Değerli para, güçlü ekonomi…

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

– Rasyonel ekonomik vizyonun kabul edildiği ülkelerde, yükselen enflasyon alarm zillerini çaldırır ve iktisat politikaları (özelde de para politikaları) hassasiyet çerçevesinde belirlenir. Ülkemizde ve benzer gelişmekte olan ülkelerde ise enflasyon daha yüksek gerçekleşiyor ve “bu normaldir” biçiminde yaygın bir safsata zihinleri bulandırıyor. Her konuda refah ülkeleri gibi olmak isteyenler, konu enflasyon olunca biraz gevşemekten dem vuruyorlar.

– Türk lirası, hızlı bir biçimde aşırı değerli bir konuma taşınıyor. Böylece enflasyon yavaşlıyor, ancak kalıcı bir fiyat istikrarı olasılığını tehdit edecek risk birikimi oluşturuluyor. Bu kapsamda, ulusal paranın değerlenmesi sağlanmadan enflasyonun kontrol altına alınamayacağı iddia ediliyor. Herkesin örnek verdiği bir ülkeye bakalım: Çin. Geleceğin ekonomik devi, yeni çok kutuplu dünya düzeninin yeni kutbu Çin’de aşırı değerli para olgusu var mı?

Ulusal paranın değeri, makroekonomik istikrar bağlamında çok kritik bir önem arz eder. Söz konusu değeri iki bağlamda ele almak olasıdır: İç değer ve dış değer. İç değer veya başka deyişle ulusal paranın satın alma gücünün ölçüsü, enflasyondur. Makul denilebilecek bir seviyenin (kanımca yüzde 2) üzerinde bir enflasyon yaşandığında ulusal paranın istikrarı, bozulmaya yüz tutar veya fiyat istikrarı buharlaşmaya başlar. Rasyonel ekonomik vizyonun kabul edildiği ülkelerde, işte tam da bu nedenle yükselen enflasyon alarm zillerini çaldırır ve iktisat politikaları (özelde de para politikaları) söz konusu hassasiyet çerçevesinde belirlenir. Ülkemiz ve benzerlerinde ise, gelişmekte olan ülkelerde enflasyon daha yüksek gerçekleşti ve “bu normaldir” biçiminde yaygın bir safsata zihinleri bulandırdı. Her konuda refah ülkeleri gibi olmak isteyenler, konu enflasyon olunca biraz gevşemekten dem vuruyorlar.

DÖVİZ KURLARI, DURUP DURURKEN HIZLI DEĞİŞMELER YAŞAMAZ

Ulusal paranın dış değeri ise diğer ülke paralarına veya dövizlere karşı değerdir. Çok bilinen biçimde söylemek gerekirse, burada dış değerin ölçüsü döviz kurlarıdır. İktisat bilgilerinden uzak olan geniş kitleler. nominal düzlemde takip etmenin yeterli olduğu yanılgısına düşerler. Konudan çok uzak olanlar ise, sadece nominal kur düzeylerine bakarak örneğin Japon Yeni’nin güçsüz, Kuveyt Dinarı’nın ise çok güçlü olduğu yanılgısına dahi düşüyorlar. Bu bağlamdaki ikinci yaygın hata ise, kurlarda görülen hızlı değişmenin esas sorun olduğu kanaatidir. Aslında döviz kurları durup dururken hızlı değişmeler yaşamaz, yaşasa bile hızla düzeltmeler gerçekleşir. Daha ziyade kur değişimlerini yaratan makroekonomik sorunlardır. Başta da enflasyon gelir. Örnek vermek gerekirse, yüksek enflasyon yaşanan bir ülkede fiyatlar hızlı bir biçimde ve topluca artıyordur. Bunu daha doğru ifade etmek gerekirse ulusal para hızla değer kaybediyordur. Ulusal paranın bir birimiyle aldığınız mal ve hizmet miktarları azalıyordur. Bu açıdan yaklaşıldığında döviz kurlarında bir artış görülmesi de şaşırtıcı olmayacaktır. Sadece her alanda değer kaybeden ulusal para, diğer ülke paralarına karşı da zayıflamaktadır. Karikatürize edersek, bir TL ile aldığınız domates miktarının azalması gibi, bir TL ile satın alabildiğiniz döviz miktarı da azalmaktadır.

ÜLKEDE YAŞANAN ENFLASYONA BAKMAZSANIZ BİRİKEN SORUNU GÖREMEZSİNİZ

Bahsedilen yanılgının bir diğer görünümü ise ulusal paranın dış değerinin nispeten istikrar içinde olduğu dönemlerde yaşanır. Sadece bu değişkene bakar, ancak ülkede yaşanan enflasyona bakmazsanız biriken sorunu göremezsiniz. Bir tür illüzyondur söz konusu olan. Nitekim, bizim merkez bankamız da bu yanılsama ortamında enflasyon ile mücadele etmekte olduğunu iddia ediyor. Halbuki enflasyonu gerçekten düşürebilmeniz için onun temellerine nüfuz etmeniz gerekiyor. Kimsenin artık duymak istemediği yapısal reformlar tartışması örnek verilebilir. Veya maliye politikasında sıkılaşma yapılmadan enflasyonun kalıcı bir biçimde düşürülmesinin neredeyse imkânsız olduğu vurgulanmalıdır.

ÇİN’DE AŞIRI DEĞERLİ PARA OLGUSU VAR MI?

İşte bu tartışmalar bağlamında geliyoruz Türk lirasının değeri sorununa. Kanımca TL, çok hızlı bir biçimde aşırı değerli bir konuma taşınıyor, bu illüzyonist atmosferde enflasyonun yavaşlaması sağlanıyor, ancak kalıcı bir fiyat istikrarı olasılığını tehdit edecek bir risk birikimi oluşturuluyor. Yine bu kapsamda, çok tartışılan bir argüman, ulusal paranın değerlenmesi sağlanmadan enflasyonun kontrol altına alınamayacağı iddiasıdır. İsterseniz herkesin ekonomik konularda örnek vermekten çok keyif aldığı bir ülkeye bakalım: Çin. Malum geleceğin ekonomik devi, dünyanın üretim merkezi, yeni çok kutuplu dünya düzeninin yeni kutbu. İhracat, büyüme, teknoloji gibi alanlarda herkes keyifle örnek veriyor Çin’den. Acaba Çin’de söz konusu aşırı değerli para olgusu var mı?

ÇİN, ULUSAL PARASININ AŞIRI DEĞERLENMESİNE İZİN VERMİYOR

Çin’de ulusal para sistemi oldukça karışık. Özetlemek gerekirse ülke içinde kullanılan ve offshore olarak işlem gören iki farklı yuan var. Offshore yuan ile ülke içinde kullanılan yuan (renminbi adı da kullanılıyor) arasındaki parite Çin Merkez Bankası tarafından katı bir biçimde yönetiliyor. Ülke içinde kullanılan yuanın değeri de tahmin edilebileceği gibi merkez bankasının kontrolünde. Kısaca yönetimli dalgalanma başlığı altında tartışılabilecek karmaşık bir yapı var Çin’de. Bizi ilgilendiren ise yönetilen bu değerin trendi. Offshore yuanın ABD Doları karşısındaki değeri 2014 Ocak ayında 6,03 iken, 2024 Ocak ayında 7,18. On yıllık dönemde Çin ulusal parası yaklaşık yüzde 19 değer kaybetmiş. Bu dönemde birikimli enflasyon ise yaklaşık yüzde 17. Sadece bir kere yüzde 5’i aşmış enflasyon ve genelde de yüzde 1,5 ila 2 arasında kalmış, hatta iki defa da enflasyon negatif gerçekleşmiş. Özetlemek gerekirse fiyat istikrarının olduğu bir ülke olarak kabul ediliyor Çin. Ve ekonomik başarılarıyla herkesin örnek gösterdiği ülke ulusal parasının aşırı değerlenmesine izin vermiyor.

Ne dersiniz, Çin değerli ulusal paranın ülkenin ekonomik başarısını gösterdiğine dair yanılgıya aykırı bir örnek değil mi?

Doç. Dr. Ertuğrul KIZILKAYA

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

kizilkaya@turcomoney.com