Parasal konularda yaptığımız hatalar

Attila Köksal

*Son yıllarda finansal okuryazarlık çalışmalarımızı davranışsal ekonomi yöntemleri ile birlikte uygulamaya başladık. Bu çalışmalarda bireylerin çeşitli dürtü ve motivasyonlar ile parasal konulardaki davranış alışkanlıklarının olumlu yönde değişmesini ve onların finansal okuryazarlık konularını deneyimleyerek öğrenmelerini hedefliyoruz.*

*Parasal konularda hiç hata yapmamış olduğunu söyleyebilecek bir tek kişi bile olduğunu düşünmüyorum.  Finansal konularda uzman olan kişiler bile zaman zaman büyük hatalar yapmaktadırlar.  Hataları dört ana başlık altında sınıfladım: Parasal Konularda,  Tasarruf ve Birikim Konularında, Yatırım Konularında  ve Finansal Ürünleri Kullanırken Yaptığımız Hatalar.

*Bütçe yapmamak, kredi kartlarını yanlış kullanmak, borsada kısa vadeli işlemler yaparak zarar etmek, kimlik hırsızlarına kanmak, sigorta yaptırmamak, vb. birçok hatayı ele alacağım. Gelecek aylarda bu hataları neden yaptığımızı ve onları nasıl önleyebileceğimizi sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

Değerli Turcomoney okurları,

Bu aydan itibaren bu köşede finansal okuryazarlık konularında yazılar yazacak ve özellikle halen yazmakta olduğum “Parasal Konularda Yaptığımız Hatalar” başlıklı kitabımdan ilginizi çekeceğini düşündüğüm bölümleri sizlerle paylaşacağım.

Geçtiğimiz yıllarda bazı yazar/ekonomist arkadaşlarımla birlikte iki kitap yazmıştık.  Bunlardan birincisi “Geleceğe Yatırım – Yarının Büyükleri İçin Tasarruf ve Yatırım Tavsiyeleri” idi. Bu kitapta ergenlik çağındaki gençlere hayatta paranın en önemli şey olmadığını anlatmayı ancak hayatları boyunca sürekli uğraşacakları bu nesneyi onlara yakından tanıtmayı hedefledik.  Aile bütçesi, tasarruf, birikim, yatırım, sigorta kavramlarını tanıtarak onları paranın kölesi değil, efendisi olmaya yönlendirmeye çalıştık.

İkinci kitabımız “”Geleceğe Yatırım – Aileler İçin Tasarruf ve Yatırım Tavsiyeleri” oldu.  Bu kitapta da aileleri parasal konularda bilinçlendirmeyi ve aile bireylerini kendilerini bekleyen uzun emeklilik dönemine nasıl hazırlanmaları gerektiği yönünde bilgilendirmeyi hedefledik.

Bu kitaplarımızın linklerine yönetim kurulu başkanlığını sürdürmekte olduğum “Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği” veya kısa adıyla “FODER”in fo-der.org sitesinden ulaşabilir, ücretsiz olarak indirebilirsiniz.

FODER, 2012 senesi sonunda kurulmuş olan ve kâr amacı gütmeyen bir dernektir. Devlet, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile iş birlikleri yaparak ülke çapında bireylerin finansal okuryazarlık ve finansal erişim konularındaki farkındalıklarını geliştirmek ve onları parasal konularda bilinçlendirmek için eğitimler vermekte ve araştırmalar yapmaktadır. Derneğimiz ile detaylı bilgiye yukarıda verdiğim linkte ulaşabilirsiniz.

HOMO ECONOMİCUS’UN TUTARLILIĞI VE MAKSİMUM FAYDAYI GÖZETMESİ

Bilindiği gibi klasik ekonomi teorileri bireylerin (ki klasik ekonomistler onları Homo Economicus olarak tanımlarlar) rasyonel kararlar vererek varlıklarını maksimize etmeye, yaşantılarını daha iyiye götürmeye çalıştıklarını öngörürler.  Homo Economicus’un üretim, tüketim, birikim, yatırım gibi ekonomik faaliyetlerde tam bilgiye sahip olduğu, kendisi ile ilgili aldığı kararlarda ve bulunduğu eylemlerde tutarlı olduğu ve maksimum faydayı gözettiği varsayılır.

Son yıllarda popüler olan davranışsal ekonomi bilim dalı ise bireylerin her zaman rasyonel olmadıklarını vurgular, davranışsal ve bilişsel psikoloji biliminden yararlanarak onların neden zaman zaman irrasyonel kararlar verdiklerini izah etmeye çalışır.

DAVRANIŞSAL EKONOMİNİN ÖNDE GELEN AKADEMİSYENLERİ

1970’li yıllarda popülerlik kazanmaya başlayan davranışsal ekonomi özellikle Daniel Kahneman, Amos Tversky, Richard Thaler, Dan Ariely ve Shlomo Benartzi gibi akademisyenlerin çalışmaları ile gelişmiş, 2002 yılında Kahneman’ın, 2017 yılında Richard Thaler’in ekonomi dalında Nobel ödülleri almaları ile rüştünü ispat etmiştir.  Bu akademisyenler davranışsal ekonomi konusunda herkesin rahatlıkla okuyup anlayabileceği kitaplar yazmışlar, bunların bazıları “en çok satan kitaplar” listelerine girmiştir.

Klasik ekonomistler ile davranışsal finansçıların sürekli bir çekişme içinde olduklarını gözlemlemekteyim. Kanımca bu iki bilim dalı birbirlerine rakip değil, tersine birbirlerinin tamamlayıcısıdırlar.  Benzer bir çekişmeyi finansal okuryazarlık uzmanları ve davranışsal ekonomistler arasında da görmekteyiz.

FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARININ FAYDASIZ OLDUĞUNU SAVUNUYORLAR

Davranışsal ekonomistler finansal okuryazarlık çalışmalarının faydasız olduğunu ve davranış değişikliği yaratmadığını, finansal okuryazarlık pratisyenleri ise davranışsal ekonomistlerin müdahaleler veya dürtülerle bireylerin davranışları üzerinde yarattıkları etkilerin geçici ve önemsiz olduğunu savunurlar.

Uzun yıllardır finansal okuryazarlık alanında gönüllü olarak faaliyet gösteren birisi olarak binlerce kişiye eğitimler verdim.  FODER üyeleri ve gönüllüleri de yıllardır toplumun çeşitli kesimlerine (öğrencilere, kadınlara, çiftçilere, askerlere, emekliliklere, vb.) eğitimler verdiler.

KİTLELER ÜZERİNDE KALICI DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNE NEDEN OLAMADI

Bu çalışmaların bireyler üzerinde parasal konularda farkındalık yaratmak açısından çok faydalı olduklarını düşünmemize rağmen üzülerek onların kitleler üzerinde kalıcı davranış değişikliklerine neden olamadıklarını gözlemledik. Bu nedenle son yıllarda finansal okuryazarlık çalışmalarımızı davranışsal ekonomi yöntemleri ile birlikte uygulamaya başladık. Bu çalışmalarda bireylerin çeşitli dürtü ve motivasyonlar ile parasal konulardaki davranış alışkanlıklarının olumlu yönde değişmesini ve onların finansal okuryazarlık konularını deneyimleyerek öğrenmelerini hedefliyoruz.

Bireyler geçmişten gelen alışkanlıklar, korkular, güvensizlikler nedeniyle, bazen de kendilerine olan aşırı güvenlerinden, zaman zaman “mahalle baskısı” altında kalmalarından, üşengeçliklerinden, sürü psikolojisine kapılmalarından, yeterince düşünmeden hareket ettiklerinden ve bunlar gibi birçok etkenden dolayı parasal konularda kendilerinin ve ailelerinin geleceklerini genelde olumsuz yönde etkileyecek kararlar almaktadırlar.

HİÇ HATA YAPMAMIŞ OLDUĞUNU SÖYLEYEBİLECEK BİR TEK KİŞİ BİLE YOKTUR

Yeni kitabımda parasal konularda yaptığımız hataları listeleyecek, gerçek hayattan örnekler verecek ve bunları bazen doğru olmadıklarını bile bile neden yapmaya devam ettiğimizi izah etmeye çalışacağım. Parasal konularda hiç hata yapmamış olduğunu söyleyebilecek bir tek kişi bile olduğunu düşünmüyorum.  Finansal konularda uzman olan kişiler bile zaman zaman büyük hatalar yapmaktadırlar.

Kitabım için değerli meslektaşlarımdan geçmişte yaptıkları hataları ve bunlardan çıkardıkları dersleri benimle paylaşmalarını rica ettim. Onların tecrübelerinden de öğreneceğimiz çok şey olduğunu düşünüyorum.

DÖRT ANA BAŞLIKTA YAPTIĞIMIZ HATALAR

Parasal konularda yaptığımız hataları dört ana başlık altında sınıfladım:

• Parasal Konularda Yaptığımız Temel Hatalar
• Tasarruf ve Birikim Konularında Yaptığımız Hatalar
• Yatırım Konularında Yaptığımız Hatalar
• Finansal Ürünleri Kullanırken Yaptığımız Hatalar

Bu başlıkların altında bütçe yapmamak, kredi kartlarını yanlış kullanmak, borsada kısa vadeli işlemler yaparak zarar etmek, kimlik hırsızlarına kanmak, sigorta yaptırmamak, vb. birçok hatayı ele alacağım. Gelecek aylarda bu hataları neden yaptığımızı ve onları nasıl önleyebileceğimizi sizlerle paylaşmaya çalışacağım.  İlginizi çekeceğini düşündüğüm bir yazı dizisi olacağını umuyorum.

Saygılarımla…

Attila Köksal, CFA

koksal@turcomoney.com