– 2007 yılında dünyanın gündemine giren kripto paralar, blockchain ismi verilen, elektronik kayıt defterlerinde veya istenirse sanal cüzdanlarda saklanıyor ve kripto para borsalarında alınıp satılabiliyor. Bugün 13 bine yakın altcoin var. 543 borsa ile kripto para piyasasının toplam değeri 2021 Kasım ayında 3 trilyon dolara ulaştı. Pazarın Ocak 2022’de 800 milyon dolara gerilemesi, tasarruf sahiplerinde ve merkezi otoritelerde endişe yarattı.
-Kripto para pazarında en büyük pay % 38 ile Bitcoin’e ait. Pazarda büyük bir ağırlığı olan Bitcoin ile Ethereum, piyasanın %57’sini temsil ediyor. Diğer kripto paralar Tether’in payı yaklaşık %6, USD Coin’in ve BNB’nin payı ise %4 seviyesinde.
-Kripto paraların alım satım hizmetini sağlayan ana kripto para borsaları, üyelik sistemi ile çalışıyor. Bu borsalarda alım-satım yapabilmek için hesap açılması gerekiyor. Üye olduktan sonra Türkiye’deki herhangi bir bankada, vadesiz Türk Lirası açılması veya anlaşmalı ödeme kuruluşlarından platforma para transferi yapılması gerekiyor. Böylece üyeler böylece komisyon karşılığı borsa üzerinden alım satım işlemi yapılabiliyor.
-Kripto para pazarında işlem yapmak çok riskli. Nitekim kripto piyasasında bazı şirketler ödeme krizine düşerek iflasın eşiğine geldi. Luna’nın çöküşü piyasada yaklaşık 45 milyar dolarlık bir zarara yol açtı. Yeterli likiditeyi sağlayamayan şirketlerin zararı telafi edilemeyecek boyutlara çıktı. Aynı şekilde ABD Merkez Bankası’nın faiz artışı ile Kasım’dan bu yana devam eden kripto düşüşü de şirketlerin zarar olasılıklarını artırdı. Celcius, Voyoger Digital ve Three Arrows Capital (3AC) gibi firmalar iflaslarını açıkladılar.
-Türkiye’de ise düzenleme ve denetleme eksiklikleri nedeniyle birçok dolandırıcılık olayı yaşandı, on binlerce insan mağdur oldu. Bu nedenle borsaların güvenilirlikleri de ayrıca sorgulanmaya başlandı. Türkiye’de 2017 yılında kurulan yerli kripto para borsası Thodex, 21 Nisan’da yaptığı açıklama ile işlemlerin durdurulduğunu duyurdu. Thodex’te hesabı olanların yasal yollara başvurması ile olay bir skandala dönüştü. Bunu başka dolandırıcılık olayları da takip etti
-Artan jeopolitik riskler ve enerji gerginlikleri yanında ödeme sistemlerindeki kısıtlama ve aksaklıklar, kayıt dışı ve bununla beslenen kripto para piyasasını beslemeye devam ediyor. Dolar dışı ödeme araçlarının ve özellikle dijital Yuan kullanımı ve pandemi sonrası diğer ülke ekonomilerinde doları bypass ederek alternatif sistemlerin kullanımı bir kırılma noktası yaratabilir. Kripto paralardan ziyade Metaverse ve NFT’lerin sağladığı taklit edilemezlik, sahiplik, mülkiyet gibi yeni imkanlar ödeme sistemlerinde yeni bir devrim yaratacak gibi görünüyor.
Hayatımıza ilk kez 2007 yılında Bitcoin ile giren kripto paralar, dijital, şifrelenmiş bir sanal para birimi olarak bilgisayar aracılığıyla üretilen, dijital ortamda takas ve transfer edilen bir sanal paralardır. Kripto paralar, blockchain ismi verilen, elektronik kayıt defterlerinde veya istenirse sanal cüzdanlarda saklanıyor ve kripto para borsalarında alınıp satılabiliyor.
Bugün sayıları 13.000’e yaklaşan altcoinler ve 543 borsa ile kripto para piyasası Ocak 2021-2022 döneminde kontrolsüz şekilde büyümeye ve yaygınlaşmaya devam etti. Bu kontrolsüzlüğün bir sonucu olarak ortaya çıkan risk ve volatilite sonucu toplam değeri 2021 Kasım ayında 3 trilyon dolara ulaşan pazarın Ocak 2022’de 800 milyon dolara gerilemesi tasarruf sahiplerinde ve merkezi otoritelerde endişe yarattı.
Tablo 1. Kripto Pazarı Toplam Değeri (USD)
Kaynak: Coinbase
Kripto pazarında en yüksek paya sahip ilk 10 coin ise aşağıdaki tablodaki gibidir. Kripto para pazarında en büyük pay % 38 ile Bitcoin’e ait. Pazarda büyük bir ağırlığı olan Bitcoin ile Ethereum, piyasanın %57’sini temsil ediyor.
Tablo 2. Kripto Paraların Pazar Payı
Kaynak: Coingecko
KRİPTO PARA BORSALARI
Kripto paraların alım satım hizmetini sağlayan ana kripto para borsaları, üyelik sistemi ile çalışıyor. Dolayısıyla borsalarda alım-satım yapabilmek için hesabınızın olması gerekiyor. Borsaya üye olunmasının ardından, Türkiye’deki herhangi bir bankada, adınıza açılmış vadesiz Türk Lirası hesabından veya anlaşmalı ödeme kuruluşlarından platforma TL olarak para transferi gerçekleştirilmesi gerekiyor. Üyeler böylece komisyon karşılığı borsa üzerinden alım satım işlemi yapılabiliyor. Türkiye’de faaliyet gösteren yaklaşık 40 kripto para borsası bulunuyor (DW, 15.05.2022). Bunlardan en büyük 9 borsanın adı şöyle: (www.business2community.com, 12.08.2022):
Tablo 3. Türkiye’deki En Büyük Kripto Para Borsası
Borsalar, kripto para alım satımlarına pratiklik ve hız kazandırmış olsa da düzenleme ve denetim eksiklikleri nedeniyle sık sık suiistimal ve dolandırıcılık olayları yaşanıyor. Bu nedenle borsaların güvenilirlikleri de ayrıca sorgulanmaya başlandı. Türkiye’de 2017 yılında kurulan yerli kripto para borsası Thodex, 21 Nisan’da yaptığı açıklama ile işlemlerin durdurulduğunu duyurdu. Thodex’te hesabı olanların yasal yollara başvurması ile olay bir skandala dönüştü. Bu olayın hemen ardından yine benzer şekilde dolandırıcılıkla gündeme gelen Vebitcoin’in, müşterilerinin hesaplarını 1 ay öncesinden bloke ettiği ve yurt dışına milyarlarca liralık kripto para transferi gerçekleştirdiği belirtildi (Cumhuriyet, 29.04.2021). Vebitcoin’den sonra kripto para borsasında 15 bin abonesi bulunan Bitexnova’da da şikayet konusu sorunlar yaşandı (Cumhuriyet Gazetesi, 27.05.2022).
Dünya’da ilk 10 kripto para borsasına bakacak olursak Binance’in önemli bir hacim ve ziyaretçi sayısı ile ilk sırayı aldığını görüyoruz.
Tablo 3. İşlem Hacminde En Büyük 10 Borsa
KRİPTO PARA PAZARINDA RİSKLER ARTIYOR…
Kripto para piyasasında bazı şirketlerin ödeme krizine düşerek iflasın eşiğine gelmesi, Luna krizinin ardından tetiklendi. Luna’nın çöküşü piyasada yaklaşık 45 milyar dolarlık bir zarara yol açtı. Yeterli likiditeyi sağlayamayan şirketlerin zararı 2022 yılında kripto para piyasalarından hızlıca çekilen fonlardan dolayı telafi edilemeyecek boyutlara çıktı. Aynı şekilde ABD Merkez Bankası’nın faiz artışı adımlarıyla tetiklenen ve Kasım’dan bu yana devam eden kripto düşüşü de şirketlerin zarar olasılıklarını artırdı. Celcius, Voyoger Digital ve Three Arrows Capital (3AC) gibi firmalar iflaslarını açıkladılar.
Tablo 4. Luna Fiyat Hareketi
Kaynak: tradingview.com
Bu yüksek risk kaynaklı volatilite, bir taraftan düzenlemeleri gündeme getirirken diğer taraftan da aslında merkeziyetsiz finans felsefesine aykırı olsa da stabil kripto paraların ortaya çıkışını destekledi. Sabit kripto paralar (stable coin) diğerlerinden farklı olarak fiyatı bir kripto para birimine, itibari paraya veya borsada işlem gören emtialara sabitlenen para birimleridir.
Tablo 5. Sabit Kripto Paraların Pazar büyüklüğü
Normalde Bitcoin’in düşüşte olduğu dönemlerde sabit coin talebi artış gösteriyor ve artan taleple birlikte 1 dolar olması gereken sabit coinlerin fiyatı 1 doları biraz geçiyor. Ancak Luna’nın sabit coini US Terra’da durum böyle olmadı, Bitcoin’in 30 bin dolarların altını test etmesiyle US Terra’ya talep hızla artınca yeterli arz sağlanamadı. Bu da beklenmedik fiyat düşüşüne neden oldu.
Henüz piyasa dinamikleri ile korelasyon göstermeyen kripto para piyasasının manipülatif haberler (özellikle Elon Musk ve Tesla) yanında özellike FED’in faiz politikasından olumsuz etkilendiği görüldü.
Piyasada bulunan 13.000 kripto paranın hareketini buraya sığdırmamız elbette mümkün değil. Bununla birlikte özellikle FED ve sabit coinlerin etkisi ile ortaya çıkan düşme eğilimi piyasanın %38’ini temsil eden Bitcoin’in fiyat hareketinden gözlenebiliyor.
Tablo 6. Bitcoin Değeri (Kasım 2021-Ağustos 2022)
Kaynak: Investing.com
ABD VE AVRUPA’DA MEVZUATLA İLGİLİ GELİŞMELER…
Kripto paralar ile ilgili olarak dünyada Türkiye’nin de içinde bulunduğu pek çok ülke henüz yasal düzenleme yapmadı. Öte yandan kripto paralar, 20’ye yakın ülkede yasaklandı veya kısıtlandı. ABD Hazine Bakanı Yellen, Bitcoin için, “Çoğu zaman yasa dışı finansman için kullanılıyor. İşlemleri gerçekleştirmenin son derece verimsiz bir yolu. Bu işlemlerin gerçekleştirilmesinde tüketilen enerji miktarı şaşırtıcı. Oldukça spekülatif bir varlık” ifadelerini kullanarak düzenleme ve denetim gerekliliğine vurgu yaptı.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Christine Lagarde ise 2 Şubat tarihinde verdiği demeçte “Bitcoin para değildir, yeni bir düzenleme yapıyoruz” diyerek yine kripto paralar ile ilgili denetime atıf yaptı (Euronews, 2021).
TÜRKİYE’DE KRİPTO PARA İLE İLGİLİ MEVZUATIN DURUMU
Dünya Ekonomik Forumu tarafından yapılan araştırmaya göre, dünyada en çok kripto para kullanan ülke vatandaşları arasında Türkiye %16 ile dünyada dördüncü, Avrupa’da ise birinci sırada yer alıyor. Türkiye’de gençler kripto paralara büyük ilgi gösteriyor. Hızlı zengin olma hayalleri de motivasyonu artırıyor. Bitcoin dolandırıcılarının ise artan oranda iştahı kabardı. Öönce Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın tebliği daha sonra Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank’ın düzenleme ve denetime ilişkin açıklamaları, son olarak da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Ekonomik Reform Paketi” ile ilgili açıklamaları art arda geldi.
KRİPTO PARALAR, GELENEKSEL YATIRIM ARAÇLARININ YERİNİ ALABİLİR Mİ?
Almanya’daki Tübingen Üniversitesi’nde tarih profesörü olan ve altın üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Bernd Stefan Grewe’nin ise kripto para ile ilgili yaptığı değerlendirmeler bir hayli ilginç. Grewne şöyle diyor: “Kripto paraların finansal enstrüman özellikleri taşımıyor. Kalen kolaylıkla fiziki olarak alınıp satılamıyor. Düzenleme ve denetim eksikliği yanında artan kayıt dışı ve kara para aklama operasyonlarının esas oyuncusu haline dönüştü. Bu nedenle yakın gelecekte kripto paraların, geleneksel bir yatırım aracına dönüşeceği iddialarını kabul etmiyorum. Yakın gelecekte geleneksel yatırım araçlarının yerini alması pek de mümkün değil. Ama kripto paraların önerdiği yıkıcı etkinin uzun süre devam edeceği ve geleceği şekillendireceğine ise kesin gözü ile bakılıyor.
Bugün 1,2 trilyon dolarlık piyasa değeri ve 13.000 kripto paradan oluşan piyasanın denetim, düzenleme, vergi, risk, güvenlik, fiziki saklama gibi halen çözülmemiş önemli sorunlar içerdiği bir gerçek. Düzenleme ve denetim çalışmalarının yapıldığı söylemlerinin bugünlerde artması da riskin göstergesi olan volatilitenin gelecekte daha sınırlı kalacağına işaret ediyor. Yüksek riskin yüksek kazanç ve bir o kadar da kayıp vadettiği kripto para piyasasında, özellikle küçük yatırımcıların çok dikkatli hareket etmesi gerekiyor.
KRİPTO PARA BORSALARINDA BEKLENTİLER FARKLI…
Kripto borsaları ile ilgili negatif haberler, Luna’nın çöküşü, FED’in faiz artırma politikası, risk endişelerinin artması ve Tesla’nın 936 milyon dolarlık Bitcoin satışı yaptığını açıklaması gibi olumsuz haberlerin ardından 3 trilyon dolardan 800 milyon dolara çekilen piyasa, son bir ayda Bitcoin ve Ethereum’daki hareketle birlikte toparlanmaya başladı. Bugün ise 1,2 trilyon dolar pazar büyüklüğüne geri dönüldü. Artan enflasyonist baskı ve faizler, artan jeopolitik riskler, Covid-19’un kışa tekrar hareketleneceği endişeleri paranın güvenli limanlara doğru yönelmesine neden oluyor.
Merkezi para otoritelerinin mevcut sistemlerini korumak uğruna kripto paralarda denetim ve düzenlemeleri önümüzdeki dönemde sıkıştırmaları bekleniyor. Amerika Birleşik Devletleri’nin dünyada para sisteminin belirleyici aktörü olarak yapacağı düzenlemeler, tüm dünya tarafından yakından izleniyor. Bunun yanında artan jeopolitik riskler ve enerji gerginlikleri yanında ödeme sistemlerindeki kısıtlama ve aksaklıklar kayıt dışı ve bununla beslenen kripto para piyasasını beslemeye devam ediyor. Dolar dışı ödeme araçlarının ve özellikle dijital Yuan kullanımı ve pandemi sonrası diğer ülke ekonomilerinde doları bypass ederek alternatif sistemlerin kullanımı bir kırılma noktası yaratabilir. Kripto paralardan ziyade Metaverse ve NFT’lerin sağladığı taklit edilemezlik, sahiplik, mülkiyet gibi yeni imkanlar ödeme sistemlerinde yeni bir devrim yaratacak gibi görünüyor. Yatırımcı açısından kripto para piyasasının yaptığı düzeltme hareketinin ardından, riskin yüksek olmaya devam ettiği, ancak aşırı düşen fiyatlar yanında, volatilitenin yapılacak düzenlemelerle kontrol altına alındığı, sabit coinlerin öne çıktığı bir piyasa yapısında, orta ve uzun vadede ortalamanın üzerinde bir getiri vaat ediyor. .
Prof. Dr. Mehmet Yazıcı
Maltepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı
yazici@turcomoney.com
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
İsim *
Email *
Bir dahaki sefere yorum yaptığımda kullanılmak üzere adımı, e-posta adresimi ve web site adresimi bu tarayıcıya kaydet.
Δ
Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.
