Enflasyon düzeltmesi, 2022 sonuna çekilmeli mi?

Adnan Yıldırım

-TÜİK tarafından açıklanan üretici enflasyonu Yİ-ÜFE, Şubat 2022’den itibaren %100’ün üzerine çıkarak izleyen aylarda da yükselerek artmaya devam etti, Ekim 2022’de %157,7’ye ulaşınca; (Kanun’da öngörülen şartların oluşması üzerine) 2021 yılında yapılması gereken, ancak 2023 sonuna ertelenen enflasyon düzeltmesi uygulamasının; yeni bir yasal düzenleme ile erkene çekilerek, 2022 yıl sonu mali tabloların güncel değerleri yansıtmasının sağlanmasına dönük talepler son günlerde sıkça dile getiriliyor.

-Mali tabloların bir bütün halinde gerçeği yansıtması enflasyon düzeltmesi ile olabiliyor. Bu nedenle (ve uluslararası standartlar gereği) enflasyon düzeltmesi hükümlerine Vergi Usul Kanunu’nda kalıcı düzenlemeler olarak yer verildi. Yapılacak yeni düzenlemede, 2003’te yapılan ve 2023’te yapılması öngörülen yasal düzenlemelerde olduğu gibi geçmişe dönük enflasyon farkları vergilendirme ile ilişkilendirilmemeli; vergisel sonuçlar, düzeltmeyi izleyen dönemlerden başlatılmalıdır.

TÜİK tarafından açıklanan üretici enflasyonu Yİ-ÜFE, Şubat 2022’den itibaren %100’ün üzerine çıkarak izleyen aylarda da yükselerek artmaya devam edip Ekim 2022’de %157,7’ye ulaşınca; (Kanun’da öngörülen şartların oluşması üzerine) 2021 yılında yapılması gereken, ancak 2023 sonuna ertelenen enflasyon düzeltmesi uygulamasının; yeni bir yasal düzenleme ile erkene çekilerek, 2022 yıl sonu mali tabloların güncel değerleri yansıtmasının sağlanmasına dönük talepler son günlerde sıkça dile getiriliyor. Bu taleplerin haklı gerekçeleri, her kesim tarafından biliniyor ve prensip olarak makul karşılanıyor. ÜFE artış oranı sadece yüksek olmayıp; ÜFE artış oranları ile TÜFE artış oranları arasındaki makas giderek açıldı, işletmelerin mali tabloları, gerçeği yansıtmaktan epey uzaklaştı. Ayrıca hem tüketiciler hem de üreticiler, yüksek enflasyon dönemlerinde daha fazla vergi ödüyor, reel olarak kayba uğruyorlar. Her ne kadar, enflasyon düzeltmesinin yer aldığı Mükerrer 298/Ç gereği, enflasyon düzeltmesi yapılmadığı dönemlerde yeniden değerleme yapılabilmesi, kısmen de olsa amortismana tabi kıymetler için güncelleme imkanı veriyorsa da mali tabloların bütünüyle gerçeği yansıtmasını sağlamıyor. Mali tabloların bir bütün halinde gerçeği yansıtması enflasyon düzeltmesi ile olabiliyor. Bu nedenle (ve uluslararası standartlar gereği) enflasyon düzeltmesi hükümlerine Vergi Usul Kanunu’nda kalıcı düzenlemeler olarak yer verildi.

YENİ DÜZENLEMELER NE GETİRİYOR?

Enflasyon düzeltmesi, Vergi Usul Kanunu’nun Mükerrer-298’inci maddesinde düzenlendi. Söz konusu maddenin ilgili bölümü şöyle;

“ ….. 1. Kazançlarını, bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, fiyat endeksindeki artışın içinde bulunulan dönem dahil, son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde, mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer…”

Kanun maddesinden açıkça anlaşılacağı üzere, fiyat endeksinin (ÜFE) içinde bulunulan yılda %10’u, son üç yılda ise %100’ü aşması durumunda enflasyon düzeltmesi yapılması zorunludur. Buna göre ÜFE’de; 2019’da %7,6; 2020’de %25,15; 2021’de %78,89 oranlarında ve toplamda %111,64 artış oranı gerçekleşmişti. Bu durumda enflasyon düzeltmesi yapılması zorunluluğu; 2021 yılı sonu itibariyle doğdu. Ancak 2022 başında 20.01.2022 tarih ve 7352 sayılı Kanunla VUK’na eklenen Geçici:33’üncü madde ile,

“……Geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel he- sap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde mükerrer 298 inci madde kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.

……..

31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez.

…………..”

şeklinde yasal düzenleme yapıldı. Enflasyon düzeltmesi koşullarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın; 2021, 2022 yılları ile 2023 geçici (peşin) vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı; yine yasanın öngördüğü koşullara bakılmaksızın 2023 sonunda her halükarda enflasyon düzeltmesi yapılacağı belirtildi. Özetle, yeni bir yasal düzenleme yapılmazsa 2021-22 yılları ile 2023 içinde yapılması gereken enflasyon düzeltmesi 2023 sonuna ertelendi.

ENFLASYON DÜZELTMESİNİN ÖNEMİ

Yüksek enflasyon dönemlerinde gerek kendi mevzuatımız, gerekse uluslararası mevzuat ve standartlar gereği işletmelerin parasal olmayan varlıklarının gerçeği yansıtmaktan uzaklaşması nedeniyle, enflasyon düzeltmesi yapılarak bu varlıkların finansal tablolarda ve muhasebe kayıtlarında gerçek değerleri ile gösterilmesi sağlanıyor, ayrıca işletmeler haksız enflasyon vergilerine karşı korunuyorlar.

Geçmişte 2003 yılında yapılan ve ertelenerek 2023 sonunda yapılması öngörülen enflasyon düzeltmesinde, enflasyon düzeltme farklarından oluşan geçmiş dönem karları vergilendirme konusu yapılmamakta, zararları dikkate alınmıyor. Düzeltmenin vergisel sonuçları izleyen yıllarda/dönemlerde ortaya çıkıyor.

Enflasyon düzeltmesi ile finansal tabloların ve muhasebe kayıtlarının güncellenmesi, güncel parasal değerlere taşınması gerçekleşiyor; yapılan düzeltme işlemi, işletme sahipleri yanında mali idareler, finans kuruluşları, yerli/yabancı yatırımcılar gibi işletmeyle doğrudan/dolaylı ilgili olanların tamamını yakından ilgilendiriyor.

ENFLASYON DÜZELTMESİ, 2022 SONUNA ÇEKİLMELİDİR

2021 sonu itibariyle enflasyon düzeltmesi koşulları oluşan, ancak yasada öngörülen oranlara yakın seviyelerde fiyat artışları gerçekleşmişti. Oysa 2022 yılında üç haneye yükselen Yİ-ÜFE oranlarıyla birlikte işletmelerin muhasebe kayıtları ile finansal tablolarda yer alan varlıkların değerleri gerçeği yansıtmaktan çok uzaklaştı. Bu nedenle 2023 sonuna ertelenen enflasyon düzeltmesinin yeniden değerlendirilerek 2022 sonunda ve 2023 yılı geçici (peşin) vergi dönemlerinde yapılabilmesini sağlayacak yeni bir yasal düzenleme yapılması ihtiyacı doğdu. Yapılacak yeni düzenlemede, 2003’te yapılan ve 2023’te yapılması öngörülen yasal düzenlemelerde olduğu gibi geçmişe dönük enflasyon farkları vergilendirme ile ilişkilendirilmemeli; vergisel sonuçlar, düzeltmeyi izleyen dönemlerden başlatılmalıdır.

Adnan Yıldırım

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com