Dünyayı ve Türkiye’yi bekleyen riskler…

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

-Dünya Bankası’nın Ocak ayında yayınladığı rapora göre dünya ekonomisinde, keskin ve uzun süreli bir yavaşlama bekleniyor. Dünyanın girmiş olduğu enflasyonist dönemde bireylerin satın alma gücü düşerken, gelir adaletsizliği artıyor. Dünya Ekonomik Forumu Risk Algı Araştırması’na göre enerji arzı krizi, yaşam maliyetindeki artış, yüksek enflasyon ve gıda arzı krizi en önemli global riskler olarak öne çıkıyor.

–GRC Türkiye Risk Raporu 2023’e göre ise bu yıl Türkiye için öne çıkan riskler, piyasa, döviz kuru, eşitsizliğin derinleşmesi, yoksulluk ve bölgesel çatışmalar olarak ortaya konuluyor. Bu araştırmada bana göre bir başka risk ise yaklaşmakta olan Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerdir. 2023 yılında dünyanın birçok yerinde seçim yapılacak olsa da dünyanın gözü kulağı Türkiye’de olacak gibi görünüyor.

2020 ile başlayan dönem, önemli yıkıcı bir etki ortaya koyması ile insanlık tarihine şimdiden damgasını vurmuş görünüyor. Salgın sonrası yeni normal kavramı ile yeni bir denge arayışına giren dünya, virüsün sıklıkla mutasyona uğraması, iklim değişikliği, artan enflasyon ve jeopolitik riskler gibi nedenlerle bir dizi yeni krize yakalanarak, kalıcı yeni normallere dönemedi.

Dünya Bankası’nın Ocak ayında yayınladığı rapora göre dünya ekonomisinde, keskin ve uzun süreli bir yavaşlama bekleniyor. Dünyanın girmiş olduğu enflasyonist dönemde bireylerin satın alma gücü düşerken, gelir adaletsizliği artıyor. Önce pandemi, arkasından Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Çin’in Covid-19 tedbirleri nedeniyle kapanması ve artan kaynak milliyetçiliği eğilimleri, özellikle enerji ve hammadde fiyatlarını artırarak maliyet enflasyonu yarattı, gelişmekte olan ülkeler arasında toplam borç son 50 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Küresel enflasyon ve buna bağlı faiz oran artışları pandemi öncesinde büyümenin sürükleyicisi olan gelişmekte olan ülkelerde borç baskısını daha da artırıyor, büyüme iklimini ise engelliyor.

ENERJİ ARZI KRİZİ, YÜKSEK ENFLASYON VE GIDA KRİZİ EN ÖNEMLİ GLOBAL RİSKLER

Yine 2023 Ocak ayında yayınlanan Dünya Ekonomik Forumu risk algı araştırmasına göre enerji arzı krizi, yaşam maliyetindeki artış, yüksek enflasyon ve gıda arzı krizi en önemli global riskler olarak öne çıkıyor (https://www3.weforum.org/). Düşük büyüme, düşük yatırım ve düşük işbirliği dönemine giren dünya ekonomisinde riskler küreselleşiyor, resesyon bekleyenlerin sayısı her geçen gün artıyor.

İklim krizinin habercisi olan küresel ısınma, enerji krizi yaşayan Avrupa’nın krizin etkisini daha yumuşak hissetmesine neden oluyor. Avrupa kıtasında 2023 yılının ilk haftalarında sıcak hava dalgası etkili olduğu görüldü ve Avrupa’daki en az 8 ülkede Ocak ayı sıcaklık rekoru kırıldı. Hatta Alplerde 21 dereceye yaklaşan rekor sıcaklık ölçümleri yaşandı. Herkes enerji krizine odaklanmışken gelen bu göreceli olumlu gelişme, hemen ardından gelecek kış turizminin azalması, su ve gıda arzında yaşanacak azalma risklerini de gözden kaçırmamıza neden oluyor.

 GRC TÜRKİYE RİSK RAPORU’NA GÖRE TÜRKİYE’DE ÖNE ÇIKAN RİSKLER…

Basit risk sınıflandırması yapılırken kullanılan en önemli değişkenler riskin olasılığı ve gerçekleşmesi halinde yaratacağı etkidir. Bu iki değişkenin çarpılması ile elde edilen risk ölçümleme yöntemiyle hazırlanmış olan GRC Türkiye Risk Raporu 2023’e göre bu yıl Türkiye için öne çıkan riskler, piyasa, döviz kuru, eşitsizliğin derinleşmesi, yoksulluk ve bölgesel çatışmalar olarak ortaya konuluyor.

Türkiye Risk Dağılımı

Kaynak: GRC Türkiye Risk Raporu, 2023

TÜRKİYE’DE DEĞİŞİM VE BELİRSİZLİK RİSK OLARAK KARŞIMIZA ÇIKIYOR

Bu araştırmada eksik kaldığını düşündüğüm bir risk ise yaklaşmakta olan Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerdir. 2023 yılında dünyanın birçok yerinde seçim yapılacak olsa da dünyanın gözü kulağı Türkiye’de olacak gibi görünüyor. Farklı kamuoyu araştırmalarında iktidar ve muhalefet arasında yarışın yakın geçeceğini gösterse de Meclis aritmetiğindeki çok parçalı yapı, karar alma süreçlerinde ve özellikle yasama ve yürütmede, uzun süreli bir geçiş ve değişim sürecinin yaşanmasına neden olacaktır. Değişim ve belirsizlik ise karşımıza risk olarak çıkıyor. Bu nedenle ve özellikle seçimler sonrasında oluşacak tabloda risklerin azaltılması için, yönetim kademelerinde bulunacakların seçiminde liyakat, devlet ve milletimizin yüksek çıkarlarının gözetilmesine özen gösterilmelidir.

DIŞ TİCARET AÇIĞI 100 MİLYAR DOLARIN ÜZERİNE ÇIKTI, CARİ AÇIK 45 MİLYAR DOLARA YAKLAŞTI

Asli görevi fiyat istikrarını sağlamak ve Türk Lirası’nın kıymetini korumak olan TCMB’nin bu asli göreve seçimler sonrası geri dönmesi, baz etkisi ile artış hızı yavaşlamış olsa da enflasyonu aşağı çekmek üzere faiz ve döviz kurlarının yukarı yönlü hareket etmesine neden olacaktır. 139 milyar TL’lik bütçe açığının 92 milyar dolarının kur korumalı mevduatın bütçeye getirmiş olduğu maliyetten kaynaklanması, düşük faiz ve düşük kur politikasının sürdürülemeyeceğine de işaret ediyor. Dış ticaret açığının 100 milyar doların üzerine çıkması, cari açığın 45 milyar dolara yaklaşması, vadesi gelen dış borcumuzun 190 milyar dolara dayanması, EYT ve asgari ücret artışının getireceği mali yük, enflasyon kaynaklı tasarruf eğiliminin azalması ile birleşince kaynak maliyetlerini, yatırımları, gelir dağılımını ve istihdamı etkileyecek gibi görünüyor. Bankaların ve işletmelerin döviz talebinin makro ihtiyati tedbirler ile baskılanması, geri ödememe riskleri ile birleşince bilanço dengelerini de bozabilir.

YÜKSEK FAİZ İLE UZUN SÜRELİ BORÇLANMADAN UZAK DURULMASI LAZIM

2023 yılında ekonomik ve siyasi riskler kadar dikkatli olmamız gereken bir diğer konu da jeopolitik risklerin sıcak çatışmaya dönüşme ihtimalidir. Tüm dünyada artan enflasyon, enerji ve gıda yetersizliği, gelir dağılımı adaletsizliği, göç, kaynak milliyetçiliği ve kutuplaşma problemleri Ukrayna’da olduğu gibi Suriye, Ege ve uzak doğuda da yeni çalışmaları tetikleyebilecek niteliktedir. Risk ve belirsizliklerin yüksek olduğu yeni yılda herkesin temkinli davranmasını, yüksek faiz ile uzun süreli borçlanmadan uzak durmasını ve likit kalmasını öneririm.

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

Maltepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı

yazici@turcomoney.com