Para politikası ve KKM, bankacılık sektörünü nasıl etkiledi?

Orhan Ökmen

– Bankacılık sektörü, 2022 Haziran ayı itibariyle 219 milyar TL’lik brüt kar sağladı. Bunun yaklaşık %45’lik kısmına tekabül eden yaklaşık 100 milyar TL’si, bir kısmı para politikası yoluyla Merkez Bankası tarafından ve bir kısmı da KKM yoluyla da Hazine tarafından karşılıksız olarak sağlandı. Bir önceki yılın aynı dönemine göre, bankacılığın faiz gelirlerindeki artış %99,11 oranında gerçekleşirken, faiz giderlerindeki artış sadece %43,49 olarak hesaplandı.  Aradaki 100 milyar TL’lik tutar, esasında bankacılık sisteminin faiz gideridir. Bu gider karşılıksız olarak bizzat kamu tarafından üstlenildi.

-Para politikası ve KKM uygulamasının aynı koşullarda ve aynı ölçekte devam etmesi halinde yıl sonuna kadar kamudan bankacılığa bu yolla sağlanacak karşılıksız gelir tutarının 250 milyar TL civarına yükseleceği hesaplanıyor.  Ancak, Türk Lirası’ndaki değer kaybının daha da agresif hale gelmesi halinde, kamudan bankacılık sektörüne karşılıksız olarak transfer edilecek bu tutarın boyutlarının şimdiden öngörülmesi oldukça zordur.

-2021 Aralık ayının ikinci yarısında başlatılan KKM uygulaması sistem içerisinde cari durumda 62 milyar Dolar’a ulaştı. Bu rakam, toplam mevduatın %15.10’una tekabül ediyor. KKM ile ilgili istatistikler kamuoyu ile paylaşılmıyor, şeffaf davranılmıyor. Diğer zamanlarda da günlük değil, sadece haftalık veriler paylaşıldı. Uygulamanın başladığı 2021/Aralık ayından bu yana BDDK ve Hazine tarafından günlük bilgiler kamuoyu ile paylaşım yapılmadı. KKM ürünü hakkında kamuoyu tarafından detaylı analiz ve yorum yapılmasının arzu edilmediği gayet açıktır. 

-KKM, dolarizasyonu artırıyor, bütçe açıklarını büyütüyor, gelir dağılımını bozuyor. KKM esasen kalıcı olabilecek bir bankacılık ürünü olma niteliği taşımadığına göre, böyle bir ürünün ilerleyen zamanlarda ortadan kaldırılacağı kesindir. Ancak, şu ana kadar stres birikimine sahne olan KKM’den çıkış için geçerli bir strateji henüz ortaya konulamadı. Çıkış anında TL’nin değeri üzerinde yaratacağı ani negatif şoklar, Türkiye ekonomisinin önemli riskleri haline gelmiş durumdadır.

Bankacılık sektörünün 2022 Haziran ayı itibariyle açıkladığı karın %45,65’lik kısmı karşılıksız ve direkt olarak kamu tarafından bankalara aktarıldı: Bankacılık sektörünün 2022 Haziran ayı itibariyle açıkladığı 219 milyar TL’lik brüt karın yaklaşık %45’lik kısmına tekabül eden yaklaşık 100 milyar TL’sinin bir kısmı para politikası yoluyla Merkez Bankası tarafından ve bir kısmı da KKM yoluyla da Hazine tarafından karşılıksız olarak sağlandı. Bir önceki yılın aynı dönemine göre, bankacılığın faiz gelirlerindeki artış %99,11 oranında gerçekleşirken, faiz giderlerindeki artış sadece %43,49 olarak hesaplandı.  Aradaki 2,28 katlık farka tekabül eden 100 milyar TL’lik tutar, esasında bankacılık sisteminin faiz gideri olup, bu gider karşılıksız olarak bizzat kamu tarafından üstlenildi. Zira, KKM olarak açılan mevduatların kur farkları bankaların yerine Hazine ve Merkez Bankası tarafından ödeniyor. Ayrıca, politika faizi üzerinden bankaları fonlayan Merkez Bankası bankalara gelir transferi yapıyor.

BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN KARI %441 ORANINDA ARTTI

Bankacılık sisteminin 2022 yılının Haziran ayı itibariyle açıkladığı gelir-giderin yer aldığı aşağıdaki Tablo:1’den de görüldüğü üzere, bankacılık sistemi 2021 yılının ilk yarısında 40.4 milyar TL brüt kar yaparken 2022 yılı ilk yarısında %441 oranında artış sağlayarak 219 milyar TL karlılık sağladı.

Döviz Tevdiat Hesaplarını bozdurarak KKM’a dönüş yapan mudilerin geçmişteki DTH’ları nedeniyle bankların üstlendiği kur farkı giderlerinin bu kez Hazine ve Merkez Bankası tarafından üstlenilmesi nedeniyle bankacılık sistemin kambiyo zararları düştü ve hatta kambiyo karına dönüştü. 2021 yılı ve öncesinde genellikle kambiyo ve evalüasyon işlemlerinden zarar eden bankacılık sistemi 2022 Haziran ayı itibariyle zarardan kurtuldu ve 32 milyar TL kar sağladı. Açıklanan toplam brüt karın %14,66 sına tekabüle eden bu tutar esasında para politikasının ve makro ihtiyati tedbir olarak ilan edilen KKM uygulamalarının bankacılık sistemine dolaylı olarak sağladığı katkının diğer bir parçasıdır. 2022 yılının Haziran ayına kadar direkt ve dolaylı yollarla kamu tarafından bankacılık sistemine sağlanan katkı toplamı, sistem tarafından açıklanan brüt karın %60,32’lik kısmına tekabül ediyor.  Dünyanın hiçbir ülkesinde vergi verenlerden alınarak finans kesimine bu şekilde yapılan bir aktarım örneği bulunmuyor. Üstelik mevcut yasalara göre de böyle bir uygulamanın geçerliliği hayli tartışmalıdır.

YIL SONUNA KADAR KAMUDAN BANKACILIĞA 250 MİLYAR TL KARŞILIKSIZ TRANSFER YAPACAK

Para politikası ve KKM uygulamasının aynı koşullarda ve aynı ölçekte devam etmesi halinde yıl sonuna kadar kamudan bankacılığa bu yolla sağlanacak karşılıksız gelir tutarının 250 milyar TL civarına yükseleceği hesaplanıyor.  Ancak, Türk Lirası’ndaki değer kaybının daha da agresif hale gelmesi halinde, kamudan bankacılık sektörüne karşılıksız olarak transfer edilecek bu tutarın boyutlarının şimdiden öngörülmesi oldukça zordur.

Karşılıksız olarak aktarılan bu 100 milyar TL’lik gelirlerin %86‘lik kısmı, bankacılık tarafından provizyon giderleri şeklinde kullanılarak oto finansman kaynağına dönüştürüldü ve bu suretle sistemin aktif kalitesi artırıldı, %13’lik kısmı da personel zamlarında kullanılarak genel enflasyon yükü hazinenin aktardığı bu kaynaktan bertaraf edildi.

KUR KORUMALI MEVDUAT SAYESİNDE ORTALAMA MEVUDAT SÜRESİ 11 GÜN ARTTI

Kur korumalı mevduat bankacılık sistemindeki kısa vade sorununa olumlu katkı yaptı ve ortalama mevduat vadesini 11 gün daha artırdı. Zira 2021 yıl sonunda ortalama mevduat vadesi 52 gündü.  2022/Haziran ayında ortalama mevduat süresi 11 gün artarak 63 güne çıktı. Kur Korumalı Mevduata dayalı olarak, bir aya kadar, bir aydan üç aya kadar olan vadeli mevduatlarda düşme, ancak üç aydan altı aya kadar ve yine altı aydan 12 aya kadar olan vadeli mevduat tutarlarında ise artış yaşandı.

KKM İSTATİSTİKLERİ KAMUOYU İLE ŞEFFAF VE YETERLİ ŞEKİLDE PAYLAŞILMIYOR

Bankacılık sisteminin sahip olduğu mevduat detay ve tutarlarını gösteren Tablo:2’de de görüleceği üzere, 2021 Aralık ayının ikinci yarısında başlatılan KKM uygulaması sistem içerisinde cari durumda 62 milyar Dolarlık bir tutarla toplam mevduatın %15.10’luk payına ulaştı.  KKM’a ilişkin istatistiklerin kamuoyu ile paylaşılmasında sistem hiçbir şekilde şeffaf davranmadığı için yeterli ve detaylı bilgi edinme konusunda güçlüklerle karşılaşılıyor. Aşağıdaki tablo 2’ye dikkat edilirse 2021/Aralık ve 2022/Ocak arasında KKM ile ilgili olarak herhangi bir veri yer almıyor. Ayrıca, diğer zamanlarda da günlük değil sadece haftalık veriler paylaşıldı. Uygulamanın başladığı 2021/Aralık ayından buyana BDDK ve Hazine tarafından günlük bilgiler kamuoyu ile paylaşım yapılmadı.  Literatürel açıdan tartışmalı ve oldukça sorunlu olduğu düşünülen bu KKM ürünü hakkında kamuoyu tarafından detaylı analiz ve yorum yapılmasının arzu edilmediği gayet açıktır.

Tablo:2’de yer aldığı üzere toplam mevduatın %56,27 sine ulaşan dövizli hesaplar ile dövize endekslenen KKM hesapları birlikte düşünüldüğünde toplam mevduatın %71,37’lik kısmının dolarize olduğu görülecektir. Dolarizasyonun bu kadar yüksek olduğu bir ekonomide para politikasının yapıcı etkinliğinden söz edilemez. Ayrıca, KKM uygulamasının dolarizasyonu daha da artırdığı açıkça görülüyor.

KKM, DOLARİZASYONU ARTIRIYOR, BÜTÇE AÇIKLARINI BÜYÜTÜYOR, GELİR DAĞILIMINI BOZUYOR

KKM vadeli bir TL hesabı olarak gözükmesine rağmen, esasında dövize endeksli bir hesap olduğu için yabancı para mevduat olarak kabul ediliyor. Hesabın açıldığı tarih ile vade tarihi arasında oluşacak kur değişiminin %17’lik faize aşan kısmının %17 faize eklenmesiyle oluşturulan ve faize eklenecek bu kur farklarının da bankalar tarafından değil de Hazine ve MB tarafından ödenmesi sağlanan bir uygulamadır.

Dolarizasyonu artıran, bütçe açıklarını büyüten, gelir dağılımını bozan bir uygulama olan KKM esasen kalıcı olabilecek bir bankacılık ürünü olma niteliği taşımadığına göre, böyle bir ürünün ilerleyen zamanlarda ortadan kaldırılacağı kesindir. Ancak, şu ana kadar stres birikimine sahne olan KKM’den çıkış için geçerli bir strateji henüz ortaya konulamadı. Çıkış anında TL’nin değeri üzerinde yaratacağı ani negatif şoklar, Türkiye ekonomisinin önemli riskleri haline gelmiş durumdadır.

Para politikasının en temel aracı olan faiz seviyesinin düşük tutulması, hem KKM gibi bütçe üzerinde ciddi yükler oluşturan sorunlu bir ürünün devreye alınmasına, rezervlerin satılmasına ve CDS primlerinin yükselmesine sebebiyet verildi.

Orhan Ökmen

Sesmir Yönetim Kurulu Başkanı

okmen@turcomoney.com