Likidite tuzağı, büyüme ve startup ekosistemi ilişkisi

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

Sadece pandeminin ekonomide açtığı yaraların sarılması için değil, aynı zamanda katma değerli üretim ile cari açığın ve yüksek borçluluğun azaltılmasında devlet eliyle startup’ların ve startup ekosisteminin desteklenmesi, likidite tuzağından çıkış, sürdürülebilir büyüme ve geleceğin şekillenmesi açısından da stratejik bir konudur.

Asya’nın küresel ekosistemler içindeki payı 2012’de yüzde 20’den 2020’de yüzde 30’a yükseldi. Bu sıralamanın dışında yapılan gelişmekte olan en büyük 100 ekosistem sıralamasında ise İstanbul, Dubai, Hamburg, Moskova, Brüksel gibi önemli şehirleri geride bırakarak 16.lığı elde etti

İçinde olduğumuz dönemde de özellikle büyümenin itici gücü –Türkiye, Çin, Hindistan, Rusya, Brezilya gibi ülkelerin de içinde olduğu- gelişmekte olan ekonomilerde oldukça kısıtlı olan finansal kaynakların en yüksek faydayı sağlayacak şekilde dağıtılması temel sorunlardan birini oluşturuyor.

İster tarım (katma değerli üretim), ister perakende ticaret (dijital satış) ve isterse üretim (nesnelerin interneti) olsun, startup’ların getirdiği yıkıcı etki yanında geleneksel işletmelerle de yazılımın hızla kesiştirilmesi gerekiyor.

Ekonomi ve finans literatürü tarih boyunca krizlerle birlikte şekillenmiş olup, finansal kaynakları ve bilgiyi elinde bulunduran egemen güçlerin baş aktör, enflasyon, faiz ve döviz sarmalına takılarak gelecek körlüğü yaşan ekonomilerin ise figüran olduğunu ve bakış açımızı değiştirmediğimiz sürece buna mahkum olduğumuzu bilmemiz gerekiyor.

Pandeminin ekonomik etkilerini azaltmak için, başta ABD ve Avrupa Birliği olmak üzere, pek çok devlet sadece sağlık harcamalarının artırılması için değil, aynı zamanda ekonominin iyileştirmesi için de milyarlarca dolarlık destek paketleri açıkladı. Bunun işletmeler ile ilgili kısmında özellikle tarım, gıda ve perakendenin geniş kitleleri ilgilendirmesi nedeniyle açıklanan destek paketleri hayati önem arz ediyor.

Ancak yatırılan sermayeye göre yüksek çarpan etkisi ile katma değer yaratan startup’ların ve startup ekosisteminin de desteklenmesinin ekonomik toparlanmayı hızlandıracağı bir gerçektir. Bu aynı zamanda sadece bugünün değil, geleceğin de şekillenmesine yardımcı olacak stratejik bir devlet politikası olarak da benimsenmelidir.

STARTUP’LARIN GETİRDİĞİ YIKICI ETKİ

Bu noktada önemli olan konu katma değeri yaratan çarpan etkisinin sadece yazılımdan kaynaklanmadığıdır. İster tarım (katma değerli üretim), ister perakende ticaret (dijital satış) ve isterse üretim (nesnelerin interneti) olsun, startup’ların getirdiği yıkıcı etki yanında geleneksel işletmelerle de yazılımın hızla kesiştirilmesi gerekiyor.

Dünyada değeri 1 milyar doları geçen startup’ların (unicorn’lar) EBİTDA yani faaliyetleri sonucunda elde ettikleri faiz ve vergi öncesi kar (FAVÖK) rakamına göre ulaşılan işletme değeri açısından aşağıdaki tablo startup’ların elde edebileceği katma değeri çarpıcı şekilde ortaya koyuyor. Özellikle oyun, yapay zeka ve finansal teknolojilerin yaratmış olduğu katma değer devletçe öncelikli olarak desteklenmesi gereken alanlara da işaret ediyor.

Tablo 1.Unicorn’ların EBİTDA Çarpanına Göre Sıralaması

Kaynak: Worldbank, IMF ve CB-Insights rakamları ile hazırlandı.

PARASAL GENİŞLEME İLE AŞILMAYA ÇALIŞILAN RESESYON LİKİDİTE TUZAĞI YARATTI

Ekonominin temel dinamiklerinden birisi, kıt olan kaynaklar ile sonsuz olan ihtiyaçların en yüksek faydayı sağlayacak şekilde karşılanmasıdır. Pandemi öncesinde bile ve özellikle ABD-Çin ticaret savaşlarının da etkisi ile daralan, jeopolitik riskler ve göç dalgası ile de daha da içe kapanan ekonomilerde büyüme ve hatta ekonomik resesyon sorunu ortaya çıktı. Parasal genişleme ile aşılmaya çalışılan resesyon aynı zamanda likidite tuzağı yaratmakta olup bunun aşılmasının yolu ise üretim modelimizin değişmesinden geçiyor.

Durumu izah etmek için kısaca likidite tuzağı günümüzde nasıl oluşuyor buna bir bakalım. Pandeminin hızlandırıcı etkisi ile eve kapanan ekonomilerde tüketim azalıp tasarruf eğilimi artarken üretim ve yatırım da hızla düşmekte ve ekonomiler büyüyemiyor. Ekonomiyi canlandırmak için uygulanan genişleyici para politikası tasarruf edenlerde artık faizlerin daha da düşmeyeceği algısı yaratırsa –ki Avrupa’da eksi faiz uygulanıyor- bu durumda piyasadaki para miktarını artırmaya devam etmek üretim artışı ve büyüme yaratmaz. Literatürde kısaca bu duruma likidite tuzağı deniliyor.

FİNANSAL KAYNAKLARIN EN YÜKSEK FAYDAYI SAĞLAYACAK ŞEKİLDE DAĞITILMASI

İçinde olduğumuz dönemde de özellikle büyümenin itici gücü –Türkiye, Çin, Hindistan, Rusya, Brezilya gibi ülkelerinde içinde olduğu- gelişmekte olan ekonomilerde oldukça kısıtlı olan finansal kaynakların en yüksek faydayı sağlayacak şekilde dağıtılması temel sorunlardan birini oluşturuyor.

Finansal kaynakların verimli kullanımının geleceği de şekillendireceği açıktır. Güç dengelerinin el değiştirdiği bu dönemde, özellikle pandeminin de etkisi ile Çin’in ekonomik büyüklük olarak ABD’yi 2028 yılında geçeceği öngörülüyor (CEBR, 2020:71). Bunun en önemli nedeni ise Çin’in katma değerli üretim toplamının (3,9 trilyon dolar) 2019 rakamları ile ABD’yi (2,3 trilyon dolar) geçmiş olmasıdır.

Bu katma değer büyümesinin nasıl yakalandığına ilişkin en önemli gösterge ise ekosistemin farklı kriterlere bağlı olarak ölçülen boyutudur. Farklı kriterler üzerinden yapılan değerleme neticesinde dünyadaki aktif startup ekosistemlerinin sıralaması aşağıdaki gibidir.

En büyük 30 ekosistemin 11’i ABD, 5’i Çin’e ait olup gelecekte bu durumun Çin lehine değişebileceğini gösteren en önemli gösterge ise büyüme endeksidir. Bu kritere göre en yüksek büyüme hızına sahip 5 ekosistemden 4’ü ise Çin’e aittir.

Tablo 2.Startup Ekosistem Sıralaması

Kaynak: www.startupgenome.com

EN BÜYÜK 100 EKOSİSTEM SIRALAMASINDA İSTANBUL 16’NCILIĞI ELDE ETTİ

Kıtalar bazında da ele alındığında Çin’in liderliği ele aldığı Asya’nın konumu küresel girişimler ekosisteminde yükselmeye devam ediyor. Asya’nın küresel ekosistemler içindeki payı 2012’de yüzde 20’den 2020’de yüzde 30’a yükseldi. Bu sıralamanın dışında yapılan gelişmekte olan en büyük 100 ekosistem sıralamasında ise İstanbul önemli şehirleri (Dubai, Hamburg, Moskova, Brüksel gibi) geride bırakarak 16.lığı elde etti (Startupgenome, 2020:33:44). Ancak yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere ekosistemin boyutu genel performans için büyük önem taşııyor.

Sadece pandeminin ekonomide açtığı yaraların sarılması için değil, aynı zamanda katma değerli üretim ile cari açığın ve yüksek borçluluğun azaltılmasında devlet eliyle startup’ların ve startup ekosisteminin desteklenmesi, likidite tuzağından çıkış, sürdürülebilir büyüme ve geleceğin şekillenmesi açısından da stratejik bir konudur.

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

Bursa Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi

yazici@turcomoney.com