-Bugün sayıları 13.272 altcoinler ve 543 borsa ile kripto para piyasasının toplam değeri, kontrolsüzlüğün bir sonucu olarak ortaya çıkan risk ve volatilite sonucu büyük düşüşler yaşadı. Nitekim 2021 Kasım ayında 3 trilyon dolara ulaşan pazarın Kasım 2022’de 2/3’den fazlasını kaybederek 877 milyar dolara gerilemesi tasarruf sahiplerinde ve merkezi otoritelerde endişe yarattı.
-Kripto para piyasasında bazı şirketlerin ödeme krizine düşerek iflasın eşiğine gelmesi Luna krizinin ardından tetiklendi. Luna’nın çöküşü piyasada yaklaşık 45 milyar dolarlık bir zarara yol açtı. Böylece yeterli likiditeyi sağlayamayan şirketlerin zararı 2022 yılında kripto para piyasalarından hızlıca çekilen fonlardan dolayı telafi edilemeyecek boyutlara çıktı.
-ABD Merkez Bankası’nın faiz artışı adımlarıyla tetiklenen ve Kasım’dan bu yana devam eden kripto düşüşü de şirketlerin zarar olasılıklarını artırdı. Celcius, Voyoger Digital ve Three Arrows Capital (3AC) gibi firmalar iflaslarını açıkladı. Kripto borsaları ile ilgili esas tartışma ise sıralamada 4. büyük işlem hacmine sahip FTX’in iflası ile yaşandı.
-CoinDesk’in Kasım başında yaptığı bir haberde kripto para borsası Alameda Research’ün bilançosunun FTX’in kendi token’ı olan FTT’yle desteklendiği iddia edildi. Haberin duyulmasının hemen ardından Binance’ın elindeki FTT’leri satacağını açıklaması, bir hafta içerisinde coinlerin değerinin 26 dolardan 1 dolara inmesine neden oldu.
-FTX çeşitli yatırımcılardan nakit talep etmesine rağmen çabaları sonuçsuz kalarak likidite krizine düşerek iflas başvurusunda bulunuldu. Bu son çöküş, FTX’in ve daha geniş kripto endüstrisinin geleceği ve bir zincirleme reaksiyonun daha geniş finansal piyasaları etkileme potansiyeli hakkında soruları gündeme getirdi.
-Benzer iflaslar Türkiye’de de yaşandı ve on binlerce yatırımcı mağdur oldu. Kripto para borsası Thodex, 21 Nisan’da yaptığı açıklama ile işlemlerin durdurulduğunu duyurdu, hesabı olanların yasal yollara başvurması ile olay bir skandala döndü. Bu olayın hemen ardından dolandırıcılıkla gündeme gelen Vebitcoin’in, müşterilerinin hesaplarını 1 ay öncesinden bloke ettiği ve yurt dışına milyarlarca liralık kripto para transferi gerçekleştirdiği belirtildi.
-Kaybetmeyi göze alabileceğinizden daha fazla parayı asla bu piyasada değerlendirmeyin. Spekülatif varlıklardan bir süre uzak durun. Başlangıçta kripto para borsaları yerine, merkeziyetçi olmayan elektronik cüzdanlarda kripto para portföylerinin saklanması tercih edilebilir. Borsalar üzerinden kripto para piyasasına yatırım yapacaksanız, -çoğu böyle olsa da- paranızı posta kutusu üzerine kurulan off-shore borsalarına yatırmayın.
Son 15 yılda kripto paraların hayatımıza girmesiyle, yüksek getiri ve risk içeren merkeziyetsiz finansal ürün ve sistemlerle tanışarak, alternatif dijital finansal ürünlere çok hızlı bir geçiş yaptık. Aslında 2000’lerin başlarındaki “Worldcom”, sonrasında 2008 krizinin temellerini atan “türev ürünler (mortgage)” krizi gibi, bu yeni teknolojik finansal ürünler de küçük yatırımcılar için algılaması güç yatırım araçları olarak, yeni bir balonun oluşmasına neden oldu veya yaratıldı. Bu yeni balon ise; “blokzincir” ismi verilen, elektronik kayıt defterlerinde veya istenirse sanal cüzdanlarda saklanmakta olan, çoğunluğu başka bir finansal aracın değerine veya finansal varlığa bağlı olmayan, sanal, yazılım ile yaratılarak merkez bankalarının gözetim ve denetiminden uzak kripto paraların alınıp satılması ile ortaya çıktı. Daha önce az sayıda bireysel yatırımcı arasındaki elektronik takas ile değer kazanmaya başlayan sistem, geniş kitlelerin telefon uygulamaları üzerinden saniyeler içinde alım satım yapabildikleri kripto borsalarının ortaya çıkması ile hızlı bir gelişme kaydetti, risk ve denetim eksiklikleri, borsa iflaslarını peş peşe getirdi.
Bugün sayıları 13.272 altcoinler ve 543 borsa ile kripto para piyasası Ocak 2021-Kasım 2021 döneminde kontrolsüz şekilde büyümeye ve yaygınlaşmaya devam etti. Bu kontrolsüzlüğün bir sonucu olarak ortaya çıkan risk ve volatilite sonucu toplam değeri 2021 Kasım ayında 3 trilyon dolara ulaşan pazarın Kasım 2022’de 2/3’den fazlasını kaybederek 877 milyar dolara gerilemesi tasarruf sahiplerinde ve merkezi otoritelerde endişe yarattı.
Tablo 1. Kripto Pazarı Toplam Değeri (USD)
Kaynak: Coinmarketcap.com, 15 Kasım 2022
KRİPTO PARA BORSALARI
Dünya’da ilk 10 kripto para borsası arasında Binance, önemli bir hacim ve ziyaretçi sayısı ile ilk sırayı alıyor. İflastan önce FTX bu listede 1,8 milyar USD’lık işlem hacmi ile 4. sıradaydı.
Tablo 2. İşlem Hacminde En Büyük 10 Borsa
Kaynak: Coingecko.com, 16 Kasım 2022
En büyük kripto borsası olan Binance, 2017 yılında kuruldu. Cayman Adaları merkezli bir kripto para borsası. Diğer büyük borsaların da yine vergi cenneti (off-shore) olarak bilinen Belize, Seychell Adaları gibi yerlerde posta kutusu şirketleri olarak kuruldukları görülüyor.
Kripto para piyasasında bazı şirketlerin ödeme krizine düşerek iflasın eşiğine gelmesi Luna krizinin ardından tetiklendi. Luna’nın çöküşü piyasada yaklaşık 45 milyar dolarlık bir zarara yol açtı. Böylece yeterli likiditeyi sağlayamayan şirketlerin zararı 2022 yılında kripto para piyasalarından hızlıca çekilen fonlardan dolayı telafi edilemeyecek boyutlara çıktı. Aynı şekilde ABD Merkez Bankası’nın faiz artışı adımlarıyla tetiklenen ve Kasım’dan bu yana devam eden kripto düşüşü de şirketlerin zarar olasılıklarını artırdı. Celcius, Voyoger Digital ve Three Arrows Capital (3AC) gibi firmalar iflaslarını açıkladı.
Kripto borsaları ile ilgili esas tartışma ise sıralamada 4. büyük işlem hacmine sahip FTX’in iflası ile yaşandı. Sektörde SBF olarak bilinen 1992 doğumlu CEO’su ve lideri, kripto milyarderi Sam Bankman-Fried 16 milyar dolarlık kaybı sonrası gelen istifasının ardından FTX ile ilgili kuruluşlar da iflas başvurusunda bulundu.
FTX, BU NOKTAYA NASIL GELDİ?
CoinDesk’in Kasım başında yaptığı bir haberde kripto para borsası Alameda Research’ün bilançosunun FTX’in kendi token’ı olan FTT’yle desteklendiği iddia edildi. Haberin duyulmasının hemen ardından Binance’ın elindeki FTT’leri satacağını açıklaması, bir hafta içerisinde coinlerin değerinin 26 dolardan 1 dolara inmesine neden oldu.
Tablo 3. FTX Değeri (USD)
Kaynak: Coinmarketcap.com
Daha Luna’nın yaratmış olduğu travma devam ederken gelen bu haber, yüksek risk algısı ile FTX’ten yoğun nakit çıkışına neden oldu. Alameda ve FTT’nin batmasının etkisiyle şirket büyük bir nakit sıkıntısının içine girdi. CEO Sam Bankman-Fried likidite sorununu çözebilmek için 8 Kasım’da en büyük kripto borsası Binance’in kurucusu ile görüşmelere başlayarak satın almaya yönelik niyet mektubu imzaladı. Ancak Binance, görüşmelere başlanmasından hemen sonra ani bir şekilde görüşmelerden çekildiğini duyurdu. FTX çeşitli yatırımcılardan nakit talep etmesine rağmen çabaları sonuçsuz kalarak likidite krizine düşerek iflas başvurusunda bulunuldu.
Bu son çöküş, FTX’in ve daha geniş kripto endüstrisinin geleceği ve bir zincirleme reaksiyonun daha geniş finansal piyasaları etkileme potansiyeli hakkında soruları gündeme getirdi.
TÜRKİYE’DE DURUM NEDİR?
Türkiye’de kripto paraların alım satım hizmetini sağlayan ana kripto para borsaları, üyelik sistemi ile çalışıyor. İşlem yapabilmek için öncelikle bir alım-satım hesabınızın olması gerekiyor. Üyelik açıldıktan sonra, Türkiye’deki herhangi bir bankada, adınıza açılmış bir vadesiz Türk Lirası hesabından veya anlaşmalı ödeme kuruluşlarından platforma TL olarak para transferi gerçekleştirerek komisyon karşılığı borsa üzerinden alım satım işlemi yapılabiliyor.
Türkiye’de faaliyet gösteren yaklaşık 40 kripto para borsası bulunuyor. (DW, 15.05.2022) Bunlardan en büyük 9 borsa aşağıdaki gibidir (www.business2community.com, 12.11.2022):
Borsalar kripto para alım satımlarına pratiklik ve hız kazandırmış olsa da düzenleme ve denetim eksiklikleri suiistimalleri de beraberinde getirdi. Borsaların güvenilirlikleri de ayrıca sorgulanmaya başlandı. Türkiye’de 2017 yılında kurulan yerli kripto para borsası Thodex, 21 Nisan’da yaptığı açıklama ile işlemlerin durdurulduğunu duyurdu, hesabı olanların yasal yollara başvurması ile olay bir skandala döndü. Bu olayın hemen ardından yine benzer şekilde dolandırıcılıkla gündeme gelen Vebitcoin’in, müşterilerinin hesaplarını 1 ay öncesinden bloke ettiği ve yurt dışına milyarlarca liralık kripto para transferi gerçekleştirdiği belirtildi (Cumhuriyet, 29.04.2021). Vebitcoin’den sonra kripto para borsasında 15 bin abonesi bulunan Bitexnova’da da şikayet konusu sorunlar yaşandı (Cumhuriyet Gazetesi, 27.05.2022).
KÜÇÜK YATIRIMCILAR NE YAPMALI?
Kripto borsaları ile ilgili negatif haberler, Luna’nın çöküşü, FED’in faiz artırma politikası, risk endişelerinin artması ve Tesla’nın 936 milyon dolarlık Bitcoin satışı yaptığını açıklaması gibi olumsuz haberlerin ardından 3 trilyon dolardan 800 milyar dolara çekilen piyasa, Kasım 2022 ortalarında 870 milyar dolar seviyesinde seyrediyor. Artan enflasyonist baskı ve faizler, artan jeopolitik riskler, Covid-19’un kışa yeni varyant ile tekrar hareketleneceği endişeleri ve en sonunda FTX’in iflası paranın kripto para piyasasından çıkarak güvenli limanlara doğru yönelmesine neden oluyor. Bu durumun bir süre daha devam edeceği düşüncesi ile bu durumdan en çok etkilenen küçük yatırımcılar için aşağıdaki hususlara dikkat etmelerini öneririm:
Prof. Dr. Mehmet Yazıcı
Maltepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı
yazici@turcomoney.com
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
İsim *
Email *
Bir dahaki sefere yorum yaptığımda kullanılmak üzere adımı, e-posta adresimi ve web site adresimi bu tarayıcıya kaydet.
Δ
Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.
