“Melek yatırımcı” mı? “Şeytan yatırımcı” mı?

5 Soru 5 Cevap

–Türkiye’de gençlerin “Melek Yatırımcı” bulması kolay değil. Heyecan yaratacak bir projeleri varsa melek yatırımcı bulabilmek için güvendikleri tecrübeli bir iş insanından yardım ve destek almalarını tavsiye ediyorum. Her zaman iş ahlakına ve etik değerlere önem vermelerini öneriyorum.  

–Genellikle “Melek Yatırımcılar” ya zengin ailelerin bireyleri ya da yüksek maaşlarla tepe yöneticisi olarak çalışmış kişilerden oluşur. Bu tür yatırımlar çok riskli olduğundan “Melek Yatırımcılar” söz konusu projelere çok büyük meblağlarda yatırım yapmazlar. Genellikle 20 ila 100 bin dolar arasında bir yatırım yaparlar.

Değerli Turcomoney okuyucuları, bu yazımızda Türkiye’de sık sık gündeme gelen “Melek Yatırımcı” konusunu işliyoruz. Melek Yatırımcı’nın yatırım yapacağı projede hangi özellikleri arayacağını, yatırımcı bulmak için neler yapılması gerektiğini ve ilginç bir hikayesi olan bu terimin kökenlerini de ele alacağız.

Soru #1

“Melek Yatırımcı” kimdir?

“Melek Yatırımcı” fikir safhasında veya pilot deneme çalışması safhasındaki bir projenin hayata geçirilmesi veya iş yapmaya çok yeni başlamış olan bir şirketin ayakları üzerinde durmaya başlayabilmesi için gerekli olan ön sermayeyi sağlayan yatırımcıya verilen isimdir. Genellikle “Melek Yatırımcılar” ya zengin ailelerin bireyleri ya da yüksek maaşlarla tepe yöneticisi olarak çalışmış kişilerden oluşur. Bu tür yatırımlar çok riskli olduğundan “Melek Yatırımcılar” söz konusu projelere çok büyük meblağlarda yatırım yapmazlar. Genellikle 20 ila 100 bin dolar arasında bir yatırım yaparlar. Kendi toplam yatırımlarının içinde “Melek Yatırım” portföyünün payı ise yüzde 10’dan daha fazla olmaz.

“Melek Yatırımcı” ortak olduğu şirkette ömür boyu ortak olarak kalmak istemez. Şirket büyüdüğü zaman şirketteki hisselerini başka yatırımcılara satarak şirketten çıkmak (exit) ister. Yaratacağı yeni kaynak ile yeni projelere “Melek Yatırımcı” olmaya devam eder.

Soru #2

Niçin “Melek” denilmiş?

“Melek” denmesinin nedeni Amerika’daki Broadway’de yaşanan bir hikayeye dayanmaktadır. Broadway’de mali yönden sıkıntı yaşayan tiyatro oyunlarına parasal destek sağlayan varlıklı bireylere “melek” denilmiş. Daha sonra ise 1978 yılında New Hampshire Üniversitesi profesörlerinden olan ve aynı zamanda Center for Venture Research’ün kurucusu William Wetzel isimli kişi girişimcileri mali yönden destekleyen yatırımcılara “melek” kelimesinin kullanılmasını uygun bulmuş ve ondan sonra “Melek Yatırımcı” tabiri yaygın olarak kullanılmaya başlanmış.

Sadece bir fikre inanarak veya işin çok başında olan bir projeye güvenerek birkaç genç girişimciye para verip onlara destek olan bir yatırımcıya “melek” sıfatı çok uygun olmuş. Genç girişimcilere güvenip onların hayallerini gerçekleştirmelerine katkı vermek için iyilik yapan bu tür yatırımcılara “Melek Yatırımcı” terimi çok yakışmış.

Soru #3

“Melek Yatırımcı” yatırım yapacağı projede hangi özellikleri arar?

“Melek Yatırımcı” bir projeye para vermeden önce proje ile ilgili bazı özellikleri inceler.

Söz konusu projeye yatırım yapmadan önce aşağıdaki soruların cevaplarını araştırır:

• Şirketi yönetecek iyi bir yönetim takımı var mı?
• Kurucularda ve şirket yöneticilerinde sabır ve direnme gücü var mı?
• Şirketin satacağı ürün veya hizmet için büyük bir piyasa mevcut mu?
• Satılacak ürün veya hizmetin ne tür yaratıcı ve cazip vasıfları var?
• Şirket kurucuları hırslı, heyecanlı ve azimli mi?
• Şirket kurucuları yapacakları işle ilgili mali tablo okumasını ve kritik bilgileri okuyup kullanacak kabiliyette mi?
• Söz konusu şirketin kurucuları güvenilir kişiler tarafından mı tavsiye edilip önerildiler?
• Söz konusu işin potansiyel iş riskleri nelerdir?
• Kurucuların yatırımcılar için hazırladığı sunum raporu ilginç mi? Profesyonelce hazırlanmış mı?
• Şirketin satacağı ürün cazip mi? Niçin cazip? Hangi özellikleri var?
• Vereceğim para nasıl kullanılacak? Vereceğim parayla şirkette ne tür bir ilerleme kaydedilecek?
• Şirketin ilerideki muhtemel beklenen piyasa değeri gerçekçi mi?
• Şirket diğerlerinden farklı bir teknoloji kullanacak mı?
• Şirketi fikri mülkiyet hakları sahibi olacak mı?
• Şirketin ileriye yönelik finansal performans beklentileri cazip mi, gerçekçi mi?
• Yapılacak iş kanunlara ve mevzuata uygun mu?
• Şirket kurucuları etik değerlere ve iş ahlakına önem veriyor mu?

Soru #4

Genç girişimciler “Melek Yatırımcı” bulmak için ne yapmalı?

Türkiye’de “Melek Yatırımcı” sayısı yok denecek kadar az. Bunun beş ana nedeni olabilir.

Birincisi Türkiye’de yaratıcı, iş kurmak için enerjisi, hırsı ve azmi olan genç girişimci sayısı az. Eğitim sistemimiz gençleri memur zihniyeti ile yetiştiriyor. Müteşebbis ruhu olan gençler yetiştiren bir eğitim sistemimiz yok. Düşünen, sorgulayan, araştıran ve yaratan gençlik yerine, bilgileri ezberleyen, öğrendiği bilgileri nasıl ve nerde kullanabileceğini bilmeyen, sormadan kabullenen, emir kulu gençler yetiştiriyoruz.

İkincisi, genç girişimcileri finanse etmek isteyecek ve bu amaç için parasını riske atacak iş insanını bulmak çok zor. Parası olanlar paralarını garantili işlere yatırmayı tercih ediyorlar. Ülkemizde banka mevduat faizleri ve devlet kağıtlardan kazanılan faiz getirisi yüksek olduğundan yatırımcılar paralarını üretim işine yatırıp yüksek risk almak yerine garantili yatırımları tercih ediyorlar.

Üçüncüsü, potansiyel yatırımcılar genç girişimcilere güvenmiyor. Paralarını genç girişimcilere emanet etmek istemiyor. Sorumluluk sahibi, iş ahlakına ve etik değerlere önem veren, azimli, hevesli, yılmayan, enerji dolu ve çalışkan gençlerin mevcut olmadığını düşünüyorlar.

Dördüncüsü, Türkiye ekonomisi çok kırılgan ve istikrarsız. Piyasada belirsizlikler çok. Faiz oranları, döviz kurları, enflasyon oranı, emtia fiyatları gibi piyasa risklerinde belirsizlikler çok fazla. Uzun vadeli planlar yapmak mümkün olmuyor. Yatırımcılar uzun vadeli yatırım kararları alarak kar elde etmek yerine kısa vadeli işlerle para kazanmayı tercih ediyor.

Beşincisi ise Türkiye’de bir şirkete yatırım yapan yatırımcı yapacağı yatırımın başarısız olmasını kabullenemiyor. Halbuki yurt dışındaki “Melek Yatırımcılar” yaptıkları on yatırımdan sadece bir tanesi başarılı olursa tatmin oluyor ve bunu kabulleniyor. Bizim yatırımcılarımız ise yaptıkları her yatırımın başarılı olmasını ve bir iki yılda büyük karlar elde etmesini bekliyor.

Türkiye’de gençlerin “Melek Yatırımcı” bulması kolay değil. Heyecan yaratacak bir projeleri varsa melek yatırımcı bulabilmek için güvendikleri tecrübeli bir iş insanından yardım ve destek almalarını tavsiye ediyorum. Her zaman iş ahlakına ve etik değerlere önem vermelerini öneriyorum.

Soru #5

“Şeytan yatırımcı olur mu?

Olmaz mı? Her şeyin iyisi ve kötüsü olduğu gibi yatırımcının da iyisi ve kötüsü vardır. “Melek Yatırımcı” olduğu gibi “Şeytan Yatırımcı” da olur.

Bir şirketin tepe yönetiminin haberi ve gönlü olmadan, arzu etmedikleri yeni bir ortak tarafından satın alınması durumunda yeni ortak “Şeytan Yatırımcı” durumuna düşer. Bu tür şirket alımlarına “Düşmanca Satın Alma” denir (hostile take over). Satın alınan şirketin tepe yönetimi, şirkete zarar vereceğine inandıkları yeni ortağı şeytan gibi görür. Hatta şeytan olarak gördükleri bu ortağın şirketi satın almasını önlemek için şirkete zarar verme pahasına da olsa çok çeşitli engeller ve zorluklar çıkartmak için düzen kurarlar. “Şeytan Yatırımcı” olarak bir şirketin hisselerini satın almak tavsiye edilen bir yöntem değildir.  Söz konusu şirkete ve yatırımcısına zarar verir.

Bazı durumlarda ise bir şirketin içini boşaltmak ve şirket kaynaklarını şahsi çıkarları için kullanmak üzere bir şirkete ortak olan şahıs veya kurumlar olabilir. Bu niyet ile bir şirkete yatırım yapıp ortak olan veya ona sermaye benzeri kredi (quasi equity loan) verenlere “Şeytan Yatırımcı” demek doğru olur. Amaçları şirketi şahsi çıkarları uğruna sömürmektir. Bazen şeytan yatırımcıların bu sömürme işi büyük boyutlara ulaştığında şirketi iflas etme safhasına kadar getirebilirler.

Bazen de bir “Melek Yatırımcı” zaman içinde “Şeytan Yatırımcı” haline dönüşebilir. Şirkete emekleme safhasında ortak olduktan sonra şirket büyümeye başladığında şirketin kuruluşunda iş fikrini bulan ve şirkete emek vermiş gençleri saf dışı bırakıp şirketin tamamını ele geçirmek için entrikalar yapan yatırımcılar olabilir. İyi niyetli olmayan ve iş ahlakına uygun davranmayan bu tür yatırımcılara da “Şeytan Yatırımcı” denir.

Ülkemizde güvenilir, istikrarlı ve belirsizliklerin olmadığı bir iş ortamı yaratabilirsek “Melek Yatırımcı” sayısını arttırabiliriz. Girişimci gençlerimiz projelerini hayata geçirmek için Amerika’ya gitmek zorunda kalmaz. Bunu başarmak için ise siyaset dahil her mesleğin “Meleklerini” iş başına getirmeliyiz.

Bülent Şenver

senver@turcomoney.com