Gelir dağılımındaki eşitsizlik giderek artıyor

Rafı Karagöl

Son kırk yılda dünyada gelir eşitsizliğinin giderek arttığına yönelik yaygın bir görüş vardır. Gelir dağılımı, yoksulluk ve eşitsizlik göstergeleri son 10 yıldır dünyanın gündemine gelmiş bulunuyor. Bu hesaplamalar da sadece Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği örgütü(OECD) ülkeleri için 1970-80’lere kadar geriye yapılabiliyor. Tabiidir ki bu hesaplamalar, dünyanın diğer kesimi için de gösterge ve trend niteliğinde sonuçların çıkarılmasını sağlayabiliyor.

Son 50-100 yılda ilk defa
Günümüzde özellikle de son krizden bu yana tüm ülkelerde en çok konuşulan konuların başında eşitsizlik, yoksulluk ve ekonomik büyümenin hakça paylaşılmaması geliyor. Bununla beraber krizlerin zengini daha zengin, fakiri daha fakir yaptığı çok yaygın bir inanış. Diğer taraftan, özellikle çin ve Hindistan’ın son 10 yıldır sergilediği yüksek büyüme ve refah artışına bakılırsa dünyada gelir adaletsizliğinin son yıllarda azalmakta olduğu da öne sürülüyor.

Global krizin, gelişmiş ülkelerde daha çok hissedilmesi ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu etkinin sınırlı kalması, gelişmiş ülkelerle gelişmekte olan ülkeler arasındaki gelir adaletsizliğini azaltıyor. Bir diğer konu da, gelişmiş olan ülkelerde son global kriz, gelir dağılımını son 50-100 yılda ilk defa bu kadar olumsuz etkiledi. Belki de bu nedenle son yıllarda gelişmiş ülkelerde sosyal huzursuzluklar artma eğilimine girdi.

Adaletsizliğin nedenleri çok
Dünyada giderek arttığı gözlenen gelir dağılımı adaletsizliğinin nedenleri arasında; globalleşen ekonomik ilişkiler, meslek örgütlerinin zayıflaması, etkisinin azalması, siyasi partilerin merkeze yaklaşma eğilimde olması, politik ve ekonomik sorunların öznel olmaktan uzaklaşması, toplumların giderek apolitikleşmesi, hızlı teknolojik gelişmeler, başarı-beceri kavramlarının değişmesi ve genel olarak ekonomik konulardaki toplumsal algının değişmesi sayılabilir.

Gelir dağılımındaki adaletsizlik devam ediyor
Gelir dağılımındaki adaletsizlik hesaplamalarında kullanılan GINI katsayısı küçüldükçe gelirin daha adaletli dağıldığını, büyüdükçe de adaletsiz dağıtıldığını göstermektedir. Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi, OECD üyesi ülkelerde GINI katsayısı 1980’li yıllarda 0,28 iken bu katsayı 2008 yılında 0,3’e yükselmiş bulunmaktadır. Son 40 yıllık dönemde OECD ülkelerinde gelir dağılımındaki adaletsizlik 0,02 artmıştır.

En iyisi Danimarka en kötüsü ABD
Gelir dağılımının nispeten adaletli gerçekleştiği ülkeler sırasıyla, Danimarka, İsveç, Ukrayna ve Almanya’dır. Bu ülkelerde de gelir dağılımı adaletsizliği 1980’lerden bu yana arttı. Gelişmiş ülkeler arasında gelir dağılımı eşitsizliğinin en yüksek olduğu ülke ise 0,381 ile ABD olup burada son 40 yılda gelir adaletsizliği 0.043 düzeyinde artmış durumda.

Türkiye’de de tablo kötü
Diğer taraftan gelişmekte olan birçok ülke için GINI katsayısı 2000’li yıllarda hesaplanmaya başlandı. Gelişmiş ülkelerde gelir dağılımındaki adaletsizlik beklenebileceği gibi gelişmekte olan ülkelere kıyasla çok daha yüksektir. Gelir dağılımdaki eşitsizliğin yüksek olduğu ülkeler arasında, Brezilya, Arjantin ve Meksika gibi ülkeler yer alıyor. Türkiye’de gelir dağılımdaki adaletsizliği gösteren GINI katsayısı 1990’larda 0,49 iken 2000’lerde 0,43’e ve 2008’de 0,39’a düşmüş olmasına rağmen OECD ortalamasının üzerinde, gelişmekte olan ülkelerin altında ve ABD ile hemen hemen aynı seviyede.

Krizler gelir dağılımındaki eşitsizliği artırıyor
Gelir dağılımındaki eşitsizliğin en önemli nedenleri arasında nüfus yapısında meydana gelen değişimler ile işsizlik gösteriliyor. Sermaye kazançları ile serbest meslek kazançları son 20 yıllık periyotta çok hızlı artış gösterdi. Bu artış, gelir dağılımdaki adaletsizliğin son yıllardaki artışında önemli bir açıklayıcılığa sahip. Son yıllarda ücretliler arasında başarıyı ödüllendirme ya da prim verme anlayışı ücretliler arasında ciddi gelir dağılımı eşitsizliklerine yol açıyor.

Gelir dağılımındaki eşitsizlik dünyada artış eğiliminde, gelişmiş ülkelerde sermayenin getirisindeki artışın son 20 yılda aşırı artması, bu ülkelerde gelir adaletsizliğini artırmış, diğer taraftan gelişmekte olan ülkelerde ise gelir dağılımındaki eşitsizlik yavaş da olsa azalma eğiliminde.

Rafi KARAGöL