İktisatçıların cevabını bilmediği soru:Dolar kaç lira olur?

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

Keynes’in kumarhane kapitalizminde para, kumarhanede kullanılan fişlere benzetilebilir. Kumarhane bu fişlerden sonsuzca üretebilir ve kazanma hırsıyla gözleri kararanlar bunları çeşitli risklere yöneltirler. Arada bir fişlerini kumarhane dışına çıkartmak isterlerse başka ve daha büyük bir kumarhanenin fişleri yardıma koşacaktır. Merkez bankaları herkesin istediği kadar parayı basabilme yeteneğine sahiptir ne de olsa…

Bir gün insanlar fişleri, Bitcoin’leri veya Tesla hisselerini ABD Dolarına çevirmeyi yeterli görmeyebilirler mi? Buradaki kritik husus ABD Doları’nın sağlam para olarak algılanmasıdır. Şöyle de söyleyebiliriz: ABD Doları’nın değerine dair büyük şüpheler oluşur mu? Konu enflasyona geliyor. Büyük olasılıkla FED yükselen enflasyon dalgasını tahmin edemedi ve zamanında tepki vermekte de başarılı olamayacak.

ABD Doları bir fiyat paradır. Başka bir deyişle karşılıksız bir biçimde yaratılabilen bir paradır. Bu parayı sınırsızca çoğaltabilen Federal Reserve (FED) hiç kimseye herhangi bir karşılık garantisi sunmamaktadır. Ne altın ne başka bir şey.

Diğer paralar da aynı konumdadır. Ne Çin Yuanı ne de Rus Rublesi karşılığı olan paralar değillerdir. Bir Ruble karşılığında Rusya’dan doğal gaz da isteyemezsiniz başka bir şey de. Kuveyt Dinarı için de aynı şey geçerlidir. Size herhangi bir miktarda petrol vermek zorunda değillerdir.

Sınırsızca çoğaltılabilen bu paraların bazıları sağlam paradır. Başka bir ifadeyle, diğerlerine nazaran daha istikrarlıdırlar. Değerini koruma konusunda size öngörülebilir bir perspektif sunuyorlar. Ancak ne kadar sağlam olurlarsa olsunlar söz konusu paraları ilgili merkez bankaları ister matbaada ister dijital ortamda sınırsızca üretebilirler.

KARŞIMIZA SİHİRLİ GİBİ GÖRÜNEN BİR DURUM ÇIKAR

Burada karşımıza sihirli gibi görünen bir durum çıkar. Bu paraların miktar bağlamında herhangi bir sınırları yoktur. Oysa iktisat tartışması sınır olgusundan başlar. İktisadın diliyle ifade etmek gerekirse temel sorunsal, kıtlıktır. Kıtlık ise, kaynaklarımızın veya diğer bir deyişle imkanlarımızın sınırı var demektir.

İşte iktisat ile finans arasındaki temel paradigmal kopuş… İktisattan hareketle para miktarının sınırını ararsınız. Oysa finans, sizi sınırsızlığa taşımayı vaat eder.

JOHN MAYNARD KEYNES İLGİNÇ BİR BENZETME YAPAR: CASINOCAPITALISM

Bu durumu fark eden önemli isimlerden biri ünlü İngiliz iktisatçı John Maynard Keynes’tir. Keynes, kapitalizmin geldiği aşamayı değerlendirirken ilginç bir benzetme yapar: casinocapitalism (kumarhane kapitalizmi).

Bu tanımlama bir ekonominin kaynaklarının yatırıma, üretime ve istihdama gitmek yerine mali işlemlerde sınırsızca spekülasyona yönelmesine işaret eder. Esas sorun ekonomideki yapısal bir dönüşümdür. Yatırım yapan ile tasarruf eden ayrışmıştır.

Dolayısıyla, kaynaklar kendiliğinden verimli üretim alanlarına gitmemekte ve kapitalizmin finansallaşması süreci giderek genişliyor. Marksist perspektiften bakılacak olursa, düşen kar oranlarını telafi etmek için sermaye “hayali” nitelik kazanıyor. Antik çağdan itibaren kullanılan tanımlamayla söylenecek olursa, kapitalizm paradan para kazanmaya yöneldi.

PARA, KUMARHANEDE KULLANILAN FİŞLERE BENZETİLEBİLİR

Keynes’in kumarhane kapitalizminde para, kumarhanede kullanılan fişlere benzetilebilir. Kumarhane bu fişlerden sonsuzca üretebilir ve kazanma hırsıyla gözleri kararanlar bunları çeşitli risklere yöneltirler. Servetlerini büyütebilir ve tekrar tekrar masa veya makinelerde şanslarını deneyebilirler.

Arada bir fişlerini kumarhane dışına çıkartmak isterlerse başka ve daha büyük bir kumarhanenin fişleri yardıma koşacaktır. Merkez bankaları herkesin istediği kadar parayı basabilme yeteneğine sahiptir ne de olsa…

Örnek vermek gerekirse Bitcoin’lerinizi veya Tesla hisselerinizi satarak ABD Doları’na ulaşabilirsiniz. Elinizdeki servetin ne kadar olduğu çok da önemli değildir. FED, dijital olarak sınırsızca para basabilir saniyeler içerisinde.

ABD DOLARI’NIN DEĞERİNE DAİR BÜYÜK ŞÜPHELER OLUŞUR MU?

Bu kurgunun nasıl ve neden oluştuğu ayrı bir tartışmadır, ama şu soruyu sormadan geçmeyelim: Bu kurgu bozulabilir mi? Bir gün insanlar fişleri, Bitcoin’leri veya Tesla hisselerini ABD Doları’na çevirmeyi yeterli görmeyebilirler mi?

Buradaki kritik husus, ABD Doları’nın sağlam para olarak algılanmasıdır. Şöyle de söyleyebiliriz: ABD Doları’nın değerine dair büyük şüpheler oluşur mu?

FED’İN ORTAYA ÇIKAN ENFLASYON DALGASININ GEÇİCİ OLACAĞINA DAİR İKNA ÇABALARI

Tahmin edileceği üzere konu enflasyona geliyor. FED yetkililerinin ortaya çıkan enflasyon dalgasının geçici olacağına dair ikna çabalarını bu çerçevede değerlendirmek gerekir.

Büyük olasılıkla FED yükselen enflasyon dalgasını tahmin edemedi ve zamanında tepki vermekte de başarılı olamayacak. Nasıl olsun ki? Birdenbire herkese elinizde tuttuğunuz her aktifin değeri belirsizdir diyebilir misiniz? O halde son ana kadar geçici enflasyon tezini işleyerek ve bunun gerçek olmasını umarak devam edeceksiniz.

Biz bu tablonun neresindeyiz? Bizim paramız ne yazık ki sağlam para değil. Enflasyonumuz bize düşük geldiğinde bile yüksek, şimdilerde ise çok yüksek. Kısacası tablonun dışındayız. Nasıl orada yer alırız? İktisadın cevapları var, ama finansın vaatleriyle büyülenmişler için kıtlıktan bahseden kasvetli fikirler hiç de cazip değil. O halde iktisatçılara cevabını bilmedikleri soruyu sormaya devam edelim: Dolar kaç olur?

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

kizilkaya@turcomoney.com