Enflasyon canavarı ile nasıl savaşılır?

5 Soru 5 Cevap

-Bu dönemde Türk Lirası mevduattan kaçmanız gerekir. İki alternatif var: Ya döviz mevduatı (DTH) yapacaksınız ya da kur korumalı mevduat hesabını (KKM) tercih edeceksiniz. Eğer yüzde 9 dolar faizli devletin ihraç ettiği Eurobond bulursanız onu da alabilirsiniz. Bir milyon liranın üzerinde birikimi olanlara ise yüksek enflasyonun olduğu bu dönemde doğru yerde arsa veya gayrimenkul almalarını öneririm.

-Şimdiye kadar alınan tedbirler enflasyonu tek haneli seviyeye indirmek için yeterli görülmüyor. Kaldı ki genel seçimlere çok az bir zaman kaldığı için hükümet yeniden seçilebilmek için para musluklarını açacak. Açılan musluktan saçılan paralar ise enflasyona olumsuz etki edecek. Dört milyonu aşmış yeni göçmen nüfusu ve bizim genç nüfusumuz ile talep artışını kontrol altına almak giderek zorlaşacak.

-Halkın bu dönemde yapması gereken iki şey var. Birincisi tasarruf edebileceği ve giderlerini azaltabileceği yeni önlemler bulabilmek. Yaşam standartlarını ve yaşam kalitesini azaltmak. Bir diğeri ise eve giren gelirleri arttırmak. Gelir getirecek bir yan iş bulmak. Evdeki bir kişiyi daha işe sokmak gibi. Bunları gerçekleştirmek çok kolay değil. Ancak başka çare yok gibi görünüyor.

Değerli okuyucular, bu yazımızda enflasyonun neden yükseldiğini, düşürmek için neler yapılması gerektiğini ve en önemlisi de enflasyona karşı korunmak yaşam standartlarını ve kalitesini düşürmemek için neler yapılabileceğini ele alacağız.

Soru 1

Enflasyonu düşürmek mümkün mü?

Enflasyonu düşürmek mümkündür. Enflasyonu düşürmek için öncelikle enflasyonun hangi nedenlerden dolayı arttığını doğru tespit etmek gerekir. Teşhisi doğru yaptıktan sonra sabırla doğru ilaçları kullanmak gerekir.

Enflasyonunun hortlaması dört temel nedenden kaynaklanabilir:

1. Aşırı talep artışı
2. Aşırı maliyet artışı
3. Aşırı üretim azalması
4. Devletin borçlarının, taahhüt ve garantilerinin devlet gelirleri ile ödenemeyecek boyuta gelmesi

Türkiye’de durum nedir?

Enflasyonun hortlamasına neden olabilecek dört nedenin dördü de aynı anda Türkiye’de yaşandı. Bu da çözümü oldukça zorlaştırdı.

Talep artışını etkileyen iki önemli faktörden biri nüfus artışı, bir diğeri de ülkemizin maruz kaldığı aşırı göçmen akını oldu.

Maliyet artışları ise enerji, gıda, nakliye gibi diğer önemli emtia fiyatlarına dünyada meydana gelen aşırı fiyat artışları, pandemi döneminin etkileri ile Rusya Ukrayna savaşının etkileri neden oldu. Bu malları ithal eden ülkelerde meydana gelen döviz kur artışı da artan maliyet ateşinin üzerine benzin dökülmüş etkisi yarattı.

Türkiye’de üretmeden tüketmek, kazanmadan harcamak alışkanlığının yaygınlaşması, ekonomik belirsizliklerin artması, iş yapma risklerinin çoğalması ve hükümetin yatırım tercihleri ülkedeki sanayi üretiminin gerektiği ölçüde artmaması sonucunu doğurdu. Arz, talebi karşılamayacak duruma geldi. Çoğu şeyi ithal etmek zorunda olan bir ülke durumuna gelindi.

ENFLASYONU DÜŞÜRMEK İÇİN DÖRT ANA KONU ÜZERİNDE ETKİLİ POLİTİKALAR UYGULAMAK GEREKİR

Enflasyonu hortlatan dördüncü neden ise devletin borçlarının ve devletin verdiği garantilerin aşırı artması oldu. Devletin sırtına yüklenen bu aşırı borçların ilerideki gelirler ile karşılanamayacağı endişesi enflasyonu körükledi.

Enflasyonu düşürmek mümkündür. Bunun için yukarıda saydığım dört ana konu üzerinde etkili politikalar uygulamak gerekir.

Soru 2

Alınan tedbirler yeterli mi?

Şimdiye kadar alınan tedbirler enflasyonu tek haneli seviyeye indirmek için yeterli görülmüyor. Kaldı ki genel seçimlere çok az bir zaman kaldığı için hükümet yeniden seçilebilmek için para musluklarını açacak. Açılan musluktan saçılan paralar ise enflasyona olumsuz etki edecek.

Dört milyonu aşmış yeni göçmen nüfusu ve onların yüksek doğurganlık oranlarına bizim genç nüfusumuz ilave edilince talep artışını kontrol altına almak giderek zorlaşacak. Geçici misafirlerin ülkelerine geri gönderilmesi için planlı bir çalışmanın başlatılması gerekiyor.

YATIRIMCILAR ÜLKEDE YAŞANAN SİYASİ ORTAMA, SOSYAL DURUMA, HUKUK DÜZENİNE, İSTİKRARA, RİSKLERE VE BELİRSİZLİKLERE DE BAKAR

Üretimi ve üretime yönelik yatırımları arttırmak için devletin vereceği düşük faizli uzun vadeli krediler önemli bir teşvik olabilir. Ancak yeterli olmaz. Ülkeye yapılacak yatırımları arttırabilmek için yurt içi ve yurt dışı yatırımcılara, iş insanlarına güven verici bir ortam yaratmak gerekir.

Bu ise sadece projelere ve kredilere devlet garantisi vererek sağlanamaz. Yatırımcılar ülkede yaşanan siyasi ortama, sosyal duruma, hukuk düzenine, istikrara, risklere ve belirsizliklere de bakar.

Yabancı yatırımcılar bir ülkeye yatırım yapmadan, borç vermeden önce Fitch, Standard & Poor’s ve Moody’s gibi kredi derecelendirme şirketlerinin söz konusu ülkeye verdikleri ülke notuna da bakarlar.

FITCH, TÜRKIYE’NİN KREDI NOTUNU BB ‘DEN B+’YA İNDİRDİ VE YATIRIM YAPILABİLİR ÜLKE GRUBUNDAN ÇIKARTI

Çok yakın bir dönemde Fitch Rating şirketi, Türkiye’nin kredi notunu BB ‘den B+’ya indirdi ve görünümünü ise “negatif” olarak teyit etti.

Fitch, Türkiye’yi yatırım yapılabilir ülke grubundan çıkartı. Yüksek derecede spekülatif ülkeler grubuna soktu. Türkiye, Kenya, Ruanda, Uganda, Seyşeller, Benin, Ermenistan, Türkmenistan, Jamaika, Mısır ve Bahreyn gibi ülkelerle aynı ülke notuna sahip.

Ülke notumuzu yükseltmeden yurt dışından yabancı yatırımcıların ülkemize gelip yatırım yapmasını bekleyemeyiz.

Soru 3

Ülke kredi notunu etkileyen faktörler nelerdir?

Uluslararası kredi derecelendirme kurumlarının verdiği ülke notu önemli bir değerlendirmedir. Bu değerlendirmeye itibar eden birçok yurt dışı finans kurumu ve yatırımcı vardır. Bu nedenle bize verilen ülke notunu önemsiz gibi göstermek doğru değildir.

Bu notu verirken derecelendirme kuruluşlarının bakıp incelediği ana başlıkları sizinle paylaşmak istiyorum. Bunu paylaşmamın amacı sizin kafanızı karıştırmak değil aksine bu çalışmaların ne kadar kapsamlı ve ciddi yapıldığını göstermek içindir.

TÜRKİYE’NİN YÜKSEK DERECEDE SPEKÜLATİF ÜLKELER GURUBUNDAN ÇIKMASI GEREKİYOR

Ülkede yatırımların ve üretimin artması, döviz kurlarının düzene girmesi ve sürdürülebilir sağlıklı bir büyüme modeline kavuşabilmemiz için Türkiye’nin yatırım yapılabilir ülke grubuna tekrar girmesi gerekiyor.  Türkiye’nin yüksek derecede spekülatif ülkeler gurubundan çıkması gerekiyor.

Bir ülkenin kredi notunu etkileyen faktörler nelerdir:

• Politik ve Çevresel Etmenler

1- Politik Durum

1. a) İktidar Partisinin programı ve amaçları
2. b) İktidar Partisinin gelecek seçimlerdeki şansı, iktidarda kalabilme süresi
3. c) Ülkenin siyasi ve etnik atmosferi

2- Kurumsal İlişkiler

1. a) Para politikası uygulaması konusunda Merkez Bankasının gücü
2. b) Maliye politikasının kullanılması
3. c) Hükümetin finansal kurumlar, bankacılık sistemi ve iş alemi ile ilişkileri

3- Ülkenin Endüstriyel Özellikler

1. a) Başlıca Hammaddeler
2. b) Üretim bileşimi, başlıca ürünler
3. c) Teknolojik seviye ve yeterlilik

4- Ekonomik Durum

1. a) İşsizlik
2. b) Kapasite kullanım oranı
3. c) Enflasyon hızı
4. d) Ekonomik büyüme
5. e) Döviz kuru

5- Hükümetin verdiği öncelikler (enflasyonun düşürülmesi veya işsizliğin azaltılması veya büyüme hızının artırılması veya dış açığın azaltılması, cari işlemler dengesinin sağlanması v.b.)

6- Amaçlara ulaşmak için hükümetin izlediği politikalar, kullandığı araçlar

a)Para politikası

1. b) Maliye politikası

B- Dış Ticaret Durumu: Dışsatım ve Dışalım

• Mal grupları itibariyle dışsatım ve dışalımın kompozisyonu
• İhraç ve ithal mallarının fiyat ve gelir esnekliği
• Başlıca ticaret yapılan ülkeler

4- Nisbi fiyatlar

1. a) Arz-talep dengesi, arza göre talep
2. b) Ücretler
3. İşçi örgütleri
4. İşsizlik oranı

iii. Gelecekteki işgücü talebi

ıv. Grevler greve ilişkin bekleyişler

1. c) Verimlilik
2. Teknolojik gelişmeler
3. İşgücü becerisi

iii. Sabit sermaye yatırımları

1. d) Hükümet politikaları
2. Genişletici veya istikrara dönük olması
3. Dışsatımcıların politikaların oluşmasında etkinliği, dışsatım lobisinin önemi

iii. Dış satım teşvikleri, sübvansiyonlar

5- Nisbi Gelirler – Gelir Dağılımı

1. a) Ulusal gelir artış hızı
2. Tüketim harcamaları
3. Yatırımlar

iii. Kamu harcamaları

1. b) Gelir dağılımı, tüketim kalıpları
2. c) Hükümetin gelirler politikası

• Cari İşlemler Dengesinde Hizmetler Hesabı
• Varsa önemli hizmet gelirleri
• Hizmet gelirlerinin sürekliliği
• Tek Yönlü veya Karşılıksız Transfer
• Ülke açısında önemli olup olmadığı
• Karşılıksız veya tek yönlü transferlerin sürekliliği
• Uzun Süreli Sermaye Hareketleri
• Sermaye girişinin hangi ülkelerden yapılacağı
• Dolaysız yabancı sermaye yatırımları

3- Portföy yatırımları

1. a) Pay senedi piyasası
2. b) Uzun vadeli faiz hadleri
3. c) Karlara ilişkin bekleyişler
4. d) Özel ve kamu kesiminin fon talebi
5. e) Birikimlerin oluşumu ve dağılımı
6. f) Uluslararası sermaye hareketlerine ilişkin kontroller

• Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri
• İlgili ülkeler
• Dış ticaretin finansmanına yönelik kısa süreli dış krediler
• Para politikası, para arzı ve faiz hadleri
• Kamu ve özel kesimin kısa süreli fon talebi
• Spekülasyon amaçlı sermaye girişleri
• Birikimlerin dağılımı
• Kısa süreli sermaye hareketleri üzerinde kontroller
• Altın – Döviz Rezervi ve Rezerv Hareketleri
• Ödemeler dengesi sonucuna göre rezervlerde değişmeler
• Döviz kurunu korumak için hükümetin kambiyo piyasalarına müdahaleleri sonucu rezervlerdeki değişmeler

3- Hükümetlerin hangi sık aralıklarla döviz piyasalarına müdahale ettikleri

1. a) Rezerv düzeyi ve borçlanma potansiyeli
2. b) Ekonomik sonuçlar

Soru 4

Halk ne yapsın?

Halkın durumu çok iyi değil. Halkın gelirleri artmıyor. Geliri artanların ise artış oranı enflasyonun altında kalıyor. Bu nedenle halkın alım gücü her geçen gün azalıyor. Zengin kesim daha zenginleşiyor. Fakirler ise daha fakir duruma düşüyor. Kendine orta gelirliyim diyenlerin yaşam standartları ise zenginlere doğru değil fakirlere doğru yaklaşıyor.

ZOR OLSA DA EVE GİREN GELİRLERİ ARTTIRMAK, GELİR GETİRECEK BİR YAN İŞ BULMAK, EVDEKİ BİR KİŞİYİ DAHA İŞE SOKMAK GEREKİYOR

Halkın bu dönemde yapması gereken iki şey var. Birincisi tasarruf edebileceği ve giderlerini azaltabileceği yeni önlemler bulabilmek. Yaşam standartlarını ve yaşam kalitesini azaltmak. Bir diğeri ise eve giren gelirleri arttırmak. Gelir getirecek bir yan iş bulmak. Evdeki bir kişiyi daha işe sokmak gibi. Bunları gerçekleştirmek çok kolay değil. Ancak başka çare yok gibi görünüyor.

Soru 5

Paramı nereye yatırsam enflasyona karşı korumuş olurum?

Ülkede tasarruf yapabilen nüfus giderek azalıyor. Dört kişilik bir ailenin yoksulluk sınırı 13 bin lira olmuş. Çalışanlar içinde kaç kişi ayda net 13 bin liranın üzerinde maaş alıyor? Çok değil. Ben yine de parası olanlar için birkaç öneri yapayım.

Merkez Bankası Başkanı yıl sonu enflasyon oranın yüzde 43 olarak yenilendiğini açıkladı. Bankalar ise Türk Lirası mevduata yüzde 17 civarında faiz veriyorlar. Bu durumda vatandaş tasarrufunu Türk Lirası mevduatta tutarsa parasının alım gücünde yaklaşık yüzde 32 azalma söz konusu olacaktır. Bu durumda paranızı Türk Lirası mevduatta tutarsanız paranızı enflasyona karşı korumamış olursunuz. O nedenle bu dönemde Türk Lirası mevduattan kaçmanız gerekir.

Paranızı mevduatta tutmak isterseniz piyasada henüz enflasyona endeksli mevduat hesabı uygulaması başlamadığı için önünüzde iki alternatif kalıyor. Ya döviz mevduatı (DTH) yapacaksınız ya da kur korumalı mevduat hesabını (KKM) tercih edeceksiniz. Eğer yüzde 9 dolar faizli devletin ihraç ettiği Eurobond bulursanız onu da alabilirsiniz.

Bir milyon liranın üzerinde birikimi olanlara ise yüksek enflasyonun olduğu bu dönemde doğru yerde arsa veya gayrimenkul almalarını öneririm. Risk almayı sevenler, hisse senedi ve seçilmiş kripto paralara yatırım yapabilirler.

Son söz: Teşhisi yanlış yapan ve eksik tedavi uygulayan doktorun hastası iyileşemez.

Bülent Şenver

Pamukbank Eski Genel Müdürü

senver@turcomoney.com