Enflasyon, baz etkisi ve değerlenen Türk Lirası  

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

-2022 yılı boyunca görülen nisbi döviz kuru istikrarı aracılığıyla ortaya çıkan süreç, ulusal paranın iç değerine ve onun göstergesi olarak enflasyona yansıyor. Eğer bu süreç kalıcı hale getirilebilecek olsa belki de enflasyondaki düşüşün fiyat istikrarına ulaştıracak bir yolculuk olduğu iddia edilebilirdi. Ancak söz konusu politika, Türk Lirası’nın hızla değerlenmesi sürecine yol açıyor. Bu değerlenme ise Türkiye ekonomisinin yapısal sorunlarından biri olan dış denge bağlamında tahmin edilebileceği üzere hızlı bir bozulmaya yol açıyor.

–Orta-uzun vadede Türkiye ekonomisi hem küresel sermaye hareketlerine hem de jeopolitik gelişmelere daha duyarlı hale geliyor. Çözüm olarak önerilebilecek olan ise, öngörülebilir iktisat politikalarıdır. Uygulanmakta olan para politikasının menzili ve/veya ömrü tükeniyor. Bir süre sonra ortaya çıkabilecek herhangi bir şok tekrar ve hızlı bir biçimde enflasyona yansıyacak, dolayısıyla kazanılan tüm zaman kaybedilecektir.

Ocak ayında açıklanacak veriler itibarıyla TÜİK tarafından yayımlanan TÜFE gösterge enflasyonunda bir düşüş sürecinin başlayacağı genel olarak kabul ediliyor. Bu sürecin birkaç ay sürmesi muhtemeldir. Söz konusu düşüş sürecinin konjonktürel mi olduğu yoksa fiyat istikrarına doğru bir yolculuk mu olduğu ise farklı bir tartışmadır. Ben en sonda söyleyeceğimi en baştan ifade edebilirim: Bir ulusal paranın iç değerini istikrara kavuşturmadan dış değer üzerinde etkili olan politikalarla ancak zaman kazanabilirsiniz, fakat fiyat istikrarına ulaşamazsınız. Esasen bu cümle ile temel argümanı ortaya koymuş oluyorum. 2022 yılı boyunca görülen nisbi döviz kuru istikrarı aracılığıyla ortaya çıkan süreç ulusla paranın iç değerine ve onun göstergesi olarak enflasyona yansıyor. Eğer bu süreç kalıcı hale getirilebilecek olsa belki de enflasyondaki düşüşün fiyat istikrarına ulaştıracak bir yolculuk olduğu iddia edilebilirdi. Ancak söz konusu politika, Türk Lirası’nın hızla değerlenmesi sürecine yol açıyor. Bu değerlenme ise Türkiye ekonomisinin yapısal sorunlarından biri olan dış denge bağlamında tahmin edilebileceği üzere hızlı bir bozulmaya yol açıyor. Başka bir ifadeyle, yapısal sorunlarımızdan birini çözmek için diğerini daha istenmeyen bir noktaya doğru itiyoruz ki esasen sürdürülemez bir durumu yaratacak olan da söz konusu tercihtir

TİCARET AÇIĞI, BİR SONRA FİNANSE EDİLEMEZ CARİ AÇIK SORUNUNA DÖNÜŞEBİLİR

TCMB tarafından yayımlanan Reel Efektif Döviz Kuru istatistikleri bu duruma işaret ediyor. Bu istatistikler kapsamındaki Gelişmiş Ülkeler Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru 2021 yılı Aralık ayında endeks değeri olarak 54,39 düzeyine inmişken Kasım 2022 itibarıyla 65,14 olarak gerçekleşti. 11 ay sonucunda Türk Lirası’nın hızlı bir değerlenme sürecine (yaklaşık yüzde 20) girmiş olduğu ve önümüzdeki aylarda bu sürecin devamı halinde bu değerlenmenin daha da artacağı iddia edilebilir. Dolayısıyla 2023’ün ilk aylarında yaşayacağımız enflasyon düşüşleri baz etkisinden ve söz konusu baz etkisi de değerlenen Türk Lirası sürecinden kaynaklanıyor. Bu yöntem Türkiye ekonomisinde daha önce de denendi, özellikle kısa vadede başarılı olabildi, ancak uzun vadede fiyat istikrarı olarak adlandırdığımız konuma ulaşılmasına imkan tanımadı. Söz konusu gelişmelerin ne kadar kalıcı olabileceğini gösterecek değişkenler ise Türkiye ekonomisinin dış denge bağlamında şekillenecektir. Bu alanda yaşanan gelişmelerin de hızlı bir değişime işaret ettiği görülüyor. Nitekim 2021 Aralık ayı itibarıyla 7,3 milyar ABD Doları düzeyinde olan cari işlemler açığı, 2022 yılının Ekim ayında 43,4 milyar ABD Doları’na yükseldi. Bu gelişmenin arka planında bilinen bir olgu olarak dış ticaret yer alıyor. Türkiye’nin dış ticaret açığı aynı dönemde 29,3 milyar ABD Doları’ndan 83,1 milyar ABD Doları’na yükseldi. Değerlenme sürecine giren Türk Lirası’nın özellikle ithalatta ciddi artışa neden olduğuna işaret edilmelidir. Yine aynı dönemde (2021 Aralık-2022 Ekim) ithalat 254 milyar ABD Dolarından yaklaşık yüzde 32 artışla 336 milyar ABD Doları’na çıktı. Artan dış ticaret açığının bir süre sonra finanse edilemez boyutta bir cari açık sorununa dönüşme riski ortaya çıkıyor.

TÜRKİYE EKONOMİSİ HEM KÜRESEL SERMAYE HAREKETLERİNE HEM DE JEOPOLİTİK GELİŞMELERE DAHA DUYARLI HALE GELİYOR

Halihazırda söz konusu gelişmelerin etkileri esasen yaşanıyor. Daha önce özel sektör vasıtasıyla ve uluslararası piyasalardan temin edilen dış finansman ile karşılanan döviz ihtiyacı, son dönemde, kamu eliyle doğrudan diğer devletlerden karşılanmaya çalışılıyor. Farklı ülkelerle gerçekleştirilen swap veya depo hesabı anlaşmalarını bu kapsamdaki araçlar olarak değerlendirmek yerinde olacaktır. Söz konusu gelişme, dış finansman sağlanmasında riskleri azaltan alternatif bir yöntem olmaktan ziyade, bir taraftan artan döviz ihtiyacının diğer taraftan da tersine dönen küresel sermaye hareketlerinin telafisine yöneliktir. Bu politikanın sürdürülebilirliği ise oldukça tartışmalıdır. Orta-uzun vadede Türkiye ekonomisi hem küresel sermaye hareketlerine hem de jeopolitik gelişmelere daha duyarlı hale geliyor.

UYGULANMAKTA OLAN PARA POLİTİKASININ ÖMRÜ TÜKENİYOR

Çözüm olarak önerilebilecek olan ise öngörülebilir iktisat politikalarıdır. Uygulanmakta olan para politikasının menzili ve/veya ömrü tükeniyor. Bir süre sonra ortaya çıkabilecek herhangi bir şok tekrar ve hızlı bir biçimde enflasyona yansıyacak, dolayısıyla kazanılan tüm zaman kaybedilecektir. Bu yaklaşımın yerine Türk Lirası’nın iç değerini istikrara kavuşturacak ve orta-uzun vadede fiyat istikrarını inşa edecek bir para politikasını (tahmin edileceği üzere ortodoks karakteri haiz) tercih etmek yerinde olacaktır.

Doç. Dr. Ertuğrul KIZILKAYA

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

kizilkaya@turcomoney.com