Hisse senedi yatırımcısı, bunlara dikkat etmeli…

Mahir Kubilay Dağlı

-Hisse senedine yatırım yapmak isteyen tasarruf sahipleri, şirket seçilirken bilinçli hareket etmeli ve gerekli araştırmaları yapmalıdır. Bunun için şirketin hangi sektörde olduğunu, ne ürettiğini, üretim merkezinin yerini, ihracat yapıp yapmadığını, satılan mal veya hizmetin satışlarının nasıl gittiğini incelemeli. Ayrıca ilgili şirketin fiyat/kazanç oranı gibi bir takım temel rasyolara bakmalı, temettü verip vermediğini öğrenmeli.

–Yurtdışı piyasalarda yatırım yapan yatırımcılar da çok dikkatli olmalı. Bazı yatırım kuruluşları, yurtdışında çalıştığı kurumlarda müşteri adına hesap açmadan işlem yapıyor. Yani yurtdışındaki kurum müşteriyi bilmiyor, sadece Türkiye’deki yatırım kuruluşunu biliyor. Bu modelde yurtdışındaki karşı kurum, mali açıdan herhangi bir iflas ve benzeri durum yaşarsa bu durumda Yatırımcı Tazmin Merkezi’nde olduğu gibi bir mekanizma ile yatırımcı korunmuyor. Yani yatırımcının mağdur olma riski var.

Ürün ya da hizmetlerinin kullanıcısı olduğumuz, ülkemizde ve dünya çapında faaliyette bulunan şirketlerin elde ettiği karlar ve teknolojileri sık sık gündeme gelir. Bu dev şirketleri kurabilmek ve idare edebilmek için hem sermaye hem de ciddi bir bilgi birikimi, teknoloji ve araştırma geliştirme faaliyeti gerekir. Küçük yatırımcıların bu dev şirketlerin elde ettiği kazanca ortak olup, bu sayede toplumsal refahtan pay alabilmesi sermaye piyasalarının sunduğu önemli avantajlardan birisidir.

Küçük yatırımcı olarak bu şirketlerin getirisine ortak olabilmek için hisse senetlerine yatırım yapmak yeterlidir. Yatırım sonrası şirketin performansını kamuya açıklanan veri ve bilgiler doğrultusunda izlemek ve duruma göre aksiyon almak yatırımcıların yararına olur.

Hisse senedini; “bir şirket tarafından ihraç edilen ve ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli bir evrak” olarak tanımlamak mümkün. Son dönemde hisse senedi yerine “pay” kelimesi kullanılıyor olsa da ben bu yazıda hisse senedini tercih edeceğim.

Hisse senedi yatırımcısı olabilmek için bir yatırım kuruluşunda (aracı kurum veya banka) bir yatırım hesabı açılması gerekiyor. Çünkü yatırımcılar doğrudan borsaya hisse senedi alım satım emri iletemiyor, Borsa İstanbul üyesi olan kurumlar aracılığı (yatırım kuruluşları) ile iletebiliyor.

Türkiye’de hisse senetleri Borsa İstanbul A.Ş.’de (Borsa İstanbul) işlem görüyor. Alım-satım emirleri yatırım kuruluşları aracılığı ile Borsa İstanbul’a iletiliyor. Kurulduğu 3 Ocak 1986 tarihinde ismi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası olan Borsamız, 5 Nisan 2013 tarihinde Borsa İstanbul adını aldı.

HİSSE SENEDİNE YATIRIM YAPANLARIN SAYISI 5 MİLYONU GEÇTİ

Yatırımcı sayısı açısından baktığımızda;1986 yılından bu yana ülkemizdeki bakiyeli hisse senedi yatırımcısında son yıllar hariç arzulanan yatırımcı sayısına ulaşamadı. Özellikle 90’lı yıllarda yatırımcının güvenini sarsan bir takım kötü örneklerin olması ve yatırımcıyı korumaya yönelik mekanizmaların bugün olduğu gibi kapsamlı olmaması yatırımcı sayısının artmasına engelleyen faktörlerdendi. Bu nedenle uzun yıllar bir milyon civarında seyreden hisse senedi bakiyeli yatırımcı sayısı, pandemi döneminde borsalara duyulan ilgi ve akabinde yatırımcıya kazanç sağlayan halka arzlarla 2023 yılı Temmuz ayı sonu itibari ile 5.08 milyon yatırımcıya ulaştı (Kaynak: Veri Analiz Platformu, www.vap.org.tr). Yılbaşında ise bu rakam 3 milyon 790 bin idi. Kısaca yılın ilk 7 ayında yaklaşık bir milyon 290 milyon yeni yatırımcı piyasaya geldir.

Yatırımcı sayısının artışı, sermaye piyasalarının sağlıklı bir şekilde büyümesi ve likidite açısından önem taşıyor. Mevcut yatırımcı sayısının korunması hatta yeni yatırımcılar kazandırılması için teknoloji büyük avantajlar sunuyor. Yatırımcıya arzu etmesi durumunda objektif ve doğru bilginin hızlı şekilde ulaştırılması, ihtiyaç durumunda robotlarla yatırımcının yönlendirilmesi, yatırımcının finansal okuryazarlığını artırmaya yönelik sanal eğitimler yapılması gibi imkanlar teknoloji sayesinde mümkün hale geldi.

HER 10 YATIRIMCININ 7’SİNİN PORTFÖYÜ 50 BİN TL’NİN ALTINDA

Hisse senedi yatırımcılarının portföy büyüklüğüne baktığımızda; 2023 Haziran ayı itibari ile hisse senedi bakiyesi 20 bin TL’den daha düşük olan yatırımcıların bakiyeli hisse senedi yatırımcılarının %59’unu oluşturduğu görülüyor. 50 bin TL altında ise bu oran %71’dir. Dolayısıyla her 10 yatırımcının 7’sinin portföyü 50 bin TL altında olup, küçük yatırımcı sınıfında yer alan yatırımcılardır. Bu yatırımcıların finansal okur yazarlığının artırılması ve kulaktan dolma bilgilerle hareket etmemesi büyük önem taşıyor.

Hisse senedi yatırımı yapmak isteyen yatırımcılar bazı kritik noktalara dikkat ederek üçüncü bir kişinin yardımına ihtiyacı olmadan da sağlıklı kararlar verebilir. Bunlardan ilki yatırımcıların risk algısını belirlemesi yani yapacağı yatırım ile ne kadar risk alabileceğine karar vermesidir. Ayrıca yapacağı yatırımın vadesini planlaması ve yatırım hedeflerini belirlemesi de gerekiyor. Aslında yatırım kuruluşları tarafından yapılan uygunluk testleri bu amaca hizmet edecek şekilde hazırlandı. Bu nedenle söz konusu teste gerekli önem ve değer verilmelidir.

YATIRIM YAPILACAK ŞİRKET SEÇİLİRKEN İYİ ARAŞTIRMA ŞART

Diğer bir önemli nokta yatırım yapılacak şirket seçilirken bilinçli hareket edilmesi ve gerekli araştırmaların yapılmasıdır. Bunun için öncelikle şirketin hangi sektörde olduğunun, tam olarak ne ürettiğinin, üretim merkezinin nerede bulunduğunun, ihracat yapıp yapmadığının, satılan mal veya hizmetin satışlarının nasıl gittiğinin incelemesi önem taşır (Bu konuda Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda çok yararlı bilgiler bulunuyor.) Ardından internet üzerinden kolaylıkla bulunabilecek (hem ne anlama geldiği hem de ilgili şirketin oranı bulunabiliyor.) fiyat/kazanç oranı gibi bir takım temel rasyolara bakılması karar vermede yardımcı olacaktır. Ayrıca şirketin karını dağıtma kültürü, yani temettü verip vermediği de yine kısa bir araştırma ile ulaşılabilir bir bilgidir. Bu tür şirketler kar ettiği sürece genelde her yıl temettü dağıtırlar. Bu tarz bir şirkete yatırım yapılması durumunda yılda bir ya da iki kez gelir elde edilebilir. Son olarak, portföyde çeşitlendirme yapılması, örneğin hisse senedi yatırımı planlanıyorsa tek bir şirkete yatırım yapılmaması riskin dağıtılması açısından önem taşıyor.

YURT DIŞINDA HİSSE SENEDİ YAPMAK İSTEYENLER, BUNLARA DİKKAT ETMELİ

Yukarıda yer alan hususlar yurtdışında hisse senedi yatırımı yapmayı planlayan yatırımcılar için de geçerlidir. Ancak yurtdışı piyasalarda yatırım yapan yatırımcıların dikkat etmesi gereken önemli bir nokta daha bulunuyor. Bazı yatırım kuruluşları, yurtdışında çalıştığı kurumlarda müşteri adına hesap açmadan işlem yapıyor. Yani yurtdışındaki kurum müşteriyi bilmiyor,  sadece Türkiye’deki yatırım kuruluşunu biliyor. Bu modelde yurtdışındaki karşı kurum mali açıdan herhangi bir iflas ve benzeri durum yaşarsa bu durumda Yatırımcı Tazmin Merkezi’nde olduğu gibi bir mekanizma ile yatırımcı korunmuyor. Yani yatırımcının mağdur olma riski bulunuyor. Türkiye’deki yatırım kuruluşunun yurt dışında müşterileri adına hesap açtığı versiyonda ise yurt dışındaki yatırım kuruluşu mali problem yaşasa bile örneğin Amerika’da SIPC (Securities Investor Protection Corporation) tarafından her bir müşteri hisse senetleri ve nakdi için 500.000 USD kadar (yalnızca nakit için 250.000 USD) korunuyor.

TÜRKİYE’DE YATIRIMCIYA ÖDENECEK AZAMİ TUTAR 721 BİN 557 LİRA’DIR.

Ülkemizde Yatırımcı Tazmin Merkezi, benzeri bir koruma planı sunuyor. 2023 yılı için her bir yatırımcıya ödenecek azami tazmin tutarı 721 bin 557 Türk Lirası’dır. Yatırım işlemleri ile bağlantılı nakit ve sermaye piyasası araçları koruma kapsamındadır.

Özetle, hisse senedi yatırımı yatırımcılara dev şirketlerin karlarına ortak olma yıllık kazançlarından gelir elde imkanı sağladığından sermayenin tabana yayılmasını, yani sermaye piyasası düzenlemeleri ile amaçlanan yapıyı kurmaya yardımcı olan bir mekanizmadır.

Mahir Kubilay Dağlı

Eliptik Yatırım Menkul Değerler Genel Müdürü

dagli@turcomoney.com