Coğrafi bilgi sistemi, kalkınmayı doğrudan etkiliyor

Gürdoğan Yurtsever

-Coğrafi bilgi sistemleri uygulamasıyla ilgili yasada çeşitli değişikler yapıldı. Düzenlemeler ile esas olarak ulusal coğrafi bilgi sistemi ve altyapısına ilişkin hedef ve stratejilerin, coğrafi veri ve bilginin üretilmesi ve güncelliğinin sağlanması, yönetilmesi, kullanılması, erişimi, güvenliğinin sağlanması, paylaşılması ve dağıtımına yönelik usul, esas ve standartlar belirlendi.

-Yapılan düzenlemeler ile dağınık yapıda olan coğrafi verilerin tek bir platformda ve belirlenen standartta toplayıp ihtiyaç duyan taraflarca kullanılabilmesine olanak sağlıyor. Bu şekilde kamu ve özel sektörün maliyetleri azalıyor ve kaynaklar daha verimli yönetilebiliyor.

-Coğrafi veriler ve verilerin kalitesi ekonomik, çevresel, sosyal ve toplumsal kalkınmayı doğrudan etkiliyor. Coğrafi verilerin toplanması ve analiz edilerek verimli kullanılmasına yönelik olarak coğrafi bilgi sistemleri toplumlarda karşılaşılan problemlerin çözülmesinde çok önemli bir rol oynuyor.

Coğrafi veriler; ulaşımdan tarıma, sanayiden inşaata, enerjiden haberleşmeye kadar hemen her sektörde kullanılıyor. Çoğu zaman farkında olmadan kullandığımız coğrafi veriler yaşamı kolaylaştırmada, her türlü faaliyetin planlanması, uygulanması ve izlenmesinde kritik önem taşıyor.

Pandemi ile birlikte her alanda hızlanan dijitalleşme, coğrafi verilerin önemini daha da artırdı. E-ticaret, lojistik, navigasyon, otonom araçlar, akıllı şehir gibi çok çeşitli alanlar coğrafi veriler ile gelişiyor. Bu veriler olmadan günlük yaşamı sürdürmek neredeyse olanaksız.

COĞRAFİ VERİ ÜRETİMİNDEKİ VERİMSİZLİKLER YÜKSEK MALİYETLERE NEDEN OLUYOR

Bununla birlikte coğrafi verilere ihtiyaç duyan şirketler ve bireyler bu verileri merkezi bir yerden temin edemiyor ve kendileri üretmek durumunda kalıyordu. Bu da aynı verilerin farklı şirketler tarafından tekrar tekrar üretilmesine, büyük verimsizliklere ve maliyetlere neden oluyordu.

Ayrıca bu verilerin üretilmesi ve kullanılmasına ilişkin standartlar ve kontrol mekanizmalarının bulunmaması başta güvenlik olmak üzere çok çeşitli risklere neden oluyordu. Bu alanda giderek artan ihtiyaç gözetilerek 2019 yılı Kasım ayında Coğrafi Bilgi Sistemleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Resmi Gazete’de yayımlanmıştı.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ DÜZENLEMELERİ YÜRÜRLÜĞE GİRDİ

Bu şekilde coğrafi bilgi sistemleri uygulaması yürürlüğe girmişti. Daha sonra 2020 yılı Şubat ayında bu konuda bir kanun yayımlandı. Bu kanunda 2022 Haziran ayında çeşitli değişiklikler yapıldı. Ayrıca Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan Coğrafi Veri İzinleri Yönetmeliği ile Coğrafi Veri Lisans Yönetmeliği 2021 yılı Şubat ayında yayımlandı.

Bu düzenlemeler ile esas olarak ulusal coğrafi bilgi sistemi ve altyapısına ilişkin hedef ve stratejilerin, coğrafi veri ve bilginin üretilmesi ve güncelliğinin sağlanması, yönetilmesi, kullanılması, erişimi, güvenliğinin sağlanması, paylaşılması ve dağıtımına yönelik usul, esas ve standartların belirlendiği görülüyor.

MÜKERRER VERİ ÜRETİMİNİN ÖNLENMESİ VE MALİYETLERİN AZALTILMASI HEDEFLENİYOR

Bu şekilde coğrafi verilere erişimin ve paylaşımın tek bir noktadan sağlanması, mükerrer coğrafi veri üretiminin önlenmesi, maliyetlerin azaltılması, tüm coğrafi verilerin kayıt altına alınması, ihtiyaç duyulan ancak henüz üretilmeyen coğrafi verilerin üretilebilmesi hedefleniyor.

Ayrıca ulusal veri sorumluluk matrisi ile ulusal coğrafi bilgi stratejileri ve eylem planı ile rehber hazırlandı. Ulusal Coğrafi Veri Sorumluluk Matrisinde coğrafi veri temaları ile bu temalardan sorumlu olan kamu kurum ve kuruluşları yer alıyor. Matrise göre kamu kurum ve kuruluşları arasında coğrafi verilerin paylaşımı, erişimi ve kullanımı bedelsiz yapılabiliyor.

COĞRAFİ BİLGİLERİN TOPLANMASI, PAYLAŞIMI VE SATIŞI İÇİN İZİN VEYA LİSANS GEREKİYOR

Coğrafi bilgi sistemi kapsamında belirlenen 32 tema ve bunlara bağlı alt temalar bulunuyor. Bunların arasında bina, adres, yükseklik, ulaşım ağları, jeoloji, arazi örtüsü, toprak, altyapı, enerji kaynakları, madenler, insan sağlığı ve güvenliği, nüfus dağılımı, sanayi ve tarım tesisleri, deniz ve tuzlu su alanları, atmosfer ve meteoroloji verileri gibi temalar bulunuyor.

Coğrafi verilerin gerçek ve tüzel kişiler tarafından toplanması, üretilmesi, paylaşması veya satılması Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın iznine veya lisansına tabi olarak yapılabilecek. İzin ve lisans talepleri ilgili belgelerin sistem üzerinden gönderilmesi sonrasında Bakanlık tarafından detaylı olarak değerlendirilecek.

ÜLKE ÇAPINDA LİSANS İÇİN UZMAN PERSONEL ÇALIŞTIRMAK GEREKİYOR

En az bir il sınırı bütününü veya ülke boyutunu kapsayacak çalışmalar için izin değil lisans belgesi alınması söz konusu. Ülke düzeyinde faaliyet lisansı alınabilmesi için 1 Haziran 2022 tarihinden itibaren Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından verilen Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Uzmanı ve CBS Operatörü meslek belgesine sahip en az birer personeli çalıştırılması gerekiyor.

Uygun görülenler ile izin veya lisans sözleşmeleri imzalanacak. Belirlenen bedellerin ödenmesi sonrasında izin veya lisans belgeleri düzenlenecek. Belgelerin süresi 1 yıl olacak ve her yıl yenilenecek. Toplanan coğrafi veriler belirlenen standartlara uygun olarak Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Platformu ile paylaşılacak.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ PROBLEMLERİN ÇÖZÜLMESİNE KATKI SAĞLIYOR

Ülke düzeyinde lisans almak isteyen yerli tüzel kişiler bu yıl için 250 bin TL, yabancı tüzel kişiler ise 500 bin TL lisans ücreti ödeyecek. Bu tutarlar her yıl yeniden değerleme oranında artacak. İzin alınmadan coğrafi veri toplanması durumunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından coğrafi veri izin bedelinin 10 katı tutarında idari para cezası uygulanacak.

Coğrafi veriler ve verilerin kalitesi ekonomik, çevresel, sosyal ve toplumsal kalkınmayı doğrudan etkiliyor. Coğrafi verilerin toplanması ve analiz edilerek verimli kullanılmasına yönelik olarak coğrafi bilgi sistemleri toplumlarda karşılaşılan problemlerin çözülmesinde çok önemli bir rol oynuyor.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENTERGE COĞRAFİ BİLGİ ÇERÇEVESİ ESAS ALINIYOR

Bu nedenle coğrafi verilerin etkili bir şekilde toplanması ve tek elden yönetimi büyük önem taşıyor. Ülkeler bu konuda hızla sistemlerini geliştiriyor ve altyapılarını güçlendiriyor. Ulusal entegre coğrafi bilgi yönetimi çerçevesi oluşturuyor.

Bu konudaki çalışmalara Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına ulaşmak amacıyla Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen Entegre Coğrafi Bilgi Çerçevesi rehberlik yapıyor. Ülkeler tarafından bu çerçeve dikkate alınarak strateji ve uygulamalar geliştiriliyor. Ülkemiz tarafından yapılan çalışmalarda da bu çerçeve esas alınıyor.

COĞRAFİ VERİLER STANDARTLAŞIYOR VE MERKEZİLEŞİYOR

Yapılan düzenlemeler ile dağınık yapıda olan coğrafi verilerin tek bir platformda ve belirlenen standartta toplayıp ihtiyaç duyan taraflarca kullanılabilmesine olanak sağlıyor. Bu şekilde kamu ve özel sektörün maliyetleri azalıyor ve kaynaklar daha verimli yönetilebiliyor.

Bununla birlikte özellikle düzenleme kapsamına giren sektörler ve firmalara ilişkin çeşitli tereddütler devam ediyor. Bu tereddütlerin giderilmesine yönelik ilgili kurumlar tarafından rehberlik yapılması gerekiyor. Bunun yanı sıra coğrafi veri üreten ve kullananların da bu düzenlemelere uyum sağlaması önem taşıyor.

Gürdoğan Yurtsever

yurtsever@turcomoney.com