İşte en çok döviz rezervi bulunduran ülkeler

Adnan Yıldırım

-Merkez bankalarının döviz rezervi bulundurmalarının birçok nedeni var. Bunlardan bazıları şunlar; Ülkenin iç/dış borç ödemelerini, ithalatın finansmanını ve ani/beklenmedik sermaye hareketlerini rahat karşılamak. Yabancı yatırımcılara güven vermek. Bölgesel savaş, iç karışıklık, istikrarsızlık durumlarında yabancı sermayenin ülkeden çıkış korkusunun bertaraf etmek. Ekonomik kriz dönemlerinde dış ticaret ve cari işlemler hacminin gerektirdiği likiditeyi sağlamak. Ülke milli parasının değerinin belli kur seviyesinde sabit tutmak.

–2021 yılı sonu itibariyle küresel rezervlerin %58,8’i ABD Doları, %20,6’sı Avro, %5,5’i Japon Yen’i, %4,8’i İngiliz Sterlin’i, %2,8’i Çin Yuan’ı, %2,4’ü Kanada Doları, %1,8’i Avustralya Doları. Kalan %3,2’si ise diğer para birimlerinden oluşuyor. Küresel ticarette ABD Doları %44, Avro %16, Japon Yeni %8,4, İngiliz Sterlini %6,4 paya sahip. Rezerv para kabul edilmeyen diğer 20 ülkenin para birimleri ise %0.5-3,4 arasında değişen oranlarda paylarla yer alıyor.

Ağırlıklı olarak kendi milli parası uluslararası “rezerv para” olarak kabul edilmeyen ülkelerin merkez bankaları, diğer ülkelerin rezerv para olarak kabul edilen paralarını, tahvil/bonolarını ve altın gibi rezerv kabul edilen varlıkları rezerv olarak bulundururlar. Ayrıca milli parası rezerv para kabul edilen ülkeler ile IMF gibi uluslararası/uluslarüstü finansal kuruluşlar da rezerv bulundururlar. Bu yazımızda konuyu uluslararası finansal kuruluşlar değil, ülkeler bakımından değerlendireceğiz. Merkez bankalarının döviz rezervi bulundurmalarının belli başlı gerekçelerini şöyle özetleyebiliriz:

• Ülkenin iç/dış borç ödemeleri, ithalatın finansmanı ile ani/beklenmedik sermaye hareketlerinin karşılanması.
• Ülke içinde büyük çaplı altyapı ve stratejik sanayi yatırımlarının finansmanı.
• Yabancı yatırımcılara güven verilmesi. Bölgesel savaş, iç karışıklık, istikrarsızlık durumlarında yabancı sermayenin ülkeden çıkış korkusunun bertaraf edilmesi.
• Ekonomik kriz dönemlerinde dış ticaret ve cari işlemler hacminin gerektirdiği likiditenin sağlanması.
• Ülke milli parasının değerinin belli kur seviyesinde sabit tutulmak istenmesi. Örneğin Çin, ihraç mallarının fiyatını düşük tutarak ihracatını artırabilmek için milli parası Yuan’ın değerini sabitleyerek dış ticarette rekabet avantajını koruyor, konjonktüre bağlı olarak döviz rezervini artırıyor.
• Ülke milli parasının değerinin düşük seviyede tutulabilmesi için diğer rezerv paralara endeksli tahvil ve bonoların satın alınarak rezerv tutulması. Örneğin, serbest kur rejimindeki ihraç mallarının fiyatının rekabetçi konumunun sürdürülebilmesi. Japonya bu şekilde Yen’in değerini düşük tutuyor. Amaç, ihraç mallarının fiyatının rekabetçi konumunun sürdürülmesidir.
• Ülke rezervinde portföy çeşitliliği yapılmak istenmesi. Merkez bankaları, diğer ülkelerin paralarını ya da varlıklarını portföylerinde bulundurarak; olası değer düşüklüğü riskine karşı rezerv pozisyonlarının değerini koruyabilirler.

FAZLA REZERVİ OLAN ÜLKELER İLE TUTTUKLARI REZERV PARALAR

Yukarıda belirttiğimiz bir veya birkaç gerekçe ile gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları, döviz rezervlerine önem veriyor. Özellikle küresel ticarette, küresel finansmanda, uluslararası projelerde, bölgesel/global konularda iddialı ülkelerin merkez bankaları için ülke rezerv hacmi önemli ve öncelikli göstergedir. Yayınlanan en güncel verilere göre, en fazla döviz rezervi bulunduran ülkeleri, yandaki tabloda verdik. Tablodan da görüldüğü üzere, $12,8 trilyon dolarlık küresel rezervlerin yaklaşık dörtte üçü, 10 ülkenin elinde bulunuyor. En fazla döviz rezervi bulunduran ülkelerin başında Çin geliyor. Çin’i Japonya ve İsviçre izliyor; en fazla rezerv bulunduran ilk 10 ülkenin (İsviçre hariç) Asya ülkesi olduğu görülüyor. Tutulan rezervlerin ağırlığını ABD doları oluşturuyor. Dolar’ı Avro ve Yen takip ediyor. İlk 10 ülke arasında yer almayan ABD, 2022 yılı ikinci çeyrek sonu itibariyle (ağırlıklı olarak Avro ve Yen cinsinden) $242 milyar rezerv bulunduruyor. Yine ilk 10’da yer almayan İngiltere’nin Haziran/2022 sonu rezervi $217 milyar dolar seviyesinde. Çin’in fazla rezerv bulundurması, sistemin işleyişinden kaynaklanıyor. İhracatçı Çin şirketleri, döviz gelirlerini Çin bankalarına satmak zorunda. Bankalar satın aldığı dövizleri Çin Merkez Bankası’na aktarıyor, Çin Merkez Bankası da ABD devlet tahvili satın alıyor.

Ülke ekonomisinin büyüklüğü, dış ticaret hacmi, dışa açıklık, kur rejimi gibi faktörlere bağlı olarak ülke rezerv seviyesinin sürdürülebilir olması; ülke ekonomisinin sağlıklı olduğunu, iç ve dış risklere karşı dayanıklı olduğunu gösterir. Türkiye için değerlendirme yapmak gerekirse, 1980 yılından beri dışa açılma ve serbest kur, serbest kambiyo rejimi uygulanıyor. Tarihsel olarak döviz rezervimizin iyi/yüksek olduğu dönemlerde ekonomide büyümemiz de yüksek ve istikrarlı oluyor; döviz rezervimizde eksilme ve sorun yaşandığı dönemlerde ise ekonomide sorunlar yaşıyoruz.

KÜRESEL DÖVİZ REZERVLERİNİN VE TİCARETİN GÜNCEL KOMPOZİSYONU

2021 yılı sonu itibariyle küresel rezervlerin %58,8’i ABD Doları, %20,6’sı Avro, %5,5’i Japon Yen’i, %4,8’i İngiliz Sterlin’i, %2,8’i Çin Yuan’ı, %2,4’ü Kanada Doları, %1,8’i Avustralya Doları. Kalan %3,2’si ise diğer para birimlerinden oluşuyor.

Küresel ticarette ise durum biraz farklılık gösteriyor. Bu alanda ABD Doları %44, Avro %16, Japon Yeni %8,4, İngiliz Sterlini %6,4 paya sahip. Rezerv para kabul edilmeyen diğer 20 ülkenin para birimleri ise %0.5-3,4 arasında değişen oranlarda paylarla yer alıyor. Ülkeler arasındaki ilişkilere bağlı olarak milli paraların ikili ticarette kullanılıyor olması nedeniyle küresel ticarette dolar ve avronun payları, küresel rezervlerdeki paylarının altında kalıyor.

KÜRESEL REZERVLERİN VE TİCARETİN KOMPOZİSYONU DEĞİŞEBİLİR Mİ?

Küresel rezervlerde ve ticarette en büyük paylar ABD Doları’na ait. Diğer ülke paralarının paylarında belirgin bir artış görülmüyor. 1960’lı yıllarda dolar-altın sistemi işe yaramadı. 1967’de kabul edilen IMF SDR’sinin, bazı gelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları ile gelişmiş ülkelerdeki az sayıda finansal kuruluş dışında ticari ve finansal işlemlerde kullanılmıyor olması nedeniyle; dolar ve avronun yerine mevcut para birimleri arasında iddialı küresel rakip bir para birimi bulunmuyor. Küresel rezervlerdeki ve küresel ticaretteki payı %3’ün altında kalan Çin Yuanı’nın her iki alanda da mevcut paylarını önemli ölçüde artırması beklenmiyor. Bu nedenle, ABD ve AB dışında kalan bazı ülkelerin alternatif küresel rezerv para oluşturma çabaları devam ediyor. Son dönemde; Çin, Rusya ve Hindistan arasında her alanda güçlenen değişik işbirliği platformlarında, bu ülkelerin öncülüğünde BRICS ülke paralarından bir sepetin oluşturularak ABD Doları’na karşı küresel para birimi haline getirileceği açıklamaları sıkça yapılıyor. Bilinen endişelerle geçmişte yaşanan alternatif küresel para oluşturma girişimleri, ticaret savaşlarının ve bölgesel çatışmaların tetiklemesiyle günümüzde de devam ediyor. Parasal alanda önümüzdeki dönemde yeni çatışmalar ve gelişmeler yaşanacağı anlaşılıyor.

EN ÇOK DÖVİZ REZERVİ BULUNDURAN ÜLKELER
Sıra             Ülke                    Yabancı Para Birimi (Milyar ABD Doları)
1                   Çin                                             3,480
2                  Japonya                                     1,376
3                  İsviçre                                        1,033
4                  Rusya                                            630
5                  Hindistan                                     599
6                  Tayvan                                          548
7                  Hong Kong                                   504
8                  Suudi Arabistan                          451
9                  Güney Kore                                  449
10                Singapur                                       365

Adnan Yıldırım

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com