Döviz rezervleri ile ilgili tartışmalar ve gerçekler

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

Son dönemlerde kurların artması ile gözler Merkez Bankası’na çevrildi. Döviz rezervleri ile ilgili eleştirilerin odak noktasına yerleştirilen Merkez Bankası, dikkatli bir politika izliyor. İşte istatistikler, işte Türkiye’nin döviz rezervleri ile ilgili rakamlar…

Döviz kurlarında görülen volatilite ve yükseliş eğilimi bağlamında dikkat çeken önemli bir iktisadi değişken de Merkez Bankamızın sahip olduğu rezervlerdir. Özellikle kurlarda görülen güçlü artış eğilimi dönemlerinde akla gelen ilk soru, söz konusu rezervlerin kullanılarak ulusal paramızın dış değerinde bir istikrarın sağlanıp sağlanamayacağıdır.

İşte bu kapsamda öncelikle TCMB’nin düzenli olarak yayımladığı uluslararası rezervler verileri dikkat çekiyor ve ne miktarda döviz alındığı veya satıldığı tartışılıyor. Kimi zaman da eldeki tüm rezervlerin kullanılması imkanı sorgulanıyor. Doğal olarak döviz kurları ne kadar artarsa artsın bir merkez bankasının rezervlerinin tamamını müdahale amacıyla kullanması olanak dışıdır. Ayrıca, döviz rezervlerinin piyasaya sürülmesi durumunda dolaşımdaki ulusal para hacmi büyük oranda azalacaktır. Bu durumda bir taraftan merkez bankasından döviz almak için likidite kuruyacak, diğer taraftan da piyasa faiz oranlarının yükselişi döviz almayı irrasyonel bir seçenek haline dönüştürecektir. Dolayısıyla, merkez bankalarının tüm rezervlerini değil de rezervlerinin bir kısmını ulusal para ve döviz likiditelerinin yönetiminde kullanması söz konusu oluyor. Bu perspektiften ele alındığında karşımıza çıkan kavramlar ise brüt döviz rezervleri ve net döviz rezervleridir.

Brüt döviz rezervleri ile net döviz rezervlerini, Merkez Bankası’nın bilançoları üzerinden takip etmek mümkün. TCMB’nin analitik bilançosunda da bu detaylara kolayca ulaşılabilir ve bazı analizlere yönelmek mümkün.. Örneğin, 15 Mart 2016 itibarıyla TCMB döviz ve altın rezervlerinin toplam değeri (Dış Varlıklar) 334,9 milyar TL iken bir yıl sonra 414,0 milyar TL oldu. Aynı dönemde toplam döviz yükümlülükleri de 260,9 milyar TL’den 299,5 milyar TL’ye yükseldi. Burada adı geçen Dış Varlıklar, brüt döviz rezervlerini gösterirken, Dış Varlıklardan Toplam Döviz Yükümlülüklerini çıkartarak net döviz rezervlerine ulaşılıyor.

MERKEZ BANKASI, DÖVİZ REZERVİNİ AZALTACAK POLİTİKA İZLEMİYOR

Yukarıda ele alınan dönemde, net döviz rezervleri de sırasıyla 74,0 ve 114,6 milyar TL olarak hesaplanıyor. Ancak buradaki artışın yanıltıcı olabileceğini vurgulamak gerekiyor. Söz konusu değişimin bir kısmı döviz kuru yükselişlerinden kaynaklanıyor. Nitekim söz konusu verileri USD/TL kurundan hesapladığımızda daha açıklayıcı bir tablo elde ediliyor. Bu kapsamda ilgili dönemde net döviz rezervleri sırasıyla 25,6 milyar ABD Doları ve 30,7 milyar ABD Doları olarak gerçekleşti. Dolayısıyla TCMB’nin döviz kuru yükselişlerine karşı net döviz rezervlerini azaltacak yönde bir politika izlemekten kaçındığı görülüyor.

MERKEZ BANKASI, NE YAPMALI?

Bu kavramlar etrafında yapılacak bir tartışmada kanımca irdelenmesi gereken bir diğer husus da döviz rezervlerine dair yapısal bir eleştiridir. TCMB’nin mevcut bilanço verilerinden izlendiği gibi çok yüksek miktarda döviz yükümlülüğüne sahip olması döviz kuru hareketlerine karşı hareket alanını daraltıyor. Dolayısıyla TCMB, bir taraftan döviz yükümlülüklerini azaltan ve diğer taraftan da döviz rezervlerini artıran politikalara yönelmelidir. Bu kapsamda olmak üzere naçizane önerim, TCMB’nin rezerv opsiyon mekanizmasından vazgeçmesi ve bankaların yabancı para yükümlülükleri için TL zorunlu karşılık istemeye yönelmesidir. 2 veya 3 yıla yayılacak bu tarz bir orta vadeli politika değişikliği ile TCMB hem döviz yükümlülüklerinin büyük kısmından kurtulabilir hem de net döviz rezervlerini artırabilir.

Doç. Dr. Ertuğrul KIZILKAYA

kizilkaya@turcomoney.com

Tablo: TCMB Analitik Bilançosu