İslami finans, geleneksel finansın kriz üreten yapısına çare olur mu?

Osman Akyüz

-İslami Finans, finansal krizlere son derece dayanıklı bir model. Faizin, kumarın ve belirsizliğin oluşturduğu dengesizlikleri gideriyor. Krize gidişi engelliyor. Bu finansal model hala gelişim sürecini tamamlayabilmiş değil. Büyük gelecek vaat eden modelin kamu tarafından sahiplenilmesi, desteklenmesi ve denetlenmesi son derece önem arz ediyor.

-İslami Finans, faize dayalı finans sistemi içinde kendini kanıtlamak ve rekabet edebilmek için tüm gücüyle çalışıyor. Bazı yönlerden başarılı olmuşsa da diğer yönlerden daha gideceği çok yol var gibi gözüküyor. İslami Finans modelinin temel standartlarda, ürün çeşitliliğinde ve geleneksel sistemle rekabet edebilmede bazı zorluklarının olduğunu ifade etmek gerekir.

2008 Dünya finans krizi ülkeler ve finans yöneticilerini yeni bir finans sistemi inşa etme konusunu, ciddi anlamda düşünmelerine sebep oldu. Biz yeni gelişen İslami Finansın sunduğu, gerçek servet oluşumunu teşvik eden, servetin daha adil dağılımını sağlayan ve reel piyasa şartlarıyla uyumlu, aşırılıkları törpüleyen İslami Finans modelinin çare olabileceğini düşünüyoruz.

Kriz nispeten cüz’i bir öz varlık ve gerçek servet temeline dayanmayan aşırı borçluluktan kaynaklandı. Finansın ciddi bir kısmı sadece gelecekteki para için bugünün satışı haline geldi. Gerçek işlemlerden ve ticari muamelelerden kopuk türev finansal ürünler krizi tetikledi. Bunun yanında zayıf hukuki düzenlemeler ve denetimsizlik aşırı borçluluğu ve borca dayalı finansı teşvik etti.

Sürdürülebilir bir sistem inşa etmek için borçlanma gerçek servet ile eş zamanlı büyümeli, kaldıraç ise verimlilik potansiyeli ile sınırlandırılmalıdır. Böylece, gerçek servetin aşırı borçlanmalara saplanmadan büyümesi sağlanmalıdır.

BORCA AŞIRI DAYANMA, SON KRİZİN GÖSTERDİĞİ GİBİ EKONOMİ GENELİNDE ONARILAMAYAN SORUNLARA SEBEP OLUYOR

Borca aşırı dayanma, finansal istikrarı bozuyor ve son krizin gösterdiği gibi ekonomi genelinde onarılamayan sorunlara sebep oluyor. Finansal kurumların çöküşü hissedarlara, çalışanlara ve birçok insanın zarar görmesine neden oluyor.

Paranın şimdiki değerinin gelecekteki değeri için satılması, faiz yani faizli krediye dayalıdır ki bu, tüm dinler tarafından yasaklanmıştır. Borcun gerçek varlıktan bağımsız bir şekilde zamanın geçmesiyle katlanmasını sağlıyor. Bu durum, açık bir şekilde borcun gerçek servetten çok daha hızlı büyümesine ve sonunda finansal krize sebep oluyor.

Faizin haram olmasının iki temel sonucu şudur: Faizli kredinin işletme finansmanı alanından uzak tutulması ve borcun alım- satımının yok edilmesidir. Bunun yerine, gerçek mal ve hizmet alım satımının, kiralamanın ve ortaklığa dayalı finansal sözleşmeler yoluyla hakkaniyetli finansman yöntemlerinin devreye alınarak iş ve işletmelere finansal kaynak sağlanmalıdır.

TÜREV ÜRÜNLERDE YAŞANACAK KAYIPLAR, KİŞİLERİN GERÇEK SERVETİNİ SIFIRLAMAK İÇİN FAZLASIYLA YETERLİ OLABİLİR

Kriz öncesi süreçte, finansal piyasalar, risk ticareti ile kalbura çevrilmiştir. Saf risk alınıp satıldığında, yapılan işlemlerin kumardan bir farkı yoktur yani sıfır toplamlı oyunlar hiçbir değer üretmiyor. Makro seviyede, ahlaki tehlike nedeniyle kumar, negatif toplamla sonuçlanıyor. Faiz gibi kumar da finansal yükümlülüklerin gerçek servetten ayrışmasını sağlıyor.

Devasa boyutlara ulaşan türev ürünlerde yaşanacak kayıplar, kişilerin gerçek servetini sıfırlamak için fazlasıyla yeterli olabilir. Dünya, hala 2008 krizinin oluşturduğu hasarın üstesinden gelebilmiş değil.

İslami Finans, finansal piyasaların ayrılmaz bir parçası olarak faaliyet gösteriyor. Çağdaş yapı içerisinde, İslami finansal kurumların yeniden hayat bulması, üç asırlık geleneksel finansa göre son 35-40 yıla tekabül ediyor.

İSLAMİ FİNANS, FAİZE DAYALI FİNANS SİSTEMİ İÇİNDE KENDİNİ KANITLAMAK VE REKABET EDEBİLMEK İÇİN TÜM GÜCÜYLE ÇALIŞIYOR

İslami Finans, faize dayalı finans sistemi içinde kendini kanıtlamak ve rekabet edebilmek için tüm gücüyle çalışıyor. Bazı yönlerden başarılı olmuşsa da diğer yönlerden daha gideceği çok yol var gibi gözüküyor. İslami Finans modelinin hala gelişim sürecinde olduğu, temel standartlarda, ürün çeşitliliğinde ve geleneksel sistemle rekabet edebilmede bazı zorluklarının olduğunu ifade etmek gerekir.

İslami Finansın temel özelliklerine gelirsek, aşağıdaki tespitleri yapabiliriz:

– İşletmelere sağlanan finansman, kar veya gelir paylaşımına dayanır. İlaveten, işletme finansmanı ayrıca borcun gerçek değer oluşturma ile bütünleştiği ve ayrı bir şekilde büyümediği bir vadeli satışa ve kiralama akdine de dayanabilir.

– Finansal kuruluşa parasını yatıran hesap sahibi ortağın, geçici de olsa ortak olarak zararları paylaşma ihtimali, onları daha fazla şeffaflık talep etmeye teşvik ediyor. Banka ve finansal kuruluş risk takibine özel ihtimam göstermek için baskı altındadırlar.

– Tasarruf sahibinin aldığı risk, mülkiyet ile etkin bir şekilde bütünleşiktir. Meşru anlamda risk alma, dayanak varlıkların değerini aşamaz. Yine bu sistemin türev balonlarına ve yan bahislere karşı bağışıklığı bulunuyor.

– Müşteriler geçici olarak zor duruma düştüklerinde, borçlarını rahat ödeyebilmeleri için, istismar edilmemek koşulu ile kendilerine ilave süre veriliyor. Borçluya kolaylık göstermek hem dinin hem de ahlakın gereğidir. Ayrıca, ekonomik gerekçeleri de bulunuyor.

İSLAMİ FİNANS, AHLAK VE İNSAN REFAHINA OLAN İŞTİYAK İLE YÖNETİLİR

– İslami Finans, ahlak ve insan refahına olan iştiyak ile yönetilir. Hayata ve çevreye zararlı malların alım satımının ve üretiminin yasaklanması yoluyla ahlakı hükümler içerisinde bütünleşiktir. Ek olarak, her iki tarafın da menfaatini özenle dengelemeyen ve sadece riski ticaret konusuna dönüştüren sözleşme caiz değildir.

– İslami Finans, kriz sürecinde direnç göstermiş ve batılı finans çevrelerinin dikkatini üzerinde toplamıştır. G20, Dünya Bankası ve IMF gibi kurumların özel incelemelerine konu oldu.

Sonuç olarak İslami Finans konusunda bu aşamada söylenmesi gerekenleri özetlemek gerekirse;

1-Öncelikle, ortaklığa dayanan mudarebe ve kar- zarar ürünlerinin hayata geçirilmesi için, eğitim, organizasyon ve sürekli finansal destekle uygulamada modelin temel yapısına dahil edilmeleri sağlanmalıdır.

İSLAMİ FİNANS, FİNANSAL KRİZLERE SON DERECE DAYANIKLI BİR MODEL, KRİZE GİDİŞİ ENGELLİYOR

1- Finansal krizlere son derece dayanıklı bir model. Faizin, kumarın ve belirsizliğin oluşturduğu dengesizlikleri gideriyor. Krize gidişi engelliyor.

2- İslami Finansın günümüz finansal ürünleriyle uyumu hala tam anlamıyla sağlanabilmiş değil. Ürün geliştirme ve çeşitliliğinin artırılması tehdit alanlarından biridir. Bu konuda süreklilik arz edecek mekanizmaların oluşturulması hayati derecede önemlidir.

3- İslami Finansın temel standartlarının oluşturulması ve tüm dünyada kabul görerek uygulama alanına taşınması da önem arz ediyor.

4-Bu finansal model hala gelişim sürecini tamamlayabilmiş değil. Büyük gelecek vaat eden modelin kamu tarafından sahiplenilmesi, desteklenmesi ve denetlenmesi son derece önem arz ediyor.

Son söz: Evet İslami finans, geleneksel finansın kriz üreten yapısına çare olur.

Osman Akyüz

okyuz@turcomoney.com