Dünya tahvil balonu ne zaman patlar?

Doç. Dr. Yaşar Erdinç

Avrupa ve ABD, acilen büyümeye başlamalı (son veriler Avrupa Birliği’nde büyümenin sıfıra yakın seyretmekte olduğunu gösteriyor). Büyüme olmayan her yıl, borçlar daha da artacak.  Sonuçta ise balon patlayacak.

Bir ay öncesine kadar dünyada risk iştahı oldukça yüksekti. Düşünebiliyor musunuz? Asla borçlarını ödeyemeyecek İtalya’nın faiz oranları geçen ay %1’in altına gerilerken, İngiltere’nin devlet tahvili faizleri negatife düşmüştü. Orhan Veli’nin dizeleri aklıma geliyor. “Beni hep bu güzel havalar mahvetti”.

Yukarıdaki grafik İtalya’nın 10 yıllık devlet tahvilinin faiz oranını gösteriyor ve bu ülkenin 2.3 trilyon Euro borcu var. Faizin düşmesi ne anlama geliyor? Faizin düşmesi 10 yıllık devlet tahvili fiyatlarının tarihi zirvede olduğunu, şişmeye devam ettiğini gösteriyor.  Her ne kadar son bir ayda yukarı yönlü hareket görsek de faizler tarihi dip seviyelerinde bulunuyor.

FAİZ, NEDEN BU KADAR DÜŞEBİLİYOR?

Çünkü Avrupa Merkez Bankası (AMB) Başkanı Draghi 2012 yılının Haziran ayında gerekirse AB ülke tahvillerinden alabileceğini söyledi ve 2015 sonunda da parasal gevşeme yapmaya başladı. Yani fon yöneticileri, bankalar bu tahvilleri alıyorlar çünkü zor duruma düşerlerse önemli bir alıcısı var, AMB.

Kaynak:

Bu grafik şu ana kadar gelişmiş ülke merkez bankalarının bastığı paraların grafiklerini veriyor.  Dünyada yazılı ekonomi tarihinde böyle bir durum yok. Yani bu kadar paranın basıldığı ve gelişmiş ülkelerin borç/GSYH oranlarının bu derece zirveye çıktığı başka bir dönem yok. Bir başka deyişle, dünya ekonomi tarihinde tahvillerin bu kadar şiştiği başka bir dönem olmadı. Dünyadaki tahvil çılgınlığının boyutları ne Hollanda’daki lale çılgınlığına, ne İngiltere’deki South Sea Balonuna ne de ABD’de son Mortgage krizindeki emlak balonuna benziyor.

Gelişmiş ülkelerin tahvillerinde getiriler o kadar düşmüştü ki; geçen aya kadar büyük paralara dışarıda yani gelişmekte olan ülkelerde (GOÜ) risk almaya başladılar.

Dünyadaki ekonomik ve finansal gelişmeleri çok yakından izliyorum. Her hafta uluslararası ekonomi gündemini  okuyorum ve inceliyorum. Nasıl bir olayın tetiklemesiyle bu çılgınlığın son bulacağını bilmiyorum.

AMERİKA VE AVRUPA ÇIKMAZA GİRDİ

Bugün Amerika ve Avrupa çıkmaza girmiş durumdadır. Kendi yarattıkları sistem çökecek, ama bunun maliyeti bu dünyada yaşayan 7 milyar insanın başına patlayacak. Düşünebiliyor musunuz, küresel çapta 75 trilyon dolara yakın devlet tahvili var ve bunun 15 trilyon dolara yakını negatif faiz veriyor. Dünyanın GSYH’sı, yani üretimi yaklaşık 60-65 trilyon dolar ama bu üretimin üzerine yazılmış en az 650-700 trilyon dolarlık kâğıt var. Kağıttan kuleleri aslında zenginlik zannediyoruz. Akıllı Merkez Bankaları altın rezervlerini artırıyorlar.

KÖTÜ GİDİŞATIN DENKLEMİ BASİT

Büyüme yok…

Büyüme olmayınca, şirketler para kazanamıyor…

Küresel istihdam artmıyor…

Kimsenin geliri artmayınca (GSYH yeterince büyüyemeyince, çıktı açığı yüksek olunca) vergi gelirleri düşük kalıyor…

Vergiler yetmeyince, daha fazla borçlanılıyor…

Daha fazla borçlanma, Borç/SGYH oranının artmasına neden oluyor…

Basılan paralar üretime gitmeyince bu para, borç kağıtlarına yöneliyor…

BALON PATLAYACAK

Avrupa ve ABD, acilen büyümeye başlamalı (son veriler Avrupa Birliği’nde büyümenin sıfıra yakın seyretmekte olduğunu gösteriyor). Büyüme olmayan her yıl, borçlar daha da artacak.  Sonuçta ise balon patlayacak.

Şu an bu yazdıklarımı okuduğunuzda doğal olarak endişeye kapılıyorsunuz ve beyninizde sanki hemen yarın büyük bir balon patlayacakmış algısı oluşuyor.  Ama kısa vadede endişe edilecek bir durum henüz yok. Bu tür bir durumun başlaması için İtalyan faizlerinin en azından %2-3’e doğru yükselmesi lazım. Yani ön sinyallerin geldiğini görmemiz lazım.

Geçtiğimiz aylarda Deutsche Bank batmanın eşiğine gelirken,  İtalyan bankalarının zor durumda olduğu belirtiliyordu. AB borsalarında banka hisselerinin değerleri oldukça düşük seviyelerde olup, genel endekslerden negatif ayrışıyorlar. Bir gün eğer İtalya, İspanya gibi çok borçlu Avrupa ülkelerinde bankalardan bir kaçı batarsa, ilk önemli sinyallerden biri bu olacaktır.

Şu an ABD’nin 10 yıllık devlet tahvili faizi %1.73 seviyesinde bulunuyor. BREXIT sırasında 1.36 seviyelerine kadar inmişti ama daha sonra toparladı.

HILLARY CLINTON KAZANIRSE NE OLUR?

Eğer ABD tahvillerinde de faizler inmeye devam ederse, balon şişmeye devam ediyor demektir. Şu an için dünya ekonomilerini rahatlatacak en önemli şey, ABD’nin yüzde 3’ün üzerinde bir büyüme rayına oturması olur.  Bu durumda bu tahvilin faizi de %2.00-2.50 aralığına doğru hareket eder. İşte o zaman tehlikenin uzaklaşmaya başladığından bahsedebiliriz. Ama bu olasılık hala düşük görünüyor. Eğer ABD 10 yıllıklarının faizi yeniden 1.50’lere doğru gerilerse, tahvil balonunun şişmeye devam ettiğinden bahsedeceğiz. Eğer Kasım ayında ABD’deki başkanlık seçimlerini Hillary Clinton kazanırsa, Aralık ayında ABD Merkez Bankası FED’in faiz artırması olasılığı neredeyse yüzde 100’e yakın. Bu durumda ABD yeniden durgunluğa bile girebilir ki; böyle bir gelişme dünyadaki tahvil balonu için oldukça risklidir.

ALTIN, HER ZAMAN GEÇER AKÇE

Sonuç olarak tüm bu gelişmeleri çok yakından takip ediyorum. Küresel tahvil balonunun patlaması türünden büyük bir küresel krizden korunmanın yolu portföyün %15’ini altında tutmaktır. Eğer devletlerin kağıtları para etmiyorsa, kağıttan kuleler çökmeye başlar. İşte o zaman her yerde geçer akçe olan altın çok yükselebilir. Portföyün yüzde 10-20’sini altında tutma işini para kazanmak için değil, bir sigorta gibi düşünün. Dünya ekonomileri, önümüzdeki  yıl içinde büyüme trendine girmelidir. Girmezse, risk büyüyor anlamına gelir. Temkinli olup bu tür bir dönemde tasarruflarınızı yüksek tutmak faydalı olabilir. Balonların patlaması aniden olur ve aynen bir deprem gibidir. Depremlerde gaz sıkışır ama deprem zamanını önceden bilme imkanı yoktur. Küresel fay hatlarında gaz sıkışması var, ama tetikleyici ne olur bilemiyorum, sadece takip ediyorum.

Dr. Yaşar Erdinç

erdinc@turcomoney.com