Kamu kaynakları nereye harcanıyor?

Şaban Çağıran

-2022 yılı bütçesine göre, kamu harcamalarının toplamı 2.94 katrilyon TL’dir. 2022 yılı kamu harcamaları tablosu şöyle: Kaynaklar daha çok cari ve zorunlu giderlere, maaş ve sosyal güvenlik hizmetlerine, faiz-kur farkı ödemelerine, ekonomi ve ticarete, özellikle bağış ve yardımlara çok kaynak ayrıld. Buna asıl harcama yapılması gereken; verimlilik, teknoloji, ar-ge, nitelikli eğitim, önleyici sağlık, spor, çevre, tarım, adalet, hukuk, kültür gibi alanlara çok az kaynak ayrıldığı görülüyor.

–Harcamalarda sosyal yardım niteliğinde büyük montanlı kalemlerin yer alması, toplumdaki alt gelir gruplarına milli gelirden pay aktarmak yerine, muhtaç düşürüldüklerinin bir göstergesidir. Bu durum; sosyal devlet olmanın, ihtiyaç sahibi/yoksul insanlar üretmek yerine, milli gelirden pay alacak, hak sahibi bireyler üretmesi gereğini ortaya koyuyor. Bizi yönetenler günü kurtarma peşinde, geleceği ve gençleri düşünmüyor.  

Bütçe; belirli bir dönem içerisinde tahmin edilen gelirlerin, hedeflenen gider türlerine göre dağılımını gösterir. Yönetenlerin taahhüdüdür; toplumsal mutabakat metni, sözleşmedir. İktidar neyi önemsiyorsa bütçe harcamaları ona göre planlanır ve gerçekleştirilir. Zira kamuda bir şeye verilen önem ona harcanan parayla ölçülür.

Bütçede yer alan harcamaların yönü, ileride gelişecek sektörler, yatırımlar, teşvikler, bölgesel kaynak hareketleri, il-ilçelere göre harcama tutarları, geliştirilmesi gereken alanları vs. yansıtır. Vatandaşlar ve/veya girişimciler bütçede yer alan başlıklara göre kendisine bir yön tayin ederek yatırım/harcama ve gelir-gider planlamasını yaparlar.

BÜTÇEDE YER ALMAYAN BİR HARCAMA YAPILAMAZ

Bütçe;  yasama organı, yani Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanır. Meclis onayına tabi olduğu için aynı zamanda hukuki bir nitelik taşır. Bütçede tahsilat yetkisi ve harcama limitleri tanımlanmaktadır. Gelirler ve giderler, icra organı yani hükümet tarafından bütçeye göre gerçekleştirilir. Bütçede yer almayan bir harcama yapılamaz.

2022 yılı bütçesine göre, kamu harcamalarının toplamı 2.94 katrilyon TL’dir. Toplam kamu harcamalarını bakanlıklar bazında sıraladığımızda, %47 ile en yüksek payın Hazine ve Maliye Bakanlığı’na ait olduğu görülüyor. Bu bakanlığın harcama kalemleri, ağırlıklı olarak  kamu personeline ödenen maaş ve ücretler ile cari harcamalardan oluşuyor. İkinci sırada %10 ile Milli Eğitim Bakanlığı, üçüncü sırada %7 ile Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı, dördüncü sırada ise %6 ile Sağlık Bakanlığı giderleri bulunuyor. Milli Savunma Bakanlığı’na %5, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na %4, Tarım ve Orman Bakanlığı’na %3 pay ayrılırken, Adalet Bakanlığı’na %2 pay ayrıldı. Bu şekilde bakıldığında, Kültür ve Turizm, Sanayi ve Teknoloji, Çevre-Şehircilik-İklim Değişikliği Bakanlığı ile Gençlik ve Spor Bakanlıklarına %1 ve daha az pay ayrıldığı görülüyor.

SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ 125 TRİLYON LİRA AÇIK VERDİ        

Harcamaları fonksiyonel bazda irdelediğimizde; bakanlıklar dahil, genel kamu hizmetlerinin %26, ekonomik işlerin %21, sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerinin %18 (%14’ü sınıflandırmaya girmeyen yardımlar), eğitim hizmetlerinin %13, faiz giderlerinin %11, savunma ve güvenlik hizmetlerinin %10, sağlık hizmetlerinin %7 olduğu görülüyor. Biraz daha detaylı bakıldığında, demiryolu başta olmak üzere ulaşıma %7, petrol ve gaz işlerine %4, tarım, ormancılık ve balıkçılığa %3, hastane hizmetlerine %4, ayakta tedavi ve poliklinik hizmetlerine %1 harcama yapıldığı görülüyor. Devletimiz, 2022 yılında esnafa 9,9 milyar TL, tarım üreticilerine ise 10.8 milyar TL kredi ve faiz desteğinde bulundu. 2022 yılında sosyal güvenlik sistemi 125 trilyon TL açık verdi. Bu zarar, genel bütçeden karşılandı.

ASIL HARCAMA YAPILMASI GEREKEN ALANLARAÇOK AZ KAYNAK AYRILDI

Diğer yandan, Avrupa Birliği, iklim değişikliği, afet ve acil durum, araştırma hizmetleri, doktora eğitimi, çevre hizmetleri, toplumun refahı için ayrılan kaynakların yüzde birin altında, yok denecek kadar az olduğu görülüyor. 2022 yılı kamu harcamaları değerlendirildiğinde; bizi yönetenlerin daha çok cari ve zorunlu giderlere, maaş ve sosyal güvenlik hizmetlerine, faiz-kur farkı ödemelerine, ekonomi ve ticarete, özellikle bağış ve yardımlara çok kaynak ayrıldığı, buna mukabil toplumun genel beklentileri ile dünyadaki gelişmelere paralel bir şekilde, asıl harcama yapılması gereken; verimlilik, teknoloji, ar-ge, nitelikli eğitim, önleyici sağlık, spor, çevre, tarım, adalet, hukuk, kültür gibi alanlara çok az kaynak ayrıldığı görülüyor.

Diğer yandan, harcamalarda sosyal yardım niteliğinde büyük montanlı kalemlerin yer alması, toplumdaki alt gelir gruplarına milli gelirden pay aktarmak yerine, muhtaç düşürüldüklerinin bir göstergesidir. Bu durum; sosyal devlet olmanın, ihtiyaç sahibi/yoksul insanlar üretmek yerine, milli gelirden pay alacak, hak sahibi bireyler üretmesi gereğini ortaya koyuyor.

2022 yılında bütçeye göre yapılan bu harcama kalemleri; bizi yönetenlerin, günü kurtarma peşinde davrandıklarını ve kamu kaynaklarını geleceğe, gençlere ve yeni dünyanın gerektirdiği alanlara aktarmayı düşünmediklerini gösteriyor.

Şaban Çağıran

Yönetici-Denetçi

cagiran@turcomoney.com