Foreks işlemleri (kaldıraçlı alım satım işlemleri)

Alper Nergiz

Günlük ortalama işlem hacmi 5.5 trilyon dolar olan Foreks piyasası, dünyanın en büyük ve en likit piyasası olarak tanımlanıyor. ülkemizdeki günlük işlem hacmi ortalama 5 milyar dolar civarında olan Foreks piyasasının, dünyanın likiditesi en büyük piyasa olduğu için manipüle edilemiyor.

Kamuoyunda “Foreks” olarak anılan işlemler aslında kaldıraçlı alım satım işlemleridir. Esas itibariyle foreks, bir ülkenin para birimi karşılığında başka bir ülke parasının alımı, ya da satımı olarak tanımlanıyor. Dünyadaki parite fiyatlarının belirlendiği bu piyasada ülke para birimlerinin takası gerçekleşir. Foreks olarak adlandırılan bu işlemlerde iki ülke parasının birbirine ya da petrol, altın, gümüş gibi kıymetli madenler ve emtiaların bir ülke parasına göre değeri alım- satıma konu olmakta ve yatırımcılara yatırdıkları teminatın belirli bir katına kadar işlem yapma olanağı veriliyor. Kaldıraç oranları ülkeden ülkeye değişiyor.

Foreks Piyasaları, Türkiye saati ile Pazar günü 24.00’te açılıp, Cuma gecesi 24: 00’te kapanır. Yani haftanın 5 günü, 24 saat işlem yapılabilen bir piyasa. Dünyada parite fiyatlarının belirlendiği bu piyasada 50’ye yakın paritede döviz işlemi yapılabiliyor. Ayrıca Altın, Gümüş, Petrol gibi değerli metal ve Emtialar ile NASDAQ, DowJones gibi Dünya borsa endeksleri, Apple, Google, Shell vb. gibi hisse senetleri üzerinden de işlem yapılabilme olanağı sunuluyor. CFD yani Fark Sözleşmeleri anlamına gelen finansal yatırım enstrümanlarına yatırım olanağı da mevcuttur. CFD‘ler de, Borsa Endeksleri, ABD Ticaret Bonoları, Emtialar, Enerji ürünleri, Hisse Senetleri gibi çeşitli finansal araçlar işlem görüyor.
Günlük ortalama işlem hacmi 5.5 trilyon dolara ulaştığı belirtilen Foreks piyasası dünyanın en büyük ve en likit piyasası olarak tanımlanıyor.

Dünyanın likiditesi en büyük piyasa olduğu için manipüle edilemiyor. Foreks piyasalarında yatırımcı hem alış, hem de açığa satış yapabiliyor. Foreks işlemleri tezgâh üstü piyasalarda işlem görüyor. Türev ürünleri tezgâh üstü piyasalar dışında organize borsalarda da işlem görüyor. Foreks işlemlerinin ülkemizdeki günlük işlem hacminin ise ortalama 5 milyar dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Yatırımcı kendisine sunulan anlık değişimleri gösteren işlem platformunu bilgisayarlarına indirerek ya da Web sitesi üzerinden işlem yapabilmektedir. Aracı kurumlar müşterilerine kaldıraç nedeniyle bu piyasada 100 dolar gibi ufak rakamlarla bile işlem yapma olanağı sunuyorlar. Ayrıca yatırımcıya gerçek hesap açmadan önce ücretsiz Demo hesap açma imkanı sunulup sanal para ile risk almadan gerçek ortamdaymış gibi işlem yapıp öğrenme olanağı sunuluyor. Aracı kurumlar kaldıraçlı alım satım işlemlerinde hisse senedi işlemlerin deki komisyondan farklı olarak alış satışlarda ki kur makası (spread) den para kazanıyorlar.

örneğin müşteri başlangıç teminatı olarak hesabına 1.000 dolar para gönderdi, isterse parasının bir kısmı ile örneğin 100 dolarlık bölümü ile mevzuat gereği en fazla 100:1 katı kadar pozisyon açarak yani 10.000 dolarlık alım ya da açığa satım işlemi yapabilir. Bu durumda açtığı pozisyon 10.000 dolar olduğundan paritede örneğin %10 bir değişim de eğer parite yatırımcının pozisyon almış olduğu yönde lehine hareket ederse 1.000 dolar kazanır yani başlangıçta yatırdığı parasının yüzde 100 ü kadar. Eğer parite yatırımcının pozisyon almış olduğu yönün aksine ters yönde hareket ederse başlangıçta yatırdığı 1.000 dolarlık paranın tamamını kaybetme riski var. Ya da örneğin yatırımcı başlangıç teminatı olarak yatırdığı paranın tamamıyla risk alıp yani 1.000 doların tamamı ile 100 katı kadar pozisyon açıp 100.000 dolarlık alım ya da açığa satım işlem yapabiliyor.

Bu durumda 100.000 dolarlık bir risk alındığından örneğin % 1 lik bir değişim de eğer parite yatırımcının pozisyon almış olduğu yönde gerçekleşirse 1.000 dolar kazanmış olur aksi halde 1.000 dolarlık paranın tamamını kaybetme riski var. Yatırımcının paritede aldığı pozisyon kendi istediği yönde gelişir ise risk aldığı oranda kar etmiş olur aksi halde zarar eder. Yani müşteri yatırdığı başlangıç teminatının tamamı ya da bir bölümüyle yüz katına kadar alım ya da açığa satım pozisyonu açarak işlem yapabilmektedir Teminat oranı müşterinin başlangıç teminatının yaklaşık % 10’una indiğinde aracı kurum tarafından pozisyon otomatik olarak kapatılıyor. Bu oran kurumdan kuruma değişebiliyor.
Foreks işlemlerini tüm dünyada cazip kılan da, az miktardaki yatırım ve teminatla yüksek kar elde etme beklentisidir. Ancak özellikle döviz piyasasının, dünya üzerindeki birçok gelişmeden etkilendiği ve fiyatların değişkenliğinin oldukça yüksek olduğu göz önüne alındığında, kurların yatırımcıların beklentilerinin aksi yönde değişmesi ve yatırımcıların bu piyasalarda para kaybetmesi de sıklıkla yaşanıyor.

Düşük teminatla işlem yapmak, piyasada lehe çalışabileceği gibi aleyhe de çalışabiliyor. Bu anlamda kaldıraç etkisi yüksek kazançlar sağlayabileceği gibi yüksek zararlara da yol açabileceği ihtimali müşteri tarafından göz önüne alınmalı. Bu nedenle, tasarruflarını kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönlendirmeyi düşünen yatırımcıların, özellikle döviz piyasaları ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip olmaları gerekir. Bu işlemler kaldıraç oranı nedeniyle risk içerdiğinden, aksi halde yatırdıkları teminatın tümünü de kaybetme olasılığı ile karşı karşıya kalabileceklerini dikkate alarak karar vermeleri gereklidir. Bu piyasada işlem yapacakların dünyadaki gelişmeleri yakından izlemesi gerekir.
Foreks işlemleri son yıllarda Türkiye‘de ciddi bir işlem hacmine ve yatırımcı sayısına ulaştı. ülkemizde foreks işlemleri 2006 yılından bu yana işlem görmeye başladı ancak bu işlemler, herhangi bir gözetim ve denetime tabi olmadan piyasanın kendi belirlediği kurallar çerçevesinde yürüdü. 6111 sayılı Kanun ile kaldıraçlı alım satım işlemlerini düzenleme yetkisi Sermaye Piyasası Kurulu’na (SPK) verildi. Bu piyasada faaliyet yapacak şirketler artık SPK denetim ve gözetime tabidir. Kaldıraçlı alım satım işlemleri yalnızca Kurul tarafından bu faaliyette bulunmak üzere yetkilendirilmiş olan aracı kurumlar ve vadeli işlem aracılık şirketleri tarafından yerine getirilebilecek.

Bu faaliyeti yapmak isteyen aracı kurum veya vadeli işlemler aracılık şirketleri yurtiçinde yerleşik bir aracı kurumun temsilcisi veya aracısı olabilecek. Bu kapsamda ilgili mevzuat hükümlerine ve Kurulun duyurusuna rağmen izinsiz olarak kaldıraçlı alım satım faaliyetleri yürüttüğü tespit edilen 32 adet internet sitesinin içerik sağlayıcıları hakkında SPK tarafından Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunuldu.

Eskiden müşterilerin işlem yapmak üzere yatırdıkları teminatlar Türkiye‘deki kuruluş üzerinden yurt dışına gönderilmekteydi. SPK düzenlemesi sonrası artık müşteri teminatları Takasbank’ta müşteri adına saklanıyor. SPK düzenlemesinin amaçlarından birisi de müşterilerin işlem yapmak üzere yatırdıkları teminatların Türkiye‘deki kuruluş üzerinden yurtdışına gönderilmesinin engellenmesidir. SPK kaldıraçlı alım satım yapacak aracı kurumlara diğer aracılık faaliyeti yapan kurumlardan farklı olarak ek sermaye şartı da getirdi. Sermaye Piyasası Kurulu tebliği kapsamındaki işlemlerde müşterilere uygulanacak kaldıraç oranı 100:1‘i geçemez. Dolasıyla SPK düzenlemeleri ile eskiye göre daha güvenli bir ortam oluşturuldu.

Foreks piyasasında alım satım işlemi yapmak isteyen yatırımcıların öncelikle çalışacakları kurumun Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilip lisans verilmiş olan kurum olup olmadığına bakmaları gerekir. Kurulca yetkilendirilen/yetkilendirilecek kurum ve kuruluşların listesine ‘‘www.spk.gov.tr‘‘ adresinden ulaşılmasının mümkün. Aracı kurumlar tarafından yatırımcıya imzalatılan kaldıraçlı alım satım işlemleri risk bildirim formu, yatırımcıyı genel olarak mevcut riskler hakkında bilgilendirmeyi amaçlıyor. Yatırımcı bu formu iyi okumalı ve anlamalı. Yatırımcıların tasarruflarını bu tip işlemlere yönlendirmeden önce foreks piyasalarını her açıdan çok iyi araştırıp analiz etmeleri ve kaldıraçlı alım satım işlemleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir.

Son yıllarda ülke ekonomisi ve bankalar hızlı bir ivme ile büyüyüp karlılıklarını artırırken, aracı kurumlar bu büyüme hızının ve karlılığın ne yazık ki gerisinde kaldı. Bankalar milyar dolara alıcı bulurken, aracı kurumlar sektörü daraldı ve beraberinde istihdam azaldı. En önemli geliri komisyon geliri olan aracı kurumların, yaşanan rekabet ve teknolojik gelişim sonucu komisyon oranları çok düştüğünden, borsanın işlem hacmi artsa da, gerçekte aracı kurumların karlılığı tam tersi geriye gitti. Aracı kurumlardan bazıları piyasadaki kar marjlarının düşmesiyle birlikte kendi istekleriyle faaliyetlerini geçici olarak durdurdular. Kamuoyunda “Foreks” olarak bilinen Kaldıraçlı alım satım işlemlerinin yalnızca Kurul tarafından bu faaliyette bulunmak üzere yetkilendirilmiş olan aracı kurumlar ve vadeli işlem aracılık şirketleri tarafından yerine getirebileceğinin açıklanmasından sonra, aracı kurumlara olan ilginin arttığını aracı kurum satın alınma ve el değiştirmelerin de artış gözlüyoruz.

SPK foreks işlemleri için ilk etapta 7 kuruma geçici işlem yetkisi verdi. Bu sayı önümüzdeki aylarda artacak gibi gözüküyor. Bu enstrümanın, aracı kurumlara gelirlerini arttırmaları yönünde yeni bir soluk aldırması bekleniyor.

Alper NERGİZ

nergiz@turcomoney.com