Dünyanın 141 ülkesi, yardıma muhtaç…

Adnan Yıldırım

-Az gelişmiş ülkelerde milli gelirin dağılımı, adaletsiz. Bu ülkelerde yaşayanların büyük çoğunluğu; temel gıda, sağlık, barınma, ulaşım gibi yaşamsal ihtiyaçları yeterince karşılanamadığı için yurtiçi ve uluslararası yardıma muhtaç. OECD’ye göre 2022 yılında DAC üyesi 32 ülkeden doğrudan yardım, kredi ya da muhtelif mali destek alan ülke sayısı 141.

– Yardım/destek alan ülkelerin 46’sı az gelişmiş ülke, 2’si düşük gelirli ülke, 36’sı alt-orta gelir kategorisinde ve kalan 57 ülke ise ortanın üstü gelir kategorisinde yer alan ülkelerdir. Yardım/destek alan ülkelerde kişi başı milli gelir 13 bin 245 doların altında kalıyor. 2019 yılındaki resmi yardımların yıllık toplamı 160 milyar dolardan 2023 yılında 223,7 milyar dolara yükseldi.

Birleşmiş Milletler üyesi 193 ülke, bazıları ihtilaflı bazıları da BM üyesi ülkelerin ada devletleri olmak üzere bağımlı ülke statüsündeki 55 ülke yanında diğer ülkeler kategorisinde olanlarla birlikte dünyada 250’yi aşkın irili ufaklı ülke bulunuyor. 54 ülke ile en fazla ülke Afrika kıtasında bulunuyor. İçinde Hindistan ve Çinin yer aldığı Asya kıtası ise 8 milyarı aşan dünya nüfusunun %60’ını barındırıyor. Türkiye’de 31 Mart 2024 tarihinde yapılan yerel seçimlerde adayların ya da partilerin vaatleri içerisinde toplumun bazı kesimlerine ve düşük gelirlilere (emekliler, öğrenciler, çocuklar, ev kadınları gibi) çok sayıda yardım vaatleri yer aldı. Özellikle pandemi döneminde ve sonrasında dünya genelinde her ülkede, zor durumda kalan bireyler, işletmeler ya da kesimler için yardım/destek programları uygalanmak zorunda kalındı. Bir yandan her ülke kendi içindeki işsizlere, düşük gelirlilere, korunmaya muhtaç durumda olanlara yardım ederken; diğer yandan da zengin/gelişmiş ülke kategorisinde olan ülkeler diğer ülkelere resmi kanallardan yardım ediyorlar. Ülkeler dışında ayrıca kuruluş amaçları çerçevesinde doğrudan maddi yardım yada bazı faaliyetlerle uluslararası yardım yapan kuruluşlar da bulunuyor. Yazımızın konusu OECD üyesi olup DAC komitesinde yer alan 32 ülkenin yaptığı resmi yardımlarla sınırlıdır. Esasen, resmi yardımlar/desteklerin dışında kalanları bilmek yada bilinse bile yardım faaliyetlerinin karakteristiği gereği parasal olarak ölçmek mümkün olamıyor.

YARDIM/DESTEK VEREN ÜLKELER

OECD bünyesinde 13 Ocak 1960 tarihinde Belçika, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz (1974’te ayrıldı, 1991’de geri katıldı), İngiltere, ABD ve AET Komisyonu tarafından DAG (Kalkınma Destek Grubu) olarak kurulan yapıya ilk katılan ülkeler Japonya ve Hollanda oldu. Kısa süre içinde grubun satatüsü DAC (Kalkınma Destek Komitesi) olarak belirlendi. Arada geçen yıllarda, yeni ülke katılımları sonucunda toplam 38 OECD ülkesinden 8 ülke (Türkiye, Meksika, Şili, İsrail, Letonya, Kolombiya ve Kosta Rika) dışında kalan 32 üye ülke DAC bünyesinde doğrudan ya da dolaylı olarak uluslararası yardım/destek programlarında yer alıyor. DAC bünyesinde yer alan ülkelerin kendi (siyasi, ekonomik, jeopolitik, güvenlik) bölgesel yada uluslararası gündemleri olmakla beraber, (başlangıçta grubun) komitenin temel amacı; gelişmiş ülkelerin milli gelirinden yıllık %1 (günümüzde %0,7) oranında ayrılarak oluşturulacak fonların uluslararası yardım/destek programlarına kanalize edilerek, az gelişmiş ülkelerin 10 yıl içinde (1970 yılında) %5’lik büyüme seviyesini yakalamasına katkı sağlanması olarak ilan edildi. Kişi başı milli gelir ölçüsüyle bakıldığında, yardım eden ülkeler gelişmiş ülkeler ya da yüksek gelir grubundaki ülkeler olup bu ülkelerde yıllık kişi başı gelir 13 bin 245 doların üzerindedir.

 YARDIM/DESTEK ALAN ÜLKELER

Yukarıda açıklanan çerçevede OECD sitesinde, 2022 yılında DAC üyesi 32 ülkeden doğrudan yardım, (Dünya Bankası ve IMF ölçülerine göre uygun koşullarda) kredi ya da muhtelif mali destek alan ülke sayısı 141 olarak açıklandı. Yardım/destek alan 141 ülkenin 46’sı az gelişmiş ülke, 2’si düşük gelirli ülke, 36’sı alt-orta gelir kategorisinde ve kalan 57 ülke ise ortanın üstü gelir kategorisinde yer alan ülkelerdir. Yardım/destek alan ülkelerde kişi başı milli gelir 13 bin 245 doların altında kalıyor. Üstelik 84’ünde 4 bin 466 doların, 38’inde ise bin 135 doların altında. Diğer bir sorun da az gelişmiş/düşük gelirli ülkelerde milli gelirin dağılımının gelişmiş ülkelere göre belirgin olarak daha adaletsiz olmasıdır. Bu ülkelerde yaşayan halkın çoğunluğu; temel gıda, sağlık, barınma, ulaşım gibi yaşamsal ihtiyaçları yeterince karşılanamadığı için yurtiçi ve uluslararası yardıma muhtaç durumdadır.

YILLIK YARDIM/DESTEK TUTARLARI

OECD resmi sitesinde 11/04/2024 tarihinde yapılan açıklamaya göre 2023 yılında DAC üyesi 32 ülke tarafından yapılan resmi yardım/destek toplamı tüm zamanların en yüksek tutarına ulaştı. 2019 ve sonrası datanın yer aldığı tablodan da görüleceği üzere, yardım/destek tutarları son 5 yılda kesintisiz artış gösterdi. 2019 yılındaki resmi yardımların yıllık toplamı 160 milyar dolardan 2023 yılında 223,7 milyar dolara yükseldi. Özellikle 2022 yılında bir önceki yıla göre ciddi artış gerçekleşmiş olup bu artışın önemli nedeni Rusya’nın Ukrayna’yı işgal sonrasında insani yardımlar ile mülteciler için yapılan harcamalardaki artışlar oldu. Keza 2023’ün son çeyreğinden beri devam eden Gazze’de durum da benzer sonuca yol açtı. Ayrıca pandemi sonrasında pek çok ülkede düşük ekonomik büyüme performansı yanında küresel çapta artan finansman maliyetleri nedeniyle özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler finansal baskı yaşıyor, borçlanma maliyetlerini dahi karşılamada zorlanıyorlar. Şiddet, terörizm, çatışma, göçe zorlama, soykırım baskısında olan ülkelerle, iklim değişikliğinden daha fazla etkilenen ülkeler ve kronik olarak Sahra altı Afrika gibi aşırı fakir ülkelerin bulunduğu bölgeler, doğal olarak diğer ülkelere kıyasla daha fazla uluslararası yardım/destek ihtiyacı duyuyor. Üstelik çok sayıda ülkenin bu ihtiyacı kısa süreli ve geçici değildir. DAC’nin 1970 yılı için öngördüğü yıllık %5’lik büyüme hedefi bu ülkeler için en önemli güncel öncelik olarak görülüyor. Az gelişmiş yada düşük gelir kategorisindeki ülkelerin çoğunluğu, ekonomik kalkınmayı kendi kaynakları ile gerçekleştiremeyecek durumdadır.

EN FAZLA YARDIMI YAPAN ÜLKELER: ABD, ALMANYA, JAPONYA, İNGİLTERE VE FRANSA

2023 yılında yapılan toplam yardımlar, yardım eden 32 DAC üyesi ülkenin toplam milli gelirinin %0,37’si olarak gerçekleşti. Bu oran, Birleşmiş Milletler’in hedeflediği %0,7’lik oranın yaklaşık yarısı kadardır. Tutar olarak en fazla yardım yapan ülkelerden ABD, Almanya, Japonya, İngiltere ve Fransa liste başında yer alırken; Danimarka, Lüksemburg, Norveç ve İsveç’in ise ülke milli gelirinin %0,7’sinin de üzerinde yardım yapan ülkeler listesinin üst sıralarında yer aldığını görüyoruz. Son olarak; BM ve OECD hedeflerinin altında kalan uluslararası yardımların amaca ulaşıp ulaşmadığı ile yardım alan ülkelerdeki sonuçları ise her ülke bakımından ayrıca incelenmelidir.

Adnan Yıldırım

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com