyanın pek çok yerinde hidrojen enerjisi ile ilgili çok önemli gelişmeler var. Yani gelecek, elektrikli değil, hidrojen ile çalışan araçların dönemi olabilir. Hidrojen daha sürdürülebilir ucuz bir yakıt ve enerji kaynağıdır.

Diğer taraftan “doğal hidrojen arayışı” başlığıyla yayımlanan önemli ilerleme de listede yer aldı.  Fosil yakıtlardan yeşil yakıtlara geçişte önemli bir pay sahibi olması beklenen hidrojenle ilgili önemli buluştan söz ediliyor. Araştırmacılar yeryüzünde 1 trilyon tondan fazla doğal hidrojen bulunduğunu tahmin ediyor. Ayrıca özel cihazlarla suyun ayrıştırılması ile elde edilecek hidrojenden ayrı doğal bir kaynak.

YAPAY ZEKANIN HAVA DURUMU TAHMİNİ

Yapay zekanın dönüştürücü etkisini farklı alanlarda görüyoruz. Science’ın çığır açıcı bulduğu bir diğer gelişme Google DeepMind yapay zeka uygulamasının “yapay zekanın hava durumu tahmini” konusunda bugüne kadar görülen en iyi performansı gösterdi.

Hava tahmini, bilinenden daha stratejik bir alandır.

Sıtmanın özellikle Afrika’da önlenmesi konusunda son yıllarda yaşanan ilerlemeler, bu sene daha kapsamlı uygulamalar için umuda dönüştü. Science’a göre Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) R21/Matrix-M adlı aşıyı genel kullanım için onaylaması bu yılın en önemli bilimsel gelişmeleri arasındaydı. Unutmayalım ki Afrika’da hala her dakika bir çocuk sıtma sebebiyle hayatını kaybediyor.

ALZHEIMER HASTALIĞI İÇİN ÇIĞIR AÇICI GELİŞMELER

Science dergisine göre 2023’te tedavisi konusunda çığır açıcı gelişmelerin yaşandığı düşünülen bir diğer hastalık Alzheimer oldu. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD), üçüncü faz çalışmalarını tamamladığı “Donanemab” ilacının Alzheimer hastalığının ilerlemesini yüzde 35 oranda yavaşlattığını açıklandı. Buna ek olarak “Lecanemab” adlı bir başka ilacın hastalığın ilerlemesini yüzde 27 yavaşlattığı bulunmuştu.

TÜRK BİLİM KADINI CANAN DAĞDEVİREN, ÇIĞIR AÇAN BİR BULUŞ GELİŞTİRDİ

Böyle bir listeye mutlaka girmesi gereken bir buluş da bir Türk kadınına ait. Türk bilim kadını Canan Dağdeviren, meme kanserinin erken teşhisi için çığır açan bir buluş geliştirdi. Dağdeviren, geçtiğimiz aylarda meme kanserinin ultrasonla erken teşhisi için giyilebilir bir elektronik sütyen icat etti. Şimdi ise bu sütyeni meme kanseri olan hastalara uygulayarak doktorların taramalarını kolaylaştırarak meme kanserinden kurtulma oranlarını yüzde 98’e çıkardığı ve milyonlarca hayatı kurtaracağı müjdesini verdi.

Yine çok önemli bulduğum bir başka buluş da çığır açanlar listesinde yer almalıdır. Bartın Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mehmet Ali Özdemir, Türkiye’de ilk kez, atık polimerden elektrik üreten cihaz geliştirdi.

Çevre her dönem önemini koruyor. Emisyonları azaltmak, iklim değişikliğini azaltmak için önemli bir adımdır. Ama BM’ye göre bu yeterli değil. Gelecekteki felaketle ilgili ısınmayı önlemek için karbondioksiti havadan da uzaklaştırmalıyız. Dünyanın en büyük karbon giderme fabrikası, yakın zamanda İzlanda’da tam da bunu yapmak için açıldı.

İSKOÇYA VE NORVEÇ, TASARIM ÇALIŞMALARINA BAŞLADI

Karbon tutan canlı yardımcılarımız olan balinaları daha önce yazmıştım. Şimdi çok daha büyük tesisler gündeme geliyor. British Columbia, Squamish merkezli Carbon Engineering, bu yıl ABD’nin Güneybatısı’ndaki bir tesiste yılda 1 milyon ton karbondioksiti çıkarma kapasitesine sahip inşaata başlamayı planlıyor. Çeşitli ortaklarla İskoçya ve Norveç de  yılda 500.000 ila 1 milyon ton yakalayacak tesislerde mühendislik veya tasarım çalışmalarına da başladı.

BU ÇAĞ, BAZILARI İÇİN ÇAĞIR AÇAN YENİLİKLER OLABİLİR…   

Daha pek çok buluşu buraya alabiliriz. Yapay zeka, insan hafızasının almayacağı ihtimallerde farklı kombinasyonları ve sonuçları hazırlıyor ve milyonlarca çözüm üretiyor. Yeni buluşlar ve yeni fonlar, inovasyonları çığır açan boyutlara taşıyor.

Unutmayın ki belirli bir yeniliğe dayalı teknolojik bir avantaja sahip olmak harikadır. Ancak bunu yeni bir iş modeli ve bir dizi süreci yeniliği ile birleştirirseniz, çok daha büyük ve daha sürdürülebilir bir rekabet avantajı elde edebilirsiniz. Eğer çığır açan bir buluşunuz olmasa bile rekabet avantajı elde edebilecek şekilde konumunuzu yeniden belirleyin.

Her halûkarda, yenilikler çağına girdiğimizi unutmayın! Ve bu çağ, bazıları için çığır açan yenilikler olurken, başkaları için yıkıcı yenilikler olabilir…

Zuhal Mansfield

TMG Dış Tic ve Madencilik Sanayi Yönetim Kurulu Başkanı

mansfield@turcomoney.com