Paylaşım ekonomisi, 2023 yılına damgasını vurdu

-2023’te paylaşım ekonomisi, çeşitli endüstrilerdeki geleneksel iş modelleri üzerinde önemli etkiler yapmaya devam etti. Geleneksel endüstriler bozuldu. Rekabet arttı, sahip olmak yerine erişime odaklanıldı. Platform iş modelleri ortaya çıktı. İşbirlikçi ortaklıklar kuruldu. Müşteri deneyimine öncelik verildi.

– Paylaşım ekonomisi, 2023’teki ekonomik büyüme üzerinde önemli katkılar sağladı. GSYİH’ya katkı yaptı, yeni iş alanları yarattı. Mikro girişimcilik arttı, hizmet maliyetlerini düşürdü, tasarruf yapıldı. Teknolojik yenilikleri getirdi. Bölgesel ve küresel ekonomiye katkı sağladı.

–Paylaşım ekonomisi hızla büyüyor. Ancak bu modelin yörüngesini etkileyebilecek belirsizlikler ve zorluklar halen varlığını sürdürüyor. Yasal düzenlemlerde belirsizlik var. Tüketicilerin güvenliği ile ilgili endişeler var. İşçi hakları ile ilgili sorunlar yaşanıyor. Rekabet artıyor, kar marjlara düşüyor.

– Belirsizliklerin varlığı, paylaşım ekonomisi işletmelerinin çevik stratejiler geliştirmelerini, paydaşlarıyla sürekli etkileşimde bulunmalarını ve potansiyel riskleri öngörerek bunlarla baş etmelerini gerektiriyor. Kamu otoriteleri ile iş birliğinde bulunmak, güvenlik önlemlerine ve teknolojiye yatırım yapmak, şeffaflığı ve hesap verebilirliği teşvik etmek gerekiyor.

Kullanılmayan bir varlığın sahibi tarafından bu varlığa geçici süreyle ihtiyacı olan bireye kiralanması yoluyla ekonomik değer yaratmak paylaşım ekonomisinin özünü oluşturuyor.

2023’te paylaşım ekonomisi, çeşitli endüstrilerdeki geleneksel iş modelleri üzerinde önemli etkiler yapmaya devam etti. Paylaşım ekonomisi iş modellerini nasıl etkiledi sorusunun yanıtlarını şöyle sıralayabiliriz:

1.Geleneksel endüstriler bozuldu: Paylaşım ekonomisi, ulaşım, konaklama ve perakende gibi geleneksel endüstrileri bozmaya devam etti. Uber, Airbnb ve Etsy gibi şirketler sayesinde taşıtlar, boş odalar veya kişisel eşyalar gibi az kullanılan varlıklardan yararlanan bireyler arasında gelişen hizmet ağı geleneksel ticarete meydan okudu.

2. Rekabet arttı: Geleneksel işletmeler ise daha düşük fiyatlar, daha fazla kolaylık ve daha kişiselleştirilmiş deneyimler sunan paylaşım ekonomisi platformları nedeniyle artan rekabete maruz kaldılar. Bu, birçok iş sahibini rekabetçi kalmak uğruna işlerini yenilemeye ve uyarlamaya zorladı.

3.Sahip olmak yerine erişime odaklanıldı: Paylaşım ekonomisi, tüketici tercihlerinde sahip olmak yerine erişmeyi teşvik etti. Tüketiciler, ürünleri doğrudan satın almak yerine, ihtiyaç duyuldukça onları kiralamayı veya paylaşmayı giderek daha fazla tercih ettiler. Bu eğilim, işletmelerin abonelik modellerine, kiralama hizmetlerine ve paylaşım platformlarına dayalı yeni gelir kaynaklarını keşfetmelerini sağladı.

4.Sürdürülebilirlik öne çıktı: Şurası çok açık ki paylaşım ekonomisi, modelleri genellikle mevcut kaynakların kullanımını en üst düzeye çıkararak ve israfı azaltıyor ve sürdürülebilirliği teşvik ediyor. Bu vurgu, çevreye duyarlı tüketicilerle rezonansa girdi ve işletmelerin faaliyetlerinde daha çevre dostu uygulamaları benimsemelerine yol açtı.

5.Platform iş modelleri ortaya çıktı: Paylaşım ekonomisi platformları, hizmet sağlayıcılarını tüketicilerle buluşturan aracılar olarak hareket ettiler. İşlemleri kolaylaştırmak için genellikle bir komisyon ücreti aldılar. Bu durum, şirketlerin mağazalar gibi fiziksel varlıklara sahip olmak yerine dijital Pazar yerleri oluşturmasına ve yönetmesine yönelik iş modellerinin yükselişine yol açtı.

6.Yasal düzenlemeler yapıldı: Paylaşım ekonomisinin büyümesi ile kamu otoritesi güvenlik, vergilendirme, çalışma hakları ve adil rekabet ortamı ile ilgili endişeleri gidermeye çalıştı. Ancak kamu ilişkilerinde zorluklar da ortaya çıktı. İşletmeler, kamu otoritesinin getirdiği yasal değişikliklere katkı yapmak için lobi faaliyeti dahil bir dizi iletişim içinde olmak zorunda kaldılar.

7.İşbirlikçi ortaklıklar kuruldu: Bazı geleneksel işletmeler, paylaşım platformlarıyla ortaklıklar kurdular. Ya da paylaşım ilkelerini kendi operasyonlarına entegre ederek paylaşım ekonomisini benimsediler. Örneğin, oteller alternatif konaklama hizmeti sunmak için Airbnb veya benzeri platformlar ile ortaklık kurdular. Motorlu taşıt üreticileri, değişen tüketici tercihlerine uyum sağlamak için taşıt paylaşım girişimlerine bizzat yöneldiler.

8.Müşteri deneyimine öncelik verildi: Paylaşım ekonomisi platformları müşteri deneyimine öncelik verdiler. Bu sayede müşteri memnuniyetini artırmaya yönelen geleneksel işletmeler kendi hizmet kalitelerini geliştirirken müşterileriyle daha aktif etkileşim kurmaya başladılar.

DEĞİŞİME UYUM SAĞLAYAN İŞLETMELER, PAZARDAN DAHA FAZLA PAY ALDI

Genel olarak, paylaşım ekonomisi 2023 yılında iş modellerini yeniden şekillendirmeye devam etti. İnovasyonu, rekabeti ve sürdürülebilir şekilde müşteriye daha fazla önem vermeyi öne çıkardı. Bu değişime başarılı bir şekilde uyum sağlayan işletmeler, hızla gelişen bir pazarda daha iyi konumlandılar.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ, EKONOMİK BÜYÜMEYE KATKI SAĞLADI

Paylaşım ekonomisi 2023’teki ekonomik büyüme üzerinde aşağıdaki katkıları sağladı:

1.GSYİH’ya katkı yaptı: Paylaşım ekonomisi istikrarlı bir şekilde büyüyor ve birçok ülkenin genel Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına (GSYİH) katkıda bulunuyor. 2023’te paylaşım ekonomisi platformları erişimlerini genişlettikçe ve hizmetlerini çeşitlendirdikçe bu katkının artmaya devam ettiğini göreceğiz.

2.Yeni iş yaratttı: Paylaşım ekonomisi, özellikle ulaşım, konaklama ve serbest hizmetler gibi sektörlerde iş yaratmanın önemli bir itici gücü oldu. 2023’te paylaşım ekonomisinde istihdam edilen kişi sayısı artmaya devam etti. Genel istihdam rakamlarına katkıda bulundu ve geleneksel sektörlerdeki iş kayıplarını potansiyel olarak telafi etti. İstatistikler, ABD, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve Birleşik Arap Emirlikleri genelinde yaklaşık 500 milyon kişinin kazanç elde etmek için son 3 yılda varlıkları, mülkleri veya hizmetleri paylaştığını ortaya koyuyor. Aynı dönemde 680 milyondan fazla insan bu paylaşım ekonomisi varlıklarını veya hizmetlerini tüketti.

3. Mikro girişimcilik arttı: Paylaşım ekonomisi, bireylere az kullanılan varlıklarından ve becerilerinden para kazanma yetkisi vererek mikro girişimcilerin yükselişine yol açtı. 2023’te, mal veya hizmet sağlayıcısı olarak paylaşım ekonomisine katılan bireyler ekonomik faaliyeti daha da güçlendirdiler.

4.Maliyet tasarrufu getirdi: Paylaşım ekonomisi hizmetlerinin varlığı, tüketiciler için genellikle maliyet tasarrufuna yol açarak harcamaları ekonominin diğer alanlarına yönlendirmelerine olanak tanıdı. 2023’te, paylaşım ekonomisi platformlarının artarak benimsenmesi, tüketici harcama modellerini etkileyerek genel ekonomik büyümeye katkıda bulundu. İstatistikler, paylaşım ekonomisi büyüklüğünün global olarak 2025 yılında 1,5 trilyon dolar düzeyine ulaşacağını gösteriyor.

5.Teknolojik yenilikleri getirdi: Paylaşım ekonomisi, dijital platformlar, ödeme sistemleri ve veri analitiği gibi alanlarda ilerlemelere yol açan teknolojik yenilik için bir katalizör görevi yapıyor. Paylaşım ekonomisi iş modellerini desteklemek için teknolojiye yapılan yatırımların 2023’te ekonomik büyümeyi körüklemeye devam ettiğini görüyoruz.

6. Bölgesel ve küresel ekonomiye katkı yaptı: 2023’te, güçlü paylaşım ekonomisi ekosistemlerine sahip bölgelerin, paylaşım ekonomisi altyapılarına daha az oranda sahip bölgelere kıyasla daha fazla ekonomik büyüme sağladığını söyleyebiliriz.

7.Düzenleyici çevreler: Paylaşım ekonomisini yöneten düzenleyici çevreler, büyümeyi kolaylaştırarak veya engelleyerek ekonomik gelişmeyi etkileyebiliyor. 2023’te, inovasyonu ve rekabeti teşvik eden düzenleyicilere sahip ülkeler, paylaşım ekonomisi ile daha güçlü ekonomik büyüme sağladılar.

Paylaşım ekonomisinin 2023’teki ekonomik etkisine ilişkin spesifik veriler bölgeye ve sektöre göre değişebiliyor. Paylaşım ekonomisi olgunlaştıkça ve geliştikçe, ekonomik büyümeyi yönlendirmedeki rolünün önümüzdeki yıllarda daha da belirgin hale gelmesini bekliyoruz.

PAYLAŞIM EKONOMİSİNİN ÖNÜNDEKİ BELİRSİZLİKLER

Paylaşım ekonomisi kayda değer bir büyüme ve potansiyel göstermiş olsa da yörüngesini etkileyebilecek birkaç belirsizlik ve zorluk halen varlığını sürdürüyor. Bunlara kısaca değinelim:

1.Yasal düzenlemlerde belirsizlik: Paylaşım ekonomisini çevreleyen temel belirsizliklerden biri yasal düzenlemelerdeki belirsizlik olarak ortaya çıkıyor. Kamu otoriteleri, paylaşım ekonomisi platformlarının işleyişini ve genişlemesini önemli ölçüde etkileyebiliyor. Her ne kadar yasal düzenlemeler gelişme gösterse de yargı kararları mahkemeden mahkemeye değişebiliyor. Bu nedenle yasal düzenlemelerin üniversal olarak yeknesak olmaması, işletmeler için yasal uyum ve stratejik planlama açısından zorluklar yaratabiliyor, yasal iş yükü gereksiz artıyor.

2.Yasal yükümlülüklerle karşı karşıya: Paylaşım ekonomisi platformları, özellikle iş ve işgücü güvenliği ile sigorta mevzuatı yönünden yasal zorluklarla karşı karşıya. Kaza veya ihtilaf durumunda hangi tarafın ne kadar sorumluluk üstlendiğinin belirlenmesi net değil. Yerel mahkeme kararlarına bağlı olarak değişebiliyor.

3.Tüketici güveni ve güvenliği ile ilgili endişeler var: Güveni korumak ve müşterilerin güvenliğini sağlamak, paylaşım ekonomisi platformlarının başarısı için çok önemli. Gizlilik, güvenlik ve sunulan hizmetlerin kalitesi ile ilgili endişeler tüketici güvenini zayıflatabilir ve hizmetin benimsenmesini engelleyebilir. Güvenlik ihlalleri veya güvenlik zafiyeti, güveni zedeleyebilir ve paylaşım ekonomisi işletmelerinin itibarına zarar verebilir. Bu risklerin bertaraf edilmesi gerekli.

4.İşçi hakları ile ilgili sorunlar yaşanıyor: Konser ve festivallerde iş paylaşımı yapan çalışanların paylaşım ekonomisinde giderek daha çok yer alması, işçi haklarının korunması konusunda tartışmaları beraberinde getirdi. Asgari ücret, sosyal haklara erişim ve iş güvenliği gibi konular öne çıkan endişeler haline geldi. İşçilerin bağımsız yükleniciler veya çalışanlar olarak sınıflandırılmasını esas alan bu belirsizliğin, iş ve istihdam mevzuatında yeni düzenlemeler gerektirdiği ortada.

5.Rekabet artıyor, kar marjları düşüyor: Paylaşım ekonomisi büyümeye devam ettikçe, benzer hizmetler sunan platformlar arasındaki rekabet yoğunlaşıyor. Pazarın gelişimi fiyatlandırma baskılarına, kar marjlarının düşmesine neden oluyor. Ayrıca müşterilerin elde tutulmasında zorluklar yaşatıyor. Kalabalık bir pazarda teklifleri farklılaştırmak ve rekabet avantajlarını sürdürmek, paylaşım ekonomisi işletmeleri için zorluklar içeriyor.

6.Teknolojik gelişmeler, paylaşım modelini bozabilir: Yapay zekâ, blockchain ve nesnelerin interneti gibi teknolojideki hızlı gelişmeler mevcut paylaşım ekonomisi modellerini bozabilir veya yeni rakiplerin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Teknolojik yeniliklere ayak uydurmak ve iş modellerini buna göre uyarlamak paylaşım ekonomisi platformları için gerekli olsa da zorluklar ve belirsizlikler de doğuruyor.

7.Sosyal ve çevresel etki: Paylaşım ekonomisi hem olumlu hem de olumsuz sosyal ve çevresel etkilere sahip olma potansiyeline sahip. Atıkları azaltarak ve varlık kullanımını en üst düzeye çıkararak kaynak verimliliğini ve sürdürülebilirliği artırırken, eşitsizlikleri daha da kötüleştirebilir, aşırı tüketime katkıda bulunabilir ve geleneksel yapıları bozabilir. Ekonomik büyümenin sosyal ve çevresel düzenlemelerle dengelenmesi gerekiyor ama bu konu paylaşım ekonomisi için bir belirsizlik olmaya devam ediyor.

Bu belirsizliklerin varlığı, paylaşım ekonomisi işletmelerinin çevik stratejiler geliştirmelerini, paydaşlarıyla sürekli etkileşimde bulunmalarını ve potansiyel riskleri öngörerek bunlarla baş etmelerini gerektiriyor.

Kamu otoriteleri ile iş birliğinde bulunmak, güvenlik önlemlerine ve teknolojiye yatırım yapmak, şeffaflığı ve hesap verebilirliği teşvik etmek, bu zorlukların üstesinden gelmeye ve paylaşım ekonomisini büyütmeye yardımcı olacaktır.

2024 yılının paylaşım ekonomisine neler katacağını yakından izlemeye devam edeceğiz.

İbrahim Aybar

Vesiile A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı

aybar@turcomoney.com