OECD modeli küresel asgari vergi Türkiye’de…

Adnan Yıldırım

– TBMM’de yasalaşarak 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 7524 sayılı Kanun; vergi ağırlıklı toplam 61 maddeden oluşuyor. Kanunun asıl gerekçesi, 2024 yılı bütçe açığını azaltmak. Ekonomi yönetimi, bir yandan kamu harcamalarını düşürmeye, diğer yandan da vergi gelirlerinde artış sağlayarak yaklaşık 2 trilyon 650 milyar liralık 2024 yılı bütçe açığını ve Hazine’nin borçlanma ihtiyacını azaltmaya çalışıyor.

– Yerel ve küresel asgari tamamlayıcı vergiyi şöyle özetleyebiliriz: Asgari vergilerin mükellefleri; konsolide hasılatı, geçmiş son dört hesap döneminin en az ikisinde 750 milyon Avro karşılığı Türk lirası sınırını geçen çok uluslu şirketlerin ara, ana veya kısmen ana işletmesi ya da Türkiye’de yerleşik bağlı işletmesi ve iş ortaklıklarıdır. Vergi oranı %15 olup ödenecek tamamlayıcı verginin hesaplanması uzmanlık gerektiriyor.

TBMM gündemine getirilmeden önce Cumhurbaşkanlığı makamına sunum amaçlı hazırlanan 100 sayfayı aşan dokümandan kamuoyunun bilgi sahibi olduğu çok kapsamlı vergi paketi çalışması; meslek kuruluşları, ilgili kuruluşlar ile iş aleminin değerlendirme, tepki ve önerileri sonrasında hedeflendiğinden daha dar kapsamlı bir metin olarak TBMM’de yasalaştı. 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 28 Temmuz 2024 tarih ve 7524 sayılı Kanun; birkaç maddesi hariç vergi ağırlıklı toplam 61 maddeden oluşuyor. Maddelerin yürürlüğü ise, yayımından itibaren 2030 yılına kadar uzanıyor. Sunum dokümanının içeriğinde yer alan A’dan Z’ye kapsamlı ve iddialı konularla yasama gündemine gelmesi beklenen vergi paketi, TBMM’ye kanun teklifi olarak verilmesi öncesinde önemli ölçüde değişime uğramış; ekonomi yönetiminin teklifte yer almasını istediği bilinen bazı düzenlemelere teklifte yer verilmemiş, bazı düzenlemeler ise revize edilerek teklife dahil edilmiş.

EKONOMİ YÖNETİMİ, HAZİNE’NİN BORÇANMA İHTAYACINI AZALTMAYA ÇALIŞIYOR

Her ne kadar teklifin genel gerekçesi ile madde gerekçeleri işin tekniğine uygun yazılmış olsa da yapılan hazırlık çalışmalarının (ve kanun teklifinin) asıl gerekçesinin 2024 yılı bütçe açığını azaltmak olduğu anlaşılıyor. Ekonomi yönetimi, bir yandan tasarruf önlemleriyle kamu harcamalarını düşürmeye çalışırken, diğer yandan da vergi gelirlerinde artış sağlayarak yaklaşık 2 trilyon 650 milyar liralık 2024 yılı bütçe açığını küçültmeye; dolayısıyla 2024 ve izleyen yıllarda Hazine’nin borçlanma ihtiyacını azaltmaya çalışıyor.

ÇOK ULUSLU ŞİRKETLERİ İLGİLENDİREN BİR DÜZENLEME DAHA YAPILDI

7524 sayılı Kanunla; 2025 yılı başından itibaren elde edilecek kurum kazançlarının vergilendirilmesinde söz konusu olan ve yurtiçi kurumlar vergisi mükelleflerini ilgilendiren “asgari kurumlar vergisi” düzenlemesi yanında, çok uluslu şirketleri ilgilendiren uzunca bir düzenleme daha yapıldı. 2024 yılı kazançlarına da uygulanması öngörülen ve tamamı 23 sayfalık kanunun (37-50’nci maddelerinin yer aldığı) 13 sayfalık bölümü, Vergi Usul Kanununa “BEŞİNCİ KISIM” olarak eklenen “Yerel ve Küresel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi ve Geçici Maddeler”den oluşuyor. Yapılan düzenleme ile çok uluslu şirketlerin, 2021 yılında duyurulan ve 2023 yılından itibaren bazı ülkelerde uygulaması başlatılan küresel asgari vergi (global minimum tax) modeli, 2024 yılında elde edilecek kurum kazançlarına da uygulanmak üzere Türk vergi sistemine dahil edildi.

OECD KARAR VE UYGULAMALARININ KÜRESEL KAPSAMA ALANI GENİŞLEDİ

İkinci Dünya Savaşı sonrasında (1948 yılında) Marshall yardımı alan batı Avrupalı ülkelerce kurulan (Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü) OEEC, 1960 yılı son çeyreğinde imzalanan anlaşma ile 17 Avrupa ülkesine ek olarak Türkiye, Kanada ve ABD’nin de yer aldığı 20 ülke tarafından OECD’ye dönüştürüldü. Halen 38 üye ülkesi bulunan OECD, uluslararası mali ve ekonomik konularda üye ülkelerin dışında kalan ülkeleri de etkileyecek kararlar alıyor, küresel mali uygulamaları yönlendirebiliyor. Özellikle de 1999 yılında G20 oluşumu sonrasında OECD karar ve uygulamalarının küresel kapsama alanı genişledi. OECD tarihinde ilk kez; G20 Maliye Bakanlarının 25-26 Temmuz 2024 tarihlerindeki toplantısı sonrasında, “uluslararası vergi işbirliği deklarasyonu” yayınlandı. Bakanlar deklarasyonda, uluslararası vergi alanında yapılan işbirliğiyle sağlanan dönüşüm ve kazanımlara vurgu yapılarak mevcut işbirliğinin artırılması konusunda G20 ülkelerinin kararlı olduğu belirtildi. Mali konularda etkili uluslararası kuruluş konumuna gelen OECD, vergisel konularda; önce 1995 yılında konsey tarafından onaylanan grup ya da ilişkili şirketler arasındaki “transfer fiyatlandırması”, ardından da 2021 yılında “küresel asgari vergi” modeli ile uluslararası vergi uygulamalarını etkileyen, hatta belirleyen konuma ulaştı. Türk vergi sisteminde 2006 yılında yasal düzenlemesi yapılan transfer fiyatlandırması uygulaması ile 7524 sayılı Kanunla yapılan küresel asgari vergi düzenlemesini; vergi mevzuatımızın OECD bünyesinde geliştirilen mali düzenleme çerçeve modelleriyle uyumlaştırılması olarak değerlendirmek gerekir.

YEREL VE KÜRESEL ASGARİ KURUMLAR VERGİSİ, 2024’TEN İTİBAREN GEÇERLİ

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yaptığı açıklamalara göre, küresel asgari verginin muhtemel mükellef sayısı; Türkiye’de faaliyette bulunan yaklaşık 80 bin yabancı şirketten, 2 bin 134’ünün ana işletmesi yurt dışında olup (OECD modelinde ve) kanunda yazılı 750 milyon Avro karşılığı Türk Lirası yıllık ciro sınırını aşanların oranı %2,5 olarak tespit edildi. Uygulaması çok teknik ve de pek kolay olmayan küresel ve yerel asgari tamamlayıcı vergilerin amacı; çok uluslu şirketlerin asgari %15 vergi ödemelerinin sağlanması ile ödenmesi gereken verginin başka ülkelere kaydırılmasının önlenerek kazancın elde edildiği ülkelerde, diğer bir ifadeyle doğru yerde ödenmesinin sağlanmasıdır. Ana hatlarıyla, yerel ve küresel asgari tamamlayıcı vergiyi aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

• Küresel ve yerel tamamlayıcı asgari vergilerin mükellefleri; konsolide hasılatı, geçmiş son dört hesap döneminin en az ikisinde 750 milyon Avro karşılığı Türk Lirası sınırını geçen çok uluslu şirketlerin ara, ana veya kısmen ana işletmesi ya da Türkiye’de yerleşik bağlı işletmesi ve iş ortaklıklarıdır.
• Vergi oranı %15 olup ödenecek tamamlayıcı verginin hesaplanması uzmanlık seviyesinde teknik bilgi ve çalışmayı gerektiriyor.
• Kamu kurum ve kuruluşları ile uluslararası kuruluşlar; kar amacı gütmeyen kuruluşlar; çeşitli yatırım fonları, yük ve yolcu taşımacılığı gibi EK MADDE 3’te belirtilen faaliyetler ve kuruluşlar verginin kapsamı dışında tutuldu.
• Vergilendirme dönemi; ana işletmeler ya da Türkiye’de yerleşik bağlı işletme ve iş ortaklıklarının finansal tablolarının düzenlenmesine esas teşkil eden (yıllık ya da izin verilmişse özel) hesap dönemidir
• Küresel asgari tamamlayıcı kurumlar vergisinin, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen on beşinci ay içinde beyan edilip ödenmesi gerekir.
• Yerel asgari tamamlayıcı kurumlar vergisinin, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen on ikinci ay içinde beyan edilip ödenmesi gerekir.
• EK MADDE 8/6 ile verginin ödendiği yerleri belirlemeye Cumhurbaşkanı, diğer ülkelerle bilgi paylaşımı, beyan, tarh ve ödeme yeri ile diğer usul ve esaslar konularında ise Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilendirildi.

Adnan YILDIRIM

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com