Melek yatırımcılar, hangi iş fikirlerine prim veriyor?

*Melek yatırımcılar, teknoloji maliyetlerindeki düşüş nedeniyle, yeni kurulmuş teknoloji ve internet şirketlerine yatırım yapmayı tercih ediyorlar. Daha düşük sermaye ile kurulup daha geniş kitlelere ulaşabilen yazılım ve internet şirketleri yüksek karlılık oranları ve düşük yatırım geri dönüş süreleri ile melek yatırımcılar tarafından yoğun rağbet görüyorlar.

*Hem artan genç işsizliğinin azaltılması, hem de yenilikçi ve yüksek büyüme potansiyeli taşıyan KOBİ’lerin finansal kaynaklara erişimi açısından “Melek Yatırımcılık” veya bizdeki adıyla “Bireysel Katılım Yatırımcılığı”nın önemi giderek artıyor.  Bu sistem Türkiye’de 4 yıllık bir geçmişe sahip olup henüz emekleme sürecindedir.

*BKS sisteminde yapılan yatırımların yüzde 48’i yazılım ve yüzde 17’si e-ticaret sektörlerine yapıldı. Yatırımcı ve girişimcilerin büyük bölümü İstanbul’da toplanmakta olup, fırsat eşitliği yaratılabilmesi ve özellikle Anadolu’da girişimciliğin yapılacak yeni yasal düzenlemeler ile teşvik edilmesi hayati önem taşıyor.

Son 10 yıl içinde özellikle Apple ve sonra Facebook’un öncülük ettiği yıkıcı akım ile yeni kavramların ortaya çıktığını görüyoruz. Bunlardan “Start-up” kavramı ilk olarak silikon vadisinde ortaya çıkmış olmakla birlikte son yıllarda A.B.D. ve Çin arasındaki rekabet ile artan oranlı olarak dikkatimizi çekmeye başladı. “Start-up” kavramının maalesef literatürde ve Türk Dil Kurumu’nda kabul gören bir Türkçe karşılığı bulunmuyor.

Türkçe karşılığı oturmamış olmakla birlikte “Özgirişim” veya “Bebek Girişim” daha ziyade başlangıç aşamasında olan henüz gelişmeye yeni başlamış gelecek vadeden şirketlere verilen bir isim olarak kullanılıyor.

YATIRIMCILARIN PRİM VERDİKLERİ İŞ FİKİRLERİ

Bir start-up daha ziyade başlangıç aşamasında olan henüz gelişmeye yeni başlamış gelecek vadeden şirketlere verilen bir isim olarak kullanılıyor. Start-up’lar yüksek başarısızlık oranına sahip olması nedeniyle, yatırımcılar seçim yaparken yalnızca iyi bir iş fikrine prim vermezler. Bununla beraber yüksek kazanç potansiyeli, ekibin deneyimi, fikrin orijinalliği, gerçekleştirile bilirliği, rakiplerin varlığı, başlangıç sermayesi ve çıkış stratejisi gibi unsurları da göz önünde bulundururlar.

Başlangıçta tek bir girişimci veya bir girişimci grup tarafından özkaynak veya yabancı tohum sermaye (seed capital) ile kurulmuş olan bu işletmeler geleneksel küçük işletmelerden de (small business) bazı yönleri itibarı ile ayrılıyor. Bu nedenledir ki etrafımızda gördüğümüz restoran, kuruyemişçi, kuaför, dönerci gibi işletmeler start-up sayılmazlar.

Ayrıca bu girişimlerin bir ekosistem içinde varlık ve gelişim göstermesi gerekmektedir. Start-up’lar yanında bu ekosistemde bulunması gereken ikinci önemli unsur ise bireysel yatırımcılar olup, ülkemizde bireysel katılım sistemi ismi ile anılıyor.

BİREYSEL KATILIM YATIRIMCILIĞI SİSTEMİ

Gelişmekte olan piyasalarda artan riskler yanında döviz kurlarındaki hızlı yükseliş borçlanması yüksek ve teminat sıkıntısı yaşayan, düşük özkaynak yanında özellikle alacak tahsilatında sorun yaşayan KOBİ’lerin kredi imkanlarına ulaşmasının önündeki en önemli engeller olarak duruyor.

Hal böyle iken özellikle yeni kurulan veya girişim aşamasında olan KOBİ’ler için alternatif finans kaynakları giderek önem kazanıyor. Artan risk primleri ve banka özkaynaklarında sorunlu krediler yanında yapılandırılan kredilerin yarattığı baskı ile yeni kurulan KOBİ’lerin bankalardan kredi alması neredeyse imkansız durumdadır.

YENILiKÇi VE BÜYÜME POTANSiYELi TAŞIYAN KOBİ’LER

Ancak hem artan genç işsizliğinin azaltılması, hem de yenilikçi ve yüksek büyüme potansiyeli taşıyan KOBİ’lerin finansal kaynaklara erişimi açısından “Melek Yatırımcılık” veya bizdeki adıyla “Bireysel Katılım Yatırımcılığı”nın önemi giderek artıyor. Dünyada 40 yılı aşkın bir süreden beri başarı ile uygulanan sistem Türkiye’de 4 yıllık bir geçmişe sahip olup henüz emekleme sürecindedir.

Melek yatırımcıların KOBİ’lere sağladıkları destekler üç başlık altında toplanıyor:

-Sermaye desteği sağlamak,

-Birikim ve tecrübelerini girişimcilere aktarmak,

-İletişim ve işbirliği ağlarını girişimcilere açmak.

MELEK YATIRIMCILAR YENi KURULMUŞ TEKNOLOJi VE iNTERNET ŞiRKETLERiNE YATIRIMI TERCiH EDiYOR

Melek yatırımcılar, teknoloji maliyetlerindeki düşüş nedeniyle, yeni kurulmuş teknoloji ve internet şirketlerine yatırım yapmayı tercih ediyorlar. Gelişen iletişim altyapısı nedeniyle daha düşük sermaye ile kurulup daha geniş kitlelere ulaşabilen yazılım ve internet şirketleri yüksek karlılık oranları ve yatırım geri dönüş süreleri (3-4 yıl) ile melek yatırımcılar tarafından yoğun rağbet görüyorlar.

Amerika’da ilk kez ortaya çıkan kavram 1978 yılında University of New Hampshire profesörlerinden William Wetzel tarafından girişim araştırmaları merkezlerini destekleyen yatırımcılar için kullanılmaya başlanıldı (Wetzel, 1983). Microsoft ve Apple gibi dünya devlerini yaratan sistem ile Angel Capital Association verilerine göre ABD’de 2018 yılında 300.000’in üzerinde melek yatırımcı 115 milyar dolar, Çin’de 93 milyar dolar tutarında yatırım gerçekleştirdi (www.angelcapitalassociation.org, 2019).

Avrupa pazarının lideri 8,4 milyar dolar ile İngiltere olurken onu 6,4 milyar dolar ile Almanya takip etti (www.startups.watch.com, 2019). Melek yatırımcılık sistemiyle kurulan işlerin aldıkları melek yatırım sermayesinin dünya ortalaması şirket başına 100.000 dolar olup bu rakam Türkiye’de 15.000 dolar seviyesindedir.

ÜLKEMİZDE MEVCUT DURUM

Bireysel Katılım Sermayesi (BKS) Sistemi Türkiye’de Hazine Müsteşarlığı tarafından yönetilmekte ve 15.02.2013 tarih ve 28560 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmektedir (www.mevzuat.gov.tr, 2013). Yönetmeliğin yayınlandığı tarihten 2019 Mart’ına kadar:

Tablo 1.Verilen Lisans Sayısı (www.ms.hmb.gov.tr, 2019)

Yıllar                                                         Adet

2013                                                          155

2014                                                          120

2015                                                          69

2016                                                          68

2017                                                          33

2018                                                          26

2019 (1.Çeyrek)                                        5

Toplam                                          476

 

BKS lisansı alan yatırımcılar bu faaliyetlerini bireysel yanında 10 adet adet melek yatırım ağı altında kümelenerek de yürütebiliyor. Türkiye’de bu kapsamda faaliyet gösteren melek yatırım ağları şunlardır:

• Bahariye Melek Yatırım
• BIC Melek Yatırım
• BÜMED Melek Yatırım
• EGİAD Melekleri
• İstanbul Melek Yatırımcı Merkezi
• Keiretsu Forum İstanbul
• Şirket Ortağım
• TEB Özel Melek Yatırım Platformu
• TRangels Melek Yatırım Ağı
• Erban Erciyes Melek Yatırım Ağı

 

Tablo 2. Yıllar İtibariyle BKY Miktarları (BKS Raporu, 2019)

BAŞVURULARIN % 80’İ MARMARA BÖLGESİ’NDEN

2019 1. Çeyrekte lisans başvurularının yüzde 80’i Marmara Bölgesi’nden gelmiş olup toplam başvuruların yüzde 76’sı İstanbul’dan geldi. 2013 yılının Haziran ayında “Bireysel Katılım Sermayesi Sistemi” üzerinden ilk yatırım gerçekleştirilmiş olup bugüne kadar yapılan yatırımlarda melek yatırımcılar yüzde 10 hisse bedeli için ortalama 78.370 TL sermaye aktardılar. Mart 2019 itibariyle tamamlanan ve süreci devam eden 35 başvuruya 11,9 Milyon TL sermaye sağlandı.

YATIRIMLARIN % 48’i YAZILIM VE %17’SI E-TiCARET SEKTÖRLERiNE

Yapılan yatırımların yüzde 48’i yazılım ve yüzde 17’si e-ticaret sektörlerine yapıldı. Görüldüğü üzere önemli yol alınmış olmakla birlikte bireysel katılım yatırımcılığı sistemi ülkemizde henüz emekleme dönemindedir. Yatırımcı ve girişimcilerin büyük bölümü İstanbul’da toplanmakta olup, fırsat eşitliği yaratılabilmesi ve özellikle Anadolu’da girişimciliğin yapılacak yeni yasal düzenlemeler ile teşvik edilmesi hayati önem taşıyor.

Doç. Dr. Mehmet Yazıcı

Bursa Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi