Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev, Batı’ya kapıları açtı, rejimi yumuşattı
ÖZBEKİSTAN’IN REFORMCU DEVLET BAŞKANI
*“Özbekistan’ın reformcu Devlet Başkanı…” Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile ilgili bu sözler, dünyaca ünlü ekonomi dergisi The Economist’te yayınlanan haber/yorumda verildi.
*Peki Mirziyoyev, gerçekten de reformcu bir başkan mı? Batılı medyaya göre Özbekistan’ı “demir yumruk” gibi yöneten İslam Kerimov’un 2 Eylül 2016’da vefatının ardından yapılan seçimde yüzde 88,61 oy alarak devlet başkanlığı koltuğuna oturan Şevket Mirziyoyev’in aradan geçen 1.5 yılda yaptıklarına bakılırsa bu nitelendirme doğru gibi gözüküyor…
*Şevket Mirziyoyev, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturduktan sonra gerek siyasi alanda gerekse ekonomi ile ilgili ard arda şaşırtan uygulamaları hayata geçirdi, önemli reformlara imza attı.
*Mirziyoyev, Özbekistan’ın komşu ülkelerle bozulan ilişkilerini tamir etti, Batı’ya açıldı ve uzun yıllardır dondurulan Türkiye-Özbekistan ilişkilerinin düzelmesi için harekete geçti.
DR. KAZIM KILINÇ
Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından Özbekistan, 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etti. İslam Kerimov, Özbekistan’ın ilk devlet başkanı seçildi. Türkiye, Özbekistan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülke oldu. Kerimov, devlet başkanlığı görevini 25 yıl boyunca, yani vefat ettiği 2 Eylül 2016 tarihine kadar sürdürdü. İlk yıllarda Türkiye ile Özbekistan arasındaki ilişkiler, oldukça sıcak bir zeminde, dostluk ve kardeşlik ekseninde ilerledi. Karşılıklı olarak cumhurbaşkanları, başbakanlar ve bakanlar düzeyinde ziyaretler gerçekleştirildi. Fakat 1990’lı yılların sonuna doğru iki ülke arasındaki ilişkiler, zayıflamaya başladı. 2003 yılında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Özbekistan’ı ziyareti ise, üst düzeyde gerçekleştirilen son ziyaret oldu. Bu tarihten sonra ilişkiler, deyim yerinde ise koptu. Kerimov, özellikle 2003 yılından sonra Türkiye’ye karşı olabildiğince soğuktu… Bunun sebebi, kimilerine göre bazı Türk firmalarının yanlış işlere girmesi, kimilerine göre Türkiye’nin Özbekistan’ın muhaliflerine destek vermesiydi. Öyle ya da böyle… Türkiye ile Özbekistan arasındaki siyasi ve kültürel ilişkiler, adeta dondurulmuş durumdaydı.
Buna karşılık Türkmenistan’dan Azerbaycan’a, Kazakistan’dan Kırgızistan’a kadar Türk cumhuriyetleri, Türkiye ile ilişkilere özel bir önem verdi. Devlet başkanları Türkiye’ye geldi gitti, Türkiye’nin başbakanları ve cumhurbaşkanları ise bu ülkelere ziyaretler gerçekleştirdi. Fakat Türkiye ile Özbekistan arasında 2003 yılından sonra üst düzeyde bir trafik de yaşanmadı.
Ekonomi cephesinde de durum farklı değildi. Türk işadamları diğer Türk cumhuriyetlerinin yeniden inşa edilmesinde büyük rol oynadı. Türk firmaları, dev projeleri üstlendi. Özbekistan’da ise Türk firmalarının esamesi yoktu. Diğer Türk cumhuriyetleri ile ticaretimiz, yükselen bir trend çizerken Türkiye/Özbekistan arasındaki ticaret hacmi de potansiyelin bir hayli altında seyretti. Özetle Kerimov, Türkiye ile ilişkileri neredeyse askıya almıştı. Bu durum, İslam Kerimov’un vefat ettiği tarihe kadar devam etti.
Batı medyasına göre Kerimov, iktidarı süresince Özbekistan’ı “demir yumruk” gibi yönetti… Ülkesini dışa kapattı. Muhalifler, baskı altına alındı, binlerce insan tutuklandı. Bu durum, Kerimov’un 2 Eylül 2016 tarihine, yani Kerimov’un vefatına kadar devam etti…
Kerimov’un vefatı ile hem Orta Asya’da , hem Türkiye’de hem de Batı’da “şimdi ne olacak?” sorusuna cevap arandı. Yaygın beklentiye göre Kerimov’dan sonra devlet başkanlığı koltuğuna oturacak isim, Nigmatullah Yoldaşev’di. Çünkü Yoldaşev, Kerimov döneminin Senato Başkanı idi. Özbekistan Anayasası’na göre, devlet başkanının vefatı halinde geçici devlet başkanlığı görevi Senato Başkanı’na verilmesi gerekiyordu. Ancak öyle olmadı. Kerimov’un koltuğuna Başbakan Şevket Mirziyoyev oturdu. Bu noktada medyaya yansıyan iki rivayet var. Bunlardan birine göre Kerimov’un 2 Eylül 2016’da hayatını kaybetmesinin ardından, anayasaya göre önce geçici devlet başkanlığı görevi Senato Başkanı Nigmatullah Yoldaşev’e verildi. Ancak Yoldaşev, bu görevi kabul etmedi. Bunun üzerine, Başbakan Şevket Mirziyoyev’in devlet başkanlığına vekalet etmesine karar verildi. Bir başka değerlendirmeye göre ise, anayasa ihlal edildi, devlet başkanlığı için doğrudan Mirziyoyev geçici olarak görevlendirildi. Sonuç olarak 3 aylık devlet başkanlığı vekaletinin ardından 4 Aralık 2016’da yapılan seçimlerde 59 yaşındaki Şevket Mirziyoyev, zaferle çıktı. Liberal Demokrat Parti’nin adayı Mirziyoyev, oyların yüzde 88.61’ini alarak devlet başkanlığı koltuğuna oturdu.
ÖZBEKİSTAN’DA “REFORMCU BAŞKAN” DÖNEMİ
Mirziyoyev’in Devlet Başkanlığı koltuğuna oturması, bölgeyi izleyenleri nisbeten şaşırtmıştı. Ama yeni dönemde de Kerimov’un katı politikalarının, Mirziyoyev döneminde de devam edeceği kanısı yaygındı. Çünkü Şevket Mirziyoyev, uzun yılar eski Devlet Başkanı Kerimov’un en yakınındaki isimlerin başında geliyordu. 2003 yılında Başbakanlık görevine getirilen Mirziyoyev, bu koltukta yaklaşık 13 yıl oturdu. Yani Mirziyoyev, Devlet Başkanı seçildiği 4 Aralık 2016 tarihine kadar başbakanlık görevini sürdürdü. Mirziyoyev, Özbekistan’daki iktidarı elinde bulunduran elit kişiler arasındaydı. Nitekim Kerimov’un ölümünden sonra ülke yönetimi, “Taşkent elitleri” olarak adlandırılan 3’lü (Rüstem Azimov, Rustam İnoyatov ve Şevket Mirziyoyev) arasında paylaşıldı.
İşte tüm bu nedenlerle ülkede bir değişim, en azından köklü bir değişim beklenmiyordu. Nitekim Mirziyoyev, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturmasının ardından yaptığı açıklamada, şöyle diyecekti: “İslam Kerimov bizim liderimizdir, politikalarımız sadakatle devam edecektir”
Bu açıklama, Özbekistan’ın geleceğine ilişkin ip uçlarını veriyordu. “Değişen bir şey olmaz” beklentilerini, genel kanıyı güçlendirmişti. Ancak, çok kısa süre sonra durumun pek de sanıldığı gibi olmadığı görüldü, anlaşıldı.
Mirziyoyev’in Devlet Başkanlığı koltuğuna oturması ile birlikte “reform dönemi”, başka bir deyişle “değişim ve restorasyon” dönemi de başlamış oldu. Nitekim birbiri ardı sıra değişiklikler, hızla hayata geçirildi. Ülkedeki hızlı değişime şaşıran Batı medyası Özbekistan ile ilgili övgüler içeren yayınlar yapmaya başladı, Nitekim 1 Şubat 2018 sayısında dünyaca ünlü ekonomist dergisi The Economist, Şevket Mirziyoyev için “ Reformcu Devlet Başkanı” nitelemesini yapacaktı.
Gerçekten de beklenenin ve sanılanın aksine Mirziyoyev, iktidara gelir gelmez Kerimov döneminden kalan ve kötü izler bırakan birçok uygulamayı sona erdirdi, ülkesini belli ölçüde de olsa dışa açtı. Batı ile ilişkilerin kapısını araladı. Reform sayılabilecek birçok uygulamayı başlattı.
KERİMOV’UN İZLERİNİ SİLDİ
Devlet Başkanı Mirziyoyev’in çıkardığı yasalar, attığı adımlar, gerçekleştirdiği reformlar, “değişen bir şey olmaz” diye bekleyenleri şaşırttı. En azından aradan geçen 1.5 yıllık dönem, gelecekteki Özbekistan’ın işaretlerini veriyor. Mirziyoyev, eski Devlet Başkanı Kerimov döneminin negatif izlerini silmeye başladı. Yaklaşık 32.5 milyonluk nüfusu ile Orta Asya’nın en kalabalık ülkesi olan Özbekistan, Şevket Mirziyoyev’in Devlet başkanlığı koltuğuna oturmasının ardından baş döndürücü bir hızla hayata geçirilen değişikliklere sahne oldu.
Mirziyoyev, neler mi yaptı?
Gazeteciler de dahil olmak üzere çok sayıda siyasi tutukluyu serbest bıraktı; 18 bin kişiyi, “kara liste”den çıkardı, pamuk tarlalarında zorla çalıştırmayı yasakladı. Ülkeye girişi yasak olan insan hakları savunucularının girişine izin verildi. Mirziyoyev aynı zamanda uzun yıllar “kapalı kutu” olarak görülen Özbekistan’ı Batı’ya açtı. Bunu yaparken amacı ABD ve Avrupa Birliği’nden, yatırımcıları çekmek suretiyle ülkenin kalkınmasını sağlamak ve insan hakları alanında adımlar attı. Yani ülke, otoriter bir rejimden nisbeten liberal sayılabilecek bir sisteme geçiyordu. Mirziyoyev’un bu adımları, Batı’da büyük yankı uyandırdı. Mirziyoyev’un iktidara gelmesinin ardından yaptıkları, Batı medyasında “ köklü reform” olarak nitelendirildi.
Batı medyasına göre Mirziyoyev, “reformcu başkan”, yenilikçi bir lider…
Peki Mirziyoyev, gerçekten gerçekten “reformcu bir başkan” mı? Batılı medyaya göre Özbekistan’ı demir yumruk gibi yöneten İslam Kerimov’un vefatının ardından yapılan seçimde devlet başkanlığı koltuğuna oturan Şevket Mirziyoyev’in aradan geçen 1.5 yılda yaptıklarına bakılırsa bu nitelendirme doğru gibi gözüküyor… Mirziyoyev, aradan geçen yaklaşık 1.5 yıllık sürede Özbekistan açısından önemli reformları hayata geçirdi, Özbekistan’ı dünyaya açtı, komşu ülkelerle ve Türkiye ile “dostluk köprüsü”nü yeniden kurdu.
Mirziyoyev’in neler yaptığını, ülkedeki önemli değişimi anlatacağız ama, şimdi gelin filmi biraz geriye saralım ve dünya kamuoyunu şaşırtan Orta Asya’nın bu yeni liderini, reformcu Şevket Mirziyoyev’i yakından tanıyalım…
ÖNCE VALİ, SONRA BAŞBAKAN OLDU
Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev, Özbekistan’ın Jizzakh bölgesindeki Zaamin ilçesinde 24 Temmuz 1957’de doğdu. 1981 yılında Tarım Sulama ve Mekanizasyon Mühendisleri Taşkent Enstitüsü’nden mezun oldu ve makine mühendisi olarak iş hayatına başladı. Teknik bilimler alanında doktora yaptı. Burada genç araştırma görevlis, kıdemli öğretim görevlisi, doçent ve daha sonra Rektör Yardımcısı olarak görev yaptı.
Komünist Parti’nin gençlik kolu Komsomol’de görev alan Mirziyoyev, 1990 yılından sonra Yüksek Sovyet Özbekistan Halk Temsilcileri arasında yer aldı. Özbekistan’ın bağımsızlığını ilân etmesinin ardından ise milletvekili oldu. Aynı zamanda Kimlik Bilgileri Komitesi Başkanı olarak görev yaptı. Şevket Mirziyoyev 1992 yılında, başkent Taşkent’in Mirzo Ulugbek ilçesine hokim (vali) olarak atandı. 1996-2001 yıllarında, Samarkand bölgesinde, 2001-2003 yıllarında Jizzakh bölgesinde hokim olarak görev yaptı. Mirziyoyev, bu görevinde yaptığı çalışmalarla bölgenin gelişimine büyük katkı sağladı. Bu çalışmaları, siyaset ve bürokraside yükselmesini sağladı. Nitekim 1995 yılında Özbekistan Cumhuriyeti’nin Oliy Meclisi milletvekili seçildi. Bu görevi 2002 yılına kadar devam etti. Mirziyoyev, bu dönemde siyasi ve sosyo-ekonomik çalışmalara yönelik önemli yasal düzenlemelerin yapılmasında ve kabul edilmesinde aktif görev aldı. Hükümet başkanı olarak, geniş kapsamlı sosyo-ekonomik reformların uygulanmasında, ülkenin modernleşmesinde ve iyileştirilmesinde, büyük projelerin gerçekleştirilmesinde, özel mülkiyetin geliştirilmesi ve korunmasında başarılı bir performans gösterdi. Küçük işletmelerin ve özel sektörün ekonomideki payının artması ve yasal güvenliğinin sağlamlaştırılmasında da önemli bir rol oynadı.
Yaptığı çalışmalarla Devlet Başkanı İslam Kerimov’un güvenini kazanan Şevket Mirziyoyev, 2003 yılında Özbekistan Cumhuriyeti Başbakanı olarak atandı. Kerimov’un en yakınındaki isimlerin başında gelen Mirziyoyev, başbakanlık görevi 2016 yılına, yani Kerimov’un vefatına kadar devam etti. 8 Eylül 2016 tarihinde, Yasama Meclisi’nin (alt meclis) ve Özbekistan Meclisi’nin meclis toplantısının ortak kararına dayanarak, Başbakan Şevket Mirziyoyev’e geçici olarak Özbekistan Cumhuriyeti Devlet başkanlığı görevi verildi.
19 Ekim 2016’da Özbekistan’daki Liberal-Demokratik Parti (UzLiDeP), Girişimciler ve İşadamları Hareketi, Taşkent’teki Sekizinci Konvansiyonu’nda, Mirziyoyev’i devlet başkanlığı seçimlerine aday olarak aday gösterdi.
Şevket Mirziyoyev, 4 Aralık 2016 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde oyların yüzde 88,61’i alarak Özbekistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev 14 Aralık 2016 tarihinde yemin ederek resmen Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi.
Evli ve iki kız çocuğu, bir oğlu ve 5 torunu bulunan Mirziyoyev, daha önce mühendis-ekonomist olarak görev yapan ve şimdi ev hanımı olan Ziroatkhon Hoshimova ile evli.
İLK TEBRİK PUTİN’DEN
Özbekistan cumhurbaşkanlığı seçimlerini %88,6’lık oy oranıyla kazanan Mirziyoyev’i ilk tebrik eden isim, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin oldu. Çünkü Özbekistan, tarih boyunca Rusya için çok önemli bir konumdaydı. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından bağımsızlığını ilan eden Özbekistan, ilk yıllarda Rusya ile ilişkilere büyük önem verdi. Fakat sonraki yıllarda Rusya’nın bölge ülkelerine emrivakide bulunması, İslam Kerimov’u rahatsız etti. İlerleyen yıllarda ise Kerimov’un, Rusya ile ilişkilerinde bir hayli mesafeli bir tutum izlediğini görüyoruz. İşte Mirziyoyev’in devlet başkanı seçilir seçilmez ilk tebrik eden kişinin Putin olması, bu bakımdan önem taşıyor. Zira Putin, bu yeni dönemi Rusya-Özbekistan ilişkileri açısından bir fırsat olarak gördü. İlerleyen zaman, bu değerlendirmeyi haklı kılacak nitelikte…. Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, yeni dönemin ruhuna uygun olarak birçok ülke ile kurduğu sıcak ilişkileri, Rusya ile de hayata geçirme yönünde adımlar attı.
ÜLKENİN İMAJINI DÜZELTMEK İÇİN REFORMLARI BAŞLATTI
Göreve gelmesiyle birlikte Mirziyoyev, Kerimov yönetiminden kalan ve ülkesi üzerinde kötü imaj oluşturan tabloyu ortadan kaldırmak amacıyla ard arda reform paketleri açıkladı. Bu reformlarla hedefi, Kerimov yönetimiyle birlikte dünyadan izole olan ve kapalı bir kutu haline gelen Özbekistan’ı dışa açık hale getirmek ve ülkenin imajını düzeltmekti. Bunun için göreve başlar başlamaz 23 yıldan fazla cezaevinde kalan ve dünyanın en uzun siyasi tutukluları arasında bulunan muhalefet kanadındaki Erk Partisi üyesi 72 yaşındaki Samandar Kukanov serbest bırakıldı. Şubat 2017’de, 18 yıldır cezaevinde bulunan ve ülkenin en büyük muhalif gazetesi Erk’in editörlüğünü de yapan Muhammed Bekjanov serbest bırakıldı. Eylül 2017’de ise ABD merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) temsilcilerinin, 7 yıllık aranın ardından ülkeye girişine izin verildi.
İşlediği suçlardan dolayı pişmanlık dilekçelerini imzalayan ve düzelme yolunu seçen 2,700 mahkûm Aralık 2017’de Cumhurbaşkanı Mirziyoyev tarafından affedildi ve serbest bırakıldı. Yaklaşık 9,000 kişinin cezası ise hafifletildi. Ülkede, radikal gruplarla veya yasa dışı örgütlerle bağı olduğu gerekçesiyle Özbek Ulusal Güvenlik Servisi tarafından hazırlanan listeye alınan yaklaşık 18,000 kişi “kara liste”den çıkarıldı.
YOLSUZLUKLARA SON
2018 yılında yapılacak reformları anlatan Mirziyoyev, oldukça uzun bir konuşma yaptı, çok önemli konulara değindi. Demokratikleşme yönünde adımların atılacağı mesajını verdi: “Halklar hükümetlere değil, hükümetler halka hizmet eder”
Yolsuzluklar konusuna da değinen Mirziyoyev, “Bazı insanlar bana başbakan olduğumda ülkedeki her şeyi bilmediğimi söylüyorlar. Her şeyi biliyordum, ama ortam kötüydü. Şimdi, bazı insanlar bundan hoşlanmasa bile, bunu açıkça söylüyorum. Birçok yatırım projesinde yolsuzluk vardı ve bazı projelerde bu oran % 50 idi. Yolsuzluk, hem iç hem de dış politikalarda vardı” dedi. Bu önemli açıklama, ülkede yolsuzluklarla mücadele edileceği yönünde güçlü bir mesajdı.
KOMŞU ÜLKELERE ZEYTİN DALI UZATTI
Kerimov döneminde Özbekistan, komşu ve soydaş ülkeler Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan ile birçok açıdan problemli bir konumdaydı. Mirziyoyev, göreve başlar başlamaz bu ülkelerle ilişkileri düzeltmek, problemli alanları çözmek ve barışı sağlamak için harekete geçti. Deyim yerinde ise, bölgenin “barış havzası” olması yönünde yoğun bir çalışma başlattı. Eylül 2017’de New York’ta yapılan BM Genel Kurulu’nda konuşan Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, “Özbekistan olarak yapıcı olacağız ve güçlü komşuluk ilişkileri için elimizden geleni yapacağız” mesajını verdi. Bu açıklama, Orta Asya’da yeni bir siyasi atmosferin oluşacağı anlamına geliyordu. Nitekim Mirziyoyev, ilerleyen zamanda ülkeye girişi kolaylaştıracak adımları atacak, birçok ülke vatandaşı için vizeleri kaldıracak ve bu ülkeleri ziyaret edecek, buzları eritecekti.
İLK YURT DIŞI ZİYARETİNİ TÜRKMENİSTAN’A YAPTI
Mirziyoyev, göreve geldikten sonra ilk yurtdışı ziyaretini güney komşusu Türkmenistan’a yaptı. 7 Mart 2017 tarihinde gerçekleştirilen bu ziyarette Türkmenistan’ın Lebap şehrihde Orta Asya ülkelerini Hazar Denizi üzerinden Karadeniz’e ve Avrupa’ya bağlayan “Türkmenabad-Farab” demiryolu ve otoyolu köprülerinin açılışı yapıldı.
23-24 Nisan 2017’de ise Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguly Berdimuhamedov, Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev ile bir araya geldi. Berdimuhamedov’un Özbekistan ziyareti kapsamında, iki ülke arasında 250 milyon dolarlık anlaşma imzalandı.
İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2016 yılında 177,3 milyon dolar iken, 2017’deki ziyaretin ardından Özbekistan ve Türkmenistan arasındaki ticaret hacmi, 2018 yılının ilk 3 ayında yüzde 55 artış gösterdi. Mart 2008’den bu yana Özbekistan’ı ilk defa ziyaret eden Türkmen lider Berdimuhamedov, görüşmeden sonra “Türkmenistan ve Özbekistan arasındaki iş birliği Orta Asya’nın sürdürülebilir kalkınmasında stratejik bir faktördür” şeklinde konuştu. Türkmen lider ayrıca bölgesel gündemin güncel konularını tartışmak üzere Orta Asya devlet başkanlarının düzenli olarak bir araya gelmesinin önemini vurguladı.
TACİKİSTAN İLE 18 YIL ARADAN SONRA BARIŞTI
Özbekistan’ın en çok problem yaşadığı ülkelerden biri komşu ülke Tacikistan’dı. Bu problemler çözülmek bir yana, iyice derinleştiği için Özbekistan’dan Tacikistan’a son üst düzey ziyaret, Haziran 2000’de yapılmıştı.
Mirziyoyev dönemi ile birlikte 14 Aralık 2016’da göreve gelen Özbekistan Başbakanı Abdulla Aripov, yaklaşık 18 yıl sonra 10-11 Ocak 2018’de Tacikistan’a bir ziyaret gerçekleştirdi. 20 yıllık aradan sonra Tacikistan ve Özbekistan, kültür günleri düzenleme konusunda anlaştı. 1992 yılından bu yana yapılmayan Taşkent-Duşanbe uçak seferleri Nisan 2017’de tekrar başladı.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, 9-10 Mart 2018’de Tacikistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Havalimanında bizzat Tacik lider İmam Ali Rahmanov tarafından karşılanan Mirziyoyev, güzergâh boyunca Özbek-Tacik bayrakları ile bekleyen binlerce kişiyi selamladı. İki ülke arasında başta sınır problemlerinin çözümü, ekonomik iş birliğinin artırılması ve iki ülke halkı tarafından umutla beklenen vizesiz seyahat ile ilgili toplam 27 anlaşma imzalandı. Bu anlaşmalar, kısa sürede semeresini vermeye başladı. Özbekistan ve Tacikistan arasında gelişen ticaret hacmi, 2017 yılında 240 milyon dolara ulaştı. Bu rakam, 2015 yılında sadece 12 milyon dolardı. Şimdi hedef, bu rakamı ilk aşamadı 500 milyon dolara, daha sonra ise 1 milyar dolara çıkartmak.
Mirziyoyev, ziyaret sonrası yaptığı konuşmada, “İki ülke vatandaşlarının gözünde özlemi gördüm. Sadece kayıp yıllarımızı telafi etmemiz için değil, aynı zamanda ilişkilerimizi yepyeni bir seviyeye yükseltmek için çok büyük sorumluluğumuz var. İlişkilerimizi stratejik ortalık seviyesine çıkaracağız” dedi.
KIRGIZİSTAN İLE SINIR PROBLEMİNİ ÇÖZDÜ
Özbekistan ile komşu ve soydaş ülke Kırgızistan arasında yıllardır bir türlü çözülemeyen sorun ise, sınırlar konusunda yaşanan gerginlikler ve tartışmalardı. 2010 yılındaki Oş olaylarından sonra Özbekistan sınırlarını tek taraflı olarak kapatmış ve Kırgızistan’da yaşayan Özbeklerin, Özbekistan’a girişi izne bağlanmıştı. Dönemin Özbekistan Cumhurbaşkanı Kerimov, bölgedeki HES inşaatları nedeniyle savaş çıkabileceğini söylemiş, Kırgızistan ile birlikte Tacikistan’ı da tehdit etmişti.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in daveti üzerine iki günlük devlet ziyareti için Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e gitti. 5 Eylül 2017’de gerçekleşen bu ziyaret, 17 yıllık bir aradan sonra bir Devlet başkanlığı düzeyinde yapılan ilk ziyaretti. Şevket Mirziyoyev ziyaret çerçevesinde Kırgızistan Başbakanı Sooronbay Ceenbekov ve Kırgızistan Parlamentosu Başkanı Çınıbay Tursunbekov’la da görüştü.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevkat Mirziyoyev’in ziyareti kapsamındaki üst düzey görüşmelerde iki ülke arasındaki siyasi, ekonomik, ticari, kültürel ve sosyal ilişkiler masaya yatırıldı. İki ülke arasındaki ortak sınırın tespiti üzerine yapılan çalışma sonrası uzlaşma sağlanan sınır kısmı ile ilgili Özbekistan-Kırgızistan Devlet Sınırı Anlaşması imzalandı. 1370 km’lik Özbek-Kırgız sınırının yaklaşık 1170 km’lik kısmı, yapılan anlaşma ile tartışmalı olmaktan çıktı. 26 yıllık sınır problemi, büyük ölçüde çözüldü. Bu durumu, Özbekistan’ın Kırgızistan Büyükelçisi Daniyer Sıdıkov, ’10 yılda yapılacak işleri 1 yılda yaptık’ sözleriyle değerlendirdi.
ORTA ASYA’DA LİDERLER ZİRVESİ
14 Aralık 2016’da resmi olarak göreve başlayan Mirziyoyev, Mart 2017’de Kazakistan’ı ziyaret etti ve bu ziyarette 13 anlaşma imzalandı. Yapılan anlaşmalar sonucunda 2018 yılının Kazakistan’da “Özbekistan Yılı”, 2019 yılının ise Özbekistan’da “Kazakistan Yılı” olarak ilan edilmesi kararlaştırıldı. 15-16 Mart’ta ise Orta Asya ülkeleri, Kazakistan’ın başkenti Astana’da, Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in girişimleri ile bölge ülkelerinin liderleri, Rusya ve Çin’in olmadığı Orta Asya Liderler Zirvesi’nde bir araya geldi.
Astana’daki Orta Asya Liderler Zirvesi sonrasında ise hem Özbekistan hem de diğer Orta Asya ülkelerindeki güvenlik ve istikrarı doğrudan etkileyen Afganistan’daki barış sürecinde aktif rol almak için Özbekistan, 25-27 Mart tarihleri arasında “Barış Süreci, Güvenlik Alanında İş Birliği ve Bölgesel Ortaklık” başlıklı konferansa ev sahipliği yaptı. Konferansa Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani, Rus Dışişleri Bakanı Sergei Lavorv, Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Thomas Shannon, BM Afganistan Özel Temsilcisi Tadamichi Yamamoto, AB Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini de katıldı. Konferansta ayrıca İngiltere, Fransa, Almanya, Hindistan, İran, İtalya, Japonya, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Pakistan ve diğer Orta Asya ülkeleri Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan da yer aldı.
ÖZBEKİSTAN’IN KAPILARINI AÇTI
10 Şubat 2018’de yayınlanan kararname ile aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 7 ülke ile vizeler kaldırıldı, 39 ülkeye ise vize kolaylığı getirildi. Bu adımla birlikte Özbekistan’ı vizesiz ziyaret edebilecek ülke sayısı 16’ya, vize kolaylığı sağlanan ülke sayısı ise 51’e yükselmişti. Mart 2018’de, Tacikistan’ın da listeye eklenmesi ile birlikte Özbekistan’ı vizesiz seyahat edebilecek ülke sayısı 17’ye yükselmiş oldu. Mirziyoyev’in başlattığı çalışmalar sonucunda Özbekistan ile Tacikistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Kazakistan arasındaki ilişkiler, normale döndü, “dostluk ve kardeşlik” köprüsü kuruldu.
TÜRKİYE İLE ÖZBEKİSTAN ARASINDAKİ İLİŞKİLER RAYINA GİRDİ
Şevket Mirziyoyev’in devlet başkanlığı koltuğuna oturmasının ardından öncelik verdiği konulardan biri de, eski devlet başkanı İslam Kerimov döneminde adeta dondurulan ilişkilerin yeniden kurulması oldu. Kerimov’un vefatının ardından Türkiye’ye yönelik verilen sıcak sinyalleri dikkate alan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçici olarak cumhurbaşkanlığı makamında bulunan Mirziyoyev’i, Özbekistan’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin henüz yapılmadığı Kasım 2016’da Pakistan dönüşünde ziyaret etti. Bu ziyaret, iki ülkenin yakınlaşması için bir dönüm noktası oldu. İki lider arasındaki görüşme trafiği, bu noktadan sonra oldukça arttı. Erdoğan ve Mirziyoyev, Mayıs 2017’de, Kuşak ve Yol Forumu’nun açılış töreni için gittikleri Pekin’de de görüştü. İki lider ayrıca Eylül 2017’de Kazakistan’ın başkenti Astana’da Suriye krizinin konuşulduğu zirvede bir görüşme gerçekleştirdi. Yine aynı ay içerisinde Erdoğan ve Mirziyoyev, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu görüşmeleri için gittikleri New York’ta da bir araya geldi. Bu görüşmeler, Türkiye ile Özbekistan arasındaki ilişkilerin yeniden kurulmasını sağladı.
MİRZİYOYEV, TÜRKİYE ZİYARETİ İLE “KARDEŞLİK KÖPRÜSÜ”NÜ YENİDEN KURDU
İslam Kerimov döneminde deyim yerinde ise askıya alınan Özbekistan-Türkiye ile ilişkileri, Mirziyoyev ile birlikte yeniden rayına sokuldu. Şevket Mirziyoyev, 20 yıl aradan sonra 25 Ekim 2017’de Türkiye’yi ziyaret eden ilk devlet başkanı oldu. Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde baş başa görüştü. Bu ziyarette 26 anlaşma imzalandı ve ilişkiler stratejik ortaklık seviyesine çıkarıldı.
ÖZBEKİSTAN’IN GÜÇLÜ OLMASINI ARZU EDİYORUZ
Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’i sıcak bir ortamda karşılayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu görüşmenin ardından önemli açıklamalar yaptı:
Bu ziyaretin önemi, özellikle 20 yıl aradan sonra cumhurbaşkanı düzeyinde yapılan ilk ziyarettir. Bu bakımdan bizim için son derece anlamlı ve önemlidir. Mirziyoyev ile yaptığımız kapsamlı görüşme çok verimli geçti. Ekonomiden savunma sanayine, sağlıktan tarıma, eğitimden kültüre pek çok alanda işbirliği imkanlarını ele aldık. Özbekistan Orta Asya’da 31.5 milyon nüfusu, yeraltı ve yerüstü kaynakları ile her açıdan stratejik bir ülke. Dünyanın en büyük yedinci doğalgaz, dördüncü uranyum, altıncı pamuk üreticisi ve ikinci büyük pamuk ihracatçısı konumunda. Bu tabloya rağmen ekonomik ve ticari ilişkilerimizin arzu ettiğimiz seviyede olmadığını görüyoruz. 2016 yılında 1,2 milyar dolar civarındaydı 2016 yılında. Bu yılın ilk 8 ayında 900 milyon doları aştık. Bu rakamları inşallah kısa zamanda yukarılara çekeceğiz. İşadamlarımıza desteğimiz tamdır. Değerli kardeşim liderliğinde Özbekistan kararlı bir yürüyüşle ciddi yatırımlara imza atıyor. Biz de tüm tecrübemiz ve imkanlarımızla kendilerine yardımcı olmaya devam edeceğiz. Türkiye müteahhitlik alanında dünyada ikinci sırada çok önemli bir konum teşkil ediyor. Bu alandaki tecrübelerimizi Özbekistan ile paylaşmayı hedefliyoruz. Görüşmede ele aldığımız en önemli konulardan birisi de kültür ve turizm. Özellikle turizm noktasında Başkent Semerkant, Buhara bizim için çok büyük önem arz ediyor. Özbekistan, medeniyet şehirlerine ev sahipliği yapıyor. Bu kadim şehirlerin sadece ülkemizde değil, tüm Türk dünyasında, İslam dünyasında önemli bir yeri var. Turizm alanındaki ortak projelerimizle inşallah bunu başaracağız. Kabul ettiğimiz ortak bildiride geleceğe yönelik somut planlarımızı ortaya koyduk. 26 anlaşmayı imzaladık. Çok önemli bir çıkışı bu ziyaretle hayata geçiriyoruz. Orta Asya cumhuriyetleri arasında işbirliğinin gelişmesini canı gönülden istiyoruz. Dirlik olmanın, güçlü olmanın anahtarı birlik olmaktadır. Bu yönde atılan her adım kıymetlidir, değerledir. Mirziyoyev’in komşuları ile dostluk ilişkilerini geliştirme gayretlerini biz de destekliyoruz. Özbekistan’ın milli şairi merhum Abdullah Garibov’un ifadesi ile ‘Muzaffer ol, galip ol, güçlü ol, dostun, yârin ve kardeşinle asırlar boyunca baki kalsın köşkün senin, ulu insanlık aleminde.’ Biz de Özbekistan’ın dostu, kardeşi olarak her açıdan güçlü kalmasını arzu ediyoruz.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev
BİRBİRİMİZİ SINAMA DÖNEMİ GEÇTİ, ARTIK BİRLEŞMEMİZ LAZIM
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ise, Kerimov döneminde dondurulan Türkiye-Özbekistan ilişkilerini rayına sokacağının mesajlarını şu sözlerle verdi:
Yabancı sermaye için ülkede çok büyük imkan ve koşullar sağlandı. Özbekistan’ın çok büyük yer altı, değerli metal ve petrol-gaz kaynaklarına sahip olduğunu ifade ederek Artık birbirimizi sınama dönemi geçti, artık büyük ve ortak projeleri hayata geçirme zamanı geldi. Turizm alanında büyük deneyime sahip olan Türkiye’den istifade etmek istiyoruz. Hive, Kokand, Mergilan ve diğer şehirler büyük turizm potansiyeline sahip. Artık birleşmemiz lazım.
ARAMIZDA SOĞUKLUK DÖNEMİ OLDU, AMA ŞİMDİ BUZLARI ERİTTİK
Türk sermayesinin teşvik edilmesi amacıyla gereken yasal düzenlemeler yapıldı. İşadamlarının önündeki tüm engelleri kaldırdık. Mevcut bazı güvensizlik ve anlaşmazlıklara son vermek amacıyla Sayın Erdoğan ile 1,5 yıl boyunca çok çaba gösterdik. Bir ara, aramızda güvensizlik ve soğukluk dönemi oluştu. İkimiz bu buzları erittik ve bu buzlar artık hiçbir zaman olmayacak.
TÜRK İŞ ADAMLARINA ENGEL OLAN DEVLETİMİZE İHANET ETMİŞ OLUR
Türk iş adamlarını Özbekistan’a davet ediyoruz. İlk önce değerli Türk iş adamları ülkemize gelmez ise başka devletler bize güvenmez. Artık ülkede Türk iş adamlarına engel olmak, devlet siyasetimize ihanet yapmış olacak. Bunu herkesin bilmesi lazım.
TÜM İLLERDE SERBEST EKONOMİ BÖLGELERİ OLUŞTURDUK
Ülkede iş ortamının, vergi ve gümrük sisteminin tümden iyileştirilmesi ve girişimcilik için ruhsat alınmasının kolaylaştırılması amacıyla kararların alındı. Ayrıca ülke genelindeki tüm illerde vergi ve gümrük muafiyetinin bulunduğu serbest ekonomi bölgeleri oluşturuldu. Yeni vergi düzenlemeleri için çalışma başlatıldı.
TÜRK İŞADAMLARINA YAPILAN İHANET, DEVLET POLİTİKASINA İHANETTİR
Sizlere şunu garanti etmek istiyorum. (Özbek yöneticiler) Sizlere helal ve samimi hizmet edecektir, sizlere gereken tüm koşulları sağlanacaktır. Bir daha aramızda herhangi bir anlaşmazlık olursa artık tekrar sizlerin güvenini kazanmak mümkün değil. Bizler çok hata yaptık. Bir kez daha tekrar ediyorum. Türk iş adamlarına yapılan ihanet devlet politikasına ihanet olacaktır.
Şevket Mirziyoyev’in bu ziyaretin ardından Özbekistan’ın kapıları Türk işadamları için sonuna kadar açıldı. Bir dizi anlaşma yapıldı. Dondurulan ve bozulan ilişkilerin yeniden kurulması, kısa sürede meyvelerini de vermeye başladı. Uzun yıllar, 1 milyar dolar seviyesinde olan ticaret hacmi, 2017 yılında adeta patlama yaptı, yüzde 30 oranındaki artışla 1.5 milyar dolara yükseldi.
ZİRAAT BANKASI, UTBANK’IN HİSSELERİNİN TAMAMINI ALDI
Özbekistan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin yeniden kurulmasının ardından birçok alanda işbirliklerine gidildi, önemli yatırımlar için start verildi. Bu adımlardan ön önemli olanlarından biri, bankacılık sektöründe gerçekleştirildi. 27 Ekim 2017’de T.C. Ziraat Bankası %50 hisse sahibi olduğu UTBANK’ın hisselerinin tamamını aldı. UTBANK, ilk yabancı sermayeli bankası. Ziraat Bankası, bu operasyonla ülkedeki yatırımlarını büyütmeyi hedefliyor.
TÜRKİYE İLE ÖZBEKİSTAN ARTIK STRATEJİK ORTAK
Özetle, en büyük değişim ve restorasyon ise Türkiye ile başlatıldı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Türkiye’yi ziyaret etmesinin ardından düzelen ilişkiler, iki ülke arasında ticaret, diplomasi ve dostluk köprüsünü güçlendirdi.
26 Nisan 2017’de Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Özbekistan ziyareti sırasında Mirziyoyev ile görüştü. Bu görüşmede, başta savunma sanayii olmak üzere iki ülke arasındaki işbirliği alanları ve imkanları ele alındı. Bu kapsamda Türkiye menşeli Nurol Makina ile Özbekistan menşeli UzAuto arasında imzalanan mutabakat zaptı uyarınca 1000 adet “Ejder Yalçın” 4×4 zırhlı muharebe aracının Özbekistan’da üretilmesi konusunda karar alındı. Türkiye ve Kazakistan ortaklığıyla Kazakistan’da kurulan “Aselsan Engineering” şirketinin ardından Özbekistan ile böyle bir girişime imza atıldı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise, 30 Nisan 2018 tarihinde Özbekistan’ı ziyaret etti. Erdoğan, başkent Taşkent’teki Gök Saray’da resmi karşılama töreni ile karşılandı. Törenin ardından iki lider arasında baş başa ve heyetler arası görüşmeler yapıldı.
Ekim 2017’de imzalanan 26 anlaşma ile stratejik ortaklık seviyesine çıkan Türk-Özbek ilişkileri, bu ziyarette imzalanan 25 anlaşma ile daha da iyice pekiştirildi.
İki lider Türkiye-Özbekistan İş Forumu’na da katıldı. Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, iki ülke arasında buzların eridiğini ve Türkiye’nin artık bir stratejik ortak olduğunu vurguladı.
TÜRKİYE İLE BUZLARI ERİTTİK
Mirziyoyev, “Bir ara, aramızda güvensizlik ve soğukluk dönemi oluştu. İkimiz bu buzları erittik ve bu buzlar artık hiçbir zaman olmayacak. Türkiye, bizim stratejik ortağımız. Türkiye ile iş birliğini daha da geliştirmek istiyoruz. Bir daha aramızda herhangi bir anlaşmazlık olursa artık tekrar sizlerin güvenini kazanmak mümkün değil. Bizler çok hata yaptık. Bir kez daha tekrar ediyorum, Türk iş adamlarına yapılan ihanet devlet politikasına ihanet olacaktır” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ziyaret kapsamında Özbekistan Parlamentosu’nda bir konuşma yaptı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan
BİR KİŞİ ARK KAZAR, BİN KİŞİ SU İÇER
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Mirziyoyev’in komşu ülkeleri ile problemlerin çözümü için gösterdiği çabaya atıfta bulundu ve atılan adımlardan duyduğu memnuniyetini dile getirdi. Erdoğan, “Özbekistan, çevre ülkelerle de çok iyi olduğu için bölgede barış artıyor. Kırgızistan ve Tacikistan ile ilişkilerin iyileşmesi bizleri de mutlu etmiştir” ifadelerini kullandı.
Erdoğan, Mirziyoyev’in çabalarını Özbek atasözü ile değerlendirdi ve şöyle konuştu: “Bir kişi ark kazar bin kişi su içer. Değerli kardeşim, attığı cesur adımlarla Özbekistan ve bölgemiz için yeni bir su arkı inşa ediyor. İnşallah bu kanal Özbekistan’ı daha müreffeh günlere ulaştıracaktır. Ticari ilişkileri, sırf ticari kazanç amaçlı değil, kardeşlik bağlarını güçlendiren birer sıçrama tahtası olarak görmeliyiz. Karşılıklı fayda ve güven temelinde ilerlemek için hepimize büyük görev düşmektedir. Özbekistan’ın istihdamına katkı sağlayan yatırımlarda yeni imkânlar değerlendirilmelidir. 25 anlaşma imzaladık. Artık Türkiye ve Özbekistan olarak uzun bir yolculuğa çıkıyoruz. Atacağımız çok adımlar, yapacağımız çok işler var.
HEDEFİMİZ, TİCARET HACMİNİ 5 MİLYAR DOLARA ULAŞTIRMAK
Özbekistan, Orta Asya’da 31,5 milyon nüfusu, çok zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarıyla her açıdan stratejik bir ülke. Dünyanın en büyük 7’nci doğalgaz, 4’üncü uranyum, 6’ncı pamuk üreticisi ve 2’nci büyük pamuk ihracatçısı konumunda. Bu tabloya rağmen ekonomik ve ticari ilişkiler, arzu edilen seviyede değil. İkili ticaret hacmimiz 2016’da 1,2 milyar dolar civarındaydı. 2017’de ticaret hacmimiz 1.5 milyar dolara ulaştı. Hedefimiz ticaret hacmini 5 milyar dolara ulaştırmak. Büyük bir iş adamı grubuyla Özbekistan’a geldik. Onlara yeni bir heyecan vereceğiz. Girişimcilik ruhunu farklı şekilde anlatacağız. Buhara’nın, Semerkand’ın manevi iklimini yaşamak için insanlarımız buraya geliyor, yeniden bir tarih ayağa kalkıyor. Bu bir diriliştir. Vize muafiyeti ile artık Türkiye-Özbekistan’a geliş gidişler çok daha fazla olacak.
Küresel anlamda çok çalkantılı günler geçiriyoruz. Barış ve istikrarın bir an önce hakim olmasını canı gönülden istiyoruz. Bu kapsamda Özbekistan ile işbirliğimizi güçlendirmeye hazırız. Bölgesel sahiplenme ve iş birliği istikrarın ve kalkınmanın kilit taşıdır. Ortak çabalarımızla medeniyetlerin beşiği bu kadim coğrafyayı sulh ve huzurun kaynağı haline getireceğimize inanıyorum.
TİKA olarak Özbekistan’da 60 milyon dolarlık bir yatırım hedefliyoruz. İstanbul-Semerkant arasındaki uçuşlar, 16 Mart 2018 tarihinde başladı. Yeni güzergahların açılması için ise çalışmalar devam ediyor.
SEMERKANT-BUHARA BİÇİM İÇİN ÇOK ÖNEMLİ
Özellikle turizm noktasında tabii ki Taşkent-Semerkant-Buhara buralar bizim için çok büyük önem arz ediyor. Özbekistan bu medeniyet şehirlerine ev sahipliği yapıyor. Bu kadim şehirlerin sadece ülkemizde değil, tüm Türk dünyasında, İslam dünyasında önemli bir yeri var. Turizm alanındaki ortak projelerimizle inşallah bunu başaracağız.
BATI’YA KAPILARI AÇTI
Şevket Mirziyoyev komşuları ve Türkiye ile kurduğu ilişkilerin halkasını genişletti ve Özbekistan’ın kapılarını Batı’ya açtı, Rusya, Çin, Avrupa ülkeleri ve ABD ile ilişkileri yeniden kurmak için adımlar attı. Mirziyoyev, bu çerçevede ilişkileri kolaylaştırıyor ve ekonomik liberalleşmeyi destekliyor. Bu girişimlerin hedefi ise, yabancı yatırımcıları Özbekistan’a çekmek.
1989’dan 1989’da ölümüne kadar yöneten otoriter Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un yanısıra Özbekistan, katı, devlet kontrollü ekonomisini korumak için pamuk, gaz ve altın ihracatına güveniyordu. Cumhurbaşkanı Kerimov’un halefi Şevket Mirziyoyev, Özbekistan’ı uluslararası izolasyon ve ekonomik durgunluktan kurtarmak için çaba harcadı. Mirziyoyev hedeflediği, odaklandığı 6 alanı ise şöyle sıraladı: Finansal istikrarı iyileştirmek; yeraltı kaynakları ve tarım sektörünü canlandırmak, ihracat potansiyelini değerlendirmek; küçük işletmelere yardım etmek, 1 milyon yeni iş yaratarak istihdamı canlandırmak ve altyapı yatırımlarını yapmak.
Özetle, Şevket Mirziyoyev’in devlet başkanlığı görevine başlaması ile birlikte Özbekistan’da “değişim ve restorasyon” dönemi de başlamış oldu. Mirziyoyev, seçimleri kazanmasının ardından iyi niyet göstergesi olarak siyasi tutuklular için af çıkardı, Batı ile ilişkilere önem verdiğini açıkladı. Bu sözler, Batılı ülkelerde olumlu yankılandı.
Mirziyoyev, ülke ekonomisinin modernleşmesi için start verdi. Şirketlere daha fazla serbestlik tanınacağı yönünde açıklamalar yaptı.
AVRUPA’YA SICAK MESAJLAR
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, açılım politikasını olabildiğince geniş tuttu. Komşu ülkelerle ilişkilerini düzelten Mirziyoyev, Avrupa ülkelerine ve ABD’ye de sıcak mesajlar iletti. Nitekim Semerkant’ta düzenlenen Avrupa Birliği ve Orta Asya ülkeleri Dışişleri Bakanları Zirvesi toplantısında yaptığı konuşmada Mirziyoyev, bölgenin potansiyeli hakkında bilgiler verdi, büyük fırsatlar olduğunu vurguladı: “Bizim öncelikli hedefimiz Orta Asya’yı istikrarlı, ekonomik olarak gelişmiş ve refah bir bölge haline getirmektir. Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan arasında imzalanan üçlü sınır anlaşması çok önemli. Bu anlaşma, ülkeler arasındaki ilişkileri ve iş birliğini geliştirecek. Sınır problemlerini hallederek ticari, ekonomik, kültürel ve insani iş birliğimizi geliştireceğiz. İlişkilerimizin ölçeği büyüyecek.”
3,5 MİLYAR DOLARLIK 35 PROJE TÜRK FİRMALARI İLE YAPILACAK
DEİK’in verilerine göre Özbekistan ve Türkiye arasındaki ticaret hacmi yaklaşık olarak 1,2 milyar Dolar seviyesinde. Fakat, ticaret potansiyeli bu rakamın çok üzerinde. Bu sebeple bu rakamın 5 yıl içinde $5 milyar Dolar’a ulaştırılması hedefi konuldu. Gıda, turizm, inşaat ve hafif sanayi özellikle işbirliği yapılabilecek alanlar olarak öne çıkıyor.
Özbekistan, önümüzdeki yıllarda büyük altyapı projeleri için start verecek. Bu noktada Türkiye’nin deneyimlerinden faydalanmak istiyor. 3,5 milyar dolarlık 35 projenin Türk firmaları ile işbirliği yapılarak hayata geçirilmesi planlanıyor. Nitekim Başbakan Yardımcısı Cemşid Kuçkarov, Mirziyoyev Türkiye’yi ziyareti sırasında özel sektör temsilcileri ile bürokratlarla yaptığı görüşmelerde, “Türkiye’nin bizim özellikle yap-işlet-devret projelerimize katılmasını bekliyoruz. Türkiye’nin bu alanda çok engin tecrübeleri var. Sizin önerilerinize açığız” yönünde açıklama yaptı.
TURİZM SEKTÖRÜNDE BÜYÜK POTANSİYEL
Özbekistan turizm alanında da açılımlar yapmayı ve ülkeye daha çok turist çekmeyi hedefliyor. Dolayısıyla Özbekistan’ın Türkiye ile iş birliğini geliştirmek istediği alanlardan birisi de turizm. Bu amaçla 3 Şubat 2018’de Türk vatandaşlarına vize muafiyeti başlatıldı. 16 Mart 2018 tarihinden itibaren İstanbul – Semerkand direkt uçuşları başladı. Özbekistan Turizmi Geliştirme Devlet Komitesi Başkanı Aziz Abdukhakimov, yeni dönemde turizm sektörüne yatırım yapacak firmalar için teşvik getirileceğini açıkladı, “Turizm yatırımcılarını ve sektörün önde gelenlerini Özbekistan’a yatırım yapmaya davet ediyoruz. Turizm sektörüne yatırım yaparak 300 bin Dolar’dan 10 milyon dolara kadar sermaye getiren yabancılara 3-7 senelik olmak üzere bazı vergilerden muaf bırakılması gündemde” dedi.
Özkekistan yönetiminin Türkiye’ye kapıları açması, birçok alanda semeresini verdi. Nitekim Taşkent’teki Çarsu Oteli ile çevresindeki arazide inşaatı öngörülen “Eskişehir” turizm bölgesi de Mirziyoyev tarafından imzalanan kararnameyle Türk firması Demir Grup’a verildi. Türk şirketi iki yıl boyunca söz konusu proje kapsamında bölgeye 33 milyon dolarlık yatırım yapacak ve 350 kişiye istihdam sağlayacak. Projeyle bu turizm bölgesine en az dört yıldızlı olması öngörülen 270 yataklı otelin yanı sıra eğlence ve alışveriş merkezleri ile Taşkent’teki tarihi binaların minyatürlerinin de yer alacağı tesisler inşa edilecek. Proje için Demir Grupun katılımıyla kurulacak Özbek-Türk “Inter Turizm” ortaklık şirketi ve ona bağlı olarak çalışacak müteahhitlik firmalarına 2 yıl boyunca gümrük imtiyazları tanınırken, bu turizm bölgesinin faaliyete geçmesinin ardından “Inter-Turizm” ortaklığı 7 yıl boyunca gelir, emlak, arazi ve diğer vergilerden de muaf tutulacak.
HEDEF, TİCARET HACMİNİ 10 MİLYAR DOLARA YÜKSELTMEK
Türkiye ile Özbekistan arasındaki ticari ilişkiler de siyasi ilişkiler gibi inişli-çıkışlı bir seyir izledi. Özbekistan’ın bağımsızlığının ardından hızla gelişen ticaret hacmi, sonraki yıllarda düşüşe geçti. 2014 yılında 1.4 milyar dolara kadar yükselen Türkiye-Özbekistan ticareti, sonraki yıllarda tekrar düşmeye başladı. Ancak Şevket Mirziyoyev’in Devlet Başkanlığı koltuğuna oturmasıyla Türkiye ile Özbekistan arasındaki ticari ilişkiler hızla gelişmeye başladı. Nitekim 2016 yılında 1.2 milyar dolar olan ticaret hacmi, 2017 yılında 1.5 milyar dolara yükseldi.
Türkiye, Özbekistan’a, ağırlıklı olarak makine, elektronik eşya, mobilya ve aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar, motorlu kara taşıtları, tekstil, gıda ve tüketim ürünleri ihraç ederken, aynı zamanda Özbekistan’dan plastik mamuller, çinko ve çinko ürünleri, pamuk ipliği ve pamuklu mensucatı ithal ediyor.
Şimdi hedef önümüzdeki 5 yılda Türkiye ile Özbekistan arasındaki ticaret hacmini 5 milyar dolara, önümüzdeki 10 yılda ise 10 milyar dolara çıkartmak. Nitekim bu hedefler, hem Mirziyoyev’in Türkiye ziyaretinde hem de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Özbekistan ziyaretinde özellikle vurgulandı.
Türkiye – Özbekistan Dış Ticaret Göstergeleri (milyon Dolar)
Kaynak:TÜİK
ÖZBEKİSTAN ALTIN, PAMUK VE DOĞALGAZ ZENGİNİ
Genç işgücüne ve zengin doğal kaynaklara sahip Özbekistan ekonomisi, 2000’li yıllarda hızlı bir büyüme içine girdi. Yıllık ortalama yüzde 8 büyüme gerçekleştiren Özbekistan ekonomisi, 2017 yılında ise bir miktar küçülerek yüzde 5,3 oranında büyüme gerçekleştirdi. IMF’nin verilerine göre Özbekistan’ın Gayri Safi Yurt İçi Hasılası 2018 yılında 40,2 milyar dolar olacak. Bu rakamlara göre Kişi Başına Düşen Milli Gelir ise bin 238 Dolar olacak. Altın rezervleri bakımından dünyada 4., üretiminde ise 7. sırada yer alan Özbekistan’da yıllık 92 ton altın üretiliyor. Özbekistan, uranyum rezervleri bakımından da dünyada 11., üretiminde 7. sırada bulunuyor. Ülkede senede 4 ton uranyum elde ediliyor.
Doğalgaz üretiminde dünyada ilk 11 ülke arasında yer alan Özbekistan’da yıllık ortalama 65 milyar metreküp doğalgaz üretiliyor.
Dünyada en büyük pamuk üreticisi ve ihracatçısı ülkeler arasında yer alan Özbekistan, yıllık ortalama 3 milyon ton pamuk lifi üretiyor, bunun yarısından fazlasını ihraç ediyor.
ORTA ASYA’NIN YILDIZ ÜLKESİ
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991’de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan, Eylül 2016’ya kadar ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov tarafından yönetildi. Kerimov’un ölümünün ardından cumhurbaşkanına vekalet eden ve 2004 yılından bu yana başbakan görevinde bulunan Şevket Mirziyoyev, Aralık 2016’da yapılan seçimleri kazanarak ülkenin 2. cumhurbaşkanı oldu.
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in öncülüğünde “restorasyon ve atılım” dönemini başlatan Özbekistan’ın gelişme potansiyeli çok yüksek. Orta Asya’yı yakından araştıran uzmanlara göre, Özbekistan önümüzdeki 10 yıl boyunca hem Orta Asya bölgesinin hem Avrasya bölgesinin en hızlı kalkınan, dışarı açılan, kişi başına milli gelirini en hızlı yükseltmesi beklenen bir yıldız ülke.
Komşuları arasında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Afganistan bulunduğu Özbekistan, komşusunun bile açık denize çıkışı olmayan dünyadaki iki ülkeden biri. Aynı özelliğe sahip bir diğer ülke Lihtenştayn.
Özbekistan, diğer Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk karasal iklime sahip. Ülkenin doğusu ve kuzeydoğusunda Tanrı Dağları ve Pamir Dağları bulunuyor. Orta kesiminde dünyadaki en büyük çöllerden Kızılkum Çölü yer alıyor.
Karakalpakistan Cumhuriyeti, 12 il ve Taşkent Büyükşehir Belediyesi’nden ibaret idari yapıya sahip Özbekistan, başkanlık sistemiyle yönetiliyor. Özbekistan’da milletvekilleri ve cumhurbaşkanı 5 yıllığına seçiliyor.
BEYAZ SARAY’DA TRUMP İLE GÖRÜŞTÜ
Komşuları ile ilişkilerini düzelten Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Avrupa ülkeleri ve ABD ile ilişkilerini de geliştirmek için adımlar attı. Bu çerçevede geçen ay ABD’yi ziyaret etti, Başkan Donald Trump ile Beyaz Saray’da görüştü. Trump, Şevket Mirziyoyev’i sıcak bir ortamda karşıladı ve Özbekistan ile yeni bir ortaklık dönemi başladığını açıkladı. Mirziyoyev’e övgüler yağdıran Trump, 4,8 milyar dolarlık anlaşma ile Özbekistan pazarına güçlü bir giriş yapmış oldu.
RAKAMLARLA ÖZBEKİSTAN (2018)
GSYİH ( Milyon $ ) : 40.259 (2018 tahmini, IMF)
KBGSYİH ( $ ) : 1.238 (2018 tahmini, IMF)
Büyüme Oranı ( % ) : 5,0 (2018 tahmini, IMF)
ÖZBEKİSTAN / KÜNYE
Etnik Yapı
Özbek %80, Rus %5,5, Tacik %5, Kazak %3, Karakalpak %2,5, Tatar %1,5, Diğer
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, CIA The World Fact Book
Kaynaklar:
– https://www.dw.com/tr/%C3%B6zbekistana-yeni-devlet-ba%C5%9Fkan%C4%B1/a-36629743
– https://www.ft.com/content/d1cd5bbe-78b8-11e6-97ae-647294649b28
-https://www.economist.com/asia/2018/02/01/uzbekistans-reforming-president-sacks-his-hated-spymaster
-Cihangir Yıldırım, 4 Mayıs 2018, Timetürk ( https://www.timeturk.com/portre-sevket-mirziyoyev/yazar-892276)
https://www.nytimes.com/2018/05/16/world/asia/trump-uzbekistan.html
https://www.timeturk.com/portre-sevket-mirziyoyev/yazar-892276
https://yildirimcihangir.wordpress.com/2018/05/18/ozbek-amerikan-iliskilerinde-yeni-donem/
https://www.dw.com/tr/%C3%B6zbekistana-yeni-devlet-ba%C5%9Fkan%C4%B1/a-36629743
https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-16218112
https://www.ft.com/content/d1cd5bbe-78b8-11e6-97ae-647294649b28
http://www.uzbekembassy.org/e/president/
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
İsim *
Email *
Bir dahaki sefere yorum yaptığımda kullanılmak üzere adımı, e-posta adresimi ve web site adresimi bu tarayıcıya kaydet.
Δ
Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.
