Paylaşım hayatımıza giren kısa süreli mikro mobilite aracı: Skuter

–Skuter paylaşım sistemleri insanların hızlı ve kısa süreli şehir içi ulaşım ihtiyacını karşılıyor. Giderek popüler bir ulaşım modeli olmaları nedeniyle kamu otoriteleri yasal düzenleme yaparak sürücü ve yaya emniyetini artırmaya, kirliliğin azalmasına çalışıyorlar. 2030 yılında skuter pazarının 300 ila 500 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin ediliyor.

-2018’de başlayan ve halen 16 ilimizde faaliyette olan Martı, 2020 yılında kurularak 9 ilimize yayılmış olan Bin-Bin, 2019 yılından bu yana 6 ilde gördüğümüz HOP ve 5 bin scuter ile 2021 yılında üç büyük ilimizde faaliyete geçen ABD menşeli LİNK, yerli uygulama markaları olarak öne çıkıyor. 

-Elektrikli skuterler aynı zamanda bir elektrikli otomobile göre 20 kat daha az enerji tüketiyor. Ancak, skuterlerin imali, dağıtımı ve şarj edilmesi ikincil seviyede karbon salımına neden oluyor. Endüstrinin ikincil karbon salımının azaltılmasına yönelik araştırma faaliyetleri yürüttüğü de görüyoruz. Skuterlerin şarj işlemi yeni iş ve istihdam alanı da sağlıyor.

– Skuterler, kısa mesafede ortalama saatte 15-20 km hız yapabilen otomobillerden daha çabuk gidebiliyor ve trafik sıkışıklığı yapmıyor. Sadece ABD’de, trafik içinde beklemenin tahmini maliyeti 87 milyar dolar olarak hesaplanmış durumda. Mikro ulaşım ve elektrikli skuter paylaşımı ile yaklaşık 4 trilyon mil otomobil kullanımından tasarruf edilebiliyor.

Başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere birçok kentimizde artık Skuter’ler hayatımıza girmiş durumda. Peki, özellikle gençlerimizin sevdiği ve kullandığı bu yeni ulaşım aracı hayatımıza nasıl girdi dersiniz?

Dünyada 2012 yılından itibaren ortaya çıkan skuter paylaşım sistemleri elektrik enerjisi ile çalışan skuterlerin kullanıldığı uygulamalar olarak gelişiyor.

SKUTER PAYLAŞIM SİSTEMLERİ İNSANLARIN HIZLI VE KISA SÜRELİ ŞEHİR İÇİ ULAŞIM İHTİYACINI KARŞILIYOR

Paylaşım modeli kısa süreli kiralamalar şeklinde gerçekleşiyor. Skuterler herhangi bir istasyondan alınıp başka istasyona bırakılmıyor. Tam tersi, operasyon bölgesi içinde bulunan sokak ve caddelerdeki direk diplerine, ağaç gövdelerine veya bağlanabilecekleri uygun erlere bırakılıp oradan alınabiliyor.

Skuter paylaşım sistemleri insanların hızlı ve kısa süreli şehir içi ulaşım ihtiyacını karşılıyor. Giderek popüler bir ulaşım modeli olmaları nedeniyle kamu otoriteleri bir dizi yasal düzenleme yaparak sürücü ve yaya emniyetini artırmaya, kirliliğin azalmasına çalışıyorlar.

Günümüzde en ucuz ve en popüler mikro ulaşım alternatifi olarak görülen skuter dünyada ilk kez 2012 yılında Scoot Networks firması tarafından kısa süreli kiralama aracı olarak piyasaya sürüldü.

YERLİ UYGULAMALARDA ÖNE ÇIKAN MARKALAR

2017 yılında da Bird ve Uber’in iştiraki Lime ilk elektrikli skuterleri piyasaya sürdüler. California’nın Santa Monica kentinde yapılan bu lansmanın ardından Bird faaliyetini 100’den fazla kente taşıdı ve 2018 yılında şirketin değeri 2 milyar ABD doları oldu. Günümüzde ise 2,9 milyar ABD Doları değere ulaşmış durumda.

2018 yılında Lime işi büyüterek aynı yıl 11,5 milyon sürüşe ulaştı. Günümüzde 2,4 milyar ABD Doları değere sahip durumda.

Avrupa’ da 2018 yılında faaliyete başlayan İsveç’li Voi, 11 ülke ve 74 kente yayılarak 1 milyar ABD Doları değere ulaşmış durumda. 2013 yılından bu yana 45 ülke ve 300 üzerinde kentte faaliyet gösteren Estonya’lı Bolt ise 11 Milyar ABD Doları büyüklüğü ile dikkat çekiyor.

Ülkemizde ise 2018 yılından itibaren tanımaya başladığımız ve halen 16 ilimizde faaliyette olan Martı, 2020 yılında kurularak günümüzde 9 ilimize yayılmış olan Bin-Bin, 2019 yılından bu yana 6 ilde gördüğümüz HOP ve 5000 scuter ile geçtiğimiz 2021 yılında üç büyük ilimizde faaliyete geçen ABD menşeli LİNK, yerli uygulama markaları olarak öne çıkıyor.

PAZARIN 300 İLA 500 MİLYAR ABD DOLARINA ULAŞACAĞI TAHMİN EDİLİYOR

2030 yılı itibariyle yeryüzündeki skuter pazarının 300 ila 500 milyar ABD Dolarına ulaşacağı tahmin ediliyor.

Elektrikli scooter kiralamak için kullanıcılar akıllı telefonlarına bir uygulama indiriyorlar. Bu uygulama, kullanıcılara en yakın skuterin konumunu ve kilidin nasıl açılacağını tarif ediyor. Aynı zamanda ücret ve ödeme bilgisi de veriliyor. Her bir skuter içinde GPS çipi var. Bu çip sayesinde her an skuterin nerede olduğu belirlenebiliyor. Bu sayede işleticiler kullanım süreleri ve adetleriyle ilgili her türlü istatistiki bilgiyi derleyebiliyorlar. Aynı zamanda kullanımın ücretlendirilmesi mümkün olabiliyor. Ülkemizde halen kullanım fiyatı ortalama dakika başına 130 kuruş mertebesinde.

Elektrikli Skuter vasıtaları vandalizm, hırsızlık veya kaçırma eylemlerini önleyici özelliklere sahip. Ancak Hacker gruplarının skuterleri çalarak kişisel kullanıma dönüştürdükleri de oldu.

KULLANICILAR SKUTERİ YALNIZCA AKILLI TELEFON UYGULAMASIYLA KULLANABİLİYORLAR

Kullanıcılar skuteri yalnızca akıllı telefon uygulamasıyla kullanabiliyorlar. Sürüş tamamlandığında aynı şekilde akıllı telefonları yardımıyla aracı kilitleyip hareket edemez hale getirebiliyorlar. Bird ve Lime, elektrikli skuterleri ayrıca alarm sistemleriyle donattılar ve yasa dışı kullanım olduğunda uyarır hale getirdiler. Aynı zamanda Lime, özel bir skuter imal ederek orijinal olmayan yedek parça kullanımını da engelledi.

Şimdi biraz da skuterlerin dünyada nasıl yayıldığına bakalım:

Asya’daki skuter paylaşım pazarı, ABD’ye nazaran yüzde 4 civarında daha küçük durumda. Güney Asya pazarında ilk skuter paylaşım start-up’ları Singapur’dan Grab ve Neuron Mobility oldular.

Şirket değeri 10 milyar ABD doları düzeyine ulaşan Grab 2018’de Singapur’da tek adresten skuter servisi veriyordu. Uber, Grab’ın yüzde 27,5 oranındaki varlığına sahip olarak Güney Asya pazarına girdi.

Neuron ise Tayland ve Singapur’da en geniş elektrikli skuter ağına ve sayısına sahip oldu.

LİMA, AVRUPA’DAKİ EN GENİŞ SKUTER PAYLAŞIM UYGULAMASINI PARİS’TE BAŞLATTI

Lime, Asya operasyonları için Singapur’u seçti. Böylelikle Singapur’daki ilk yabancı skuter işleticisi oldu. Ayrıca, Haziran 2018’den itibaren Avrupa’daki en geniş skuter paylaşım uygulamasını Paris’te başlattı.  Ekim 2018’e geldiğimizde, Fransa’daki Apple Store’larda en yüksek puana sahip ulaşım uygulaması Lime’ın skuter paylaşım uygulaması olmuştu.

Lime, Paris ile birlikte Londra, Roma, Madrid ve Atina gibi Avrupa’daki 50 şehirde skuter paylaşım uygulamasını hızla kurdu. Bird ise, ilk Avrupa uygulamasını Ağustos 2018’de Paris’te başlattı.  Daha sonra Avrupa’daki yirmiden fazla belediye ile anlaşarak hizmet ağını genişletti. Uber de ilk Avrupa uygulamasını Madrid’de Nisan 2019’da başlattı. 7 ay içinde operasyonlarını Madrid’den sonra Avrupa’nın en popüler 10 şehrine daha yayma başarısını gösterdi.

Avrupalı start-up şirketleri olarak İsveç’ten VOI Technology ve Almanya’dan TİER Mobility isimlerini görüyoruz. VOI 80 milyon ABD doları fon sağlarken TIER ise 28 milyon ABD doları fon elde etti.  2017 ile 2018 yılları arasında elektrikli skuter paylaşımında yaklaşık yüzde 200 artış görüldü. Yıllık olarak Avrupa’da talep artışının 2025 yılına kadar yüzde 26 büyüyeceği tahmin ediliyor.

Şimdi de Güney Amerika pazarında Skuter paylaşımına bakalım:

GROW MOBİLİTY GÜNEY AMERİKA PAZARINDA EN BÜYÜK ELEKTRİKLİ SKUTER PAYLAŞIM AĞINA SAHİP

2019 yılına kadar Brezilyalı start-up firması Yellow, Güney Amerika pazarında en büyük skuter paylaşım faaliyetini gerçekleştiriyordu. Bağışlarla yaptığı 63 milyon ABD doları tutarındaki yatırım ile Güney Amerika’da bir rekora ulaştı.  2019 yılından itibaren ise

Meksikalı skuter servisi olan GRIN ile birleşti ve bu ortaklık Grow Mobility adını aldı. Halen Güney Amerika pazarında en büyük elektrikli skuter paylaşım ağına sahip. Bugün tam 5 milyon kullanıcısı 9 milyon mil üzerinde yol yapmış durumdalar.

Tıpkı ABD menşeli Bird ve Lime gibi büyüme kaydeden bu ortaklık, 2019 ortalarında 10 milyon skuter kullanımına ulaştı. Bu arada Lime, Temmuz 2019 başında Güney Amerika pazarına girerek Brezilya, Arjantin, Peru, Meksika ve Şili’de faaliyete başladı.

Halen Lime elektrikli skuter araçları ile 65 milyon kullanıma ulaşılmış durumda.

Diğer rakipler olarak Kolombiya’dan Cosmic Go ile İspanyol menşeli Movo şirketleri dikkat çekiyor.

Tabii bu arada scooter araçlara kullanıcılar tarafından verilen zararlar da az değil. ABD’nin Oregon Eyaleti şerifine bağlı dalgıçlar Haziran 2019’da Wiliamette nehrinden 57 adet skuter çıkardılar.

Öte yandan, skuter paylaşımı yapan kullanıcıların kullanım bittikten sonra uygun olmayan şekilde sokak girişlerine veya yaya yollarına rasgele bıraktığı skuter araçları görüntü kirliliği oluşturuyor. Bu sorun yayaların hareketlerinin kısıtlanmasına ve kirliliğe yol açıyor.

Yaya yollarında yüksek hızda skuter kullanımı aynı zamanda yayalar için ciddi bir tehlike oluşturuyor.  Bu sorun zaman zaman tepkili şehir insanlarının skuter araçlarını su kanallarına, denizlere atmalarına veya yakmalarına neden olabiliyor.

2021 YILI İTİBARİYLE DÜNYA GENELİNDE TOPLAM 30 ÖLÜMLÜ SKUTER KAZASI VAR.

Elektrikli skuter araçlarının sebep olduğu ölüm ve yaralanmalara dair geniş bir istatistik yok.   Yapılan 3 aylık araştırma, her bir 100 bin sürüşte 20 kullanıcının yaralandığını ortaya koyuyor. Bu yaralanmaların yüzde 15’i ağır yaralanma olarak kayıtlara geçmiş durumda. Kemik kırılması, tendon zedelenmesi, lif kopması, kanamalı yaralanma ve organ zedelenmesi tespit edilen yaralanma türleri.

Ayrıca, caddelerde skuter çarpması sonucu ölümlü kazalar da görülebiliyor. ABD’de 2018 başından 2019 ortasına kadar 11 ölümlü skuter kazası kayıtlara geçmiş. 2021 yılı itibariyle dünya genelinde toplam 30 ölümlü skuter kazası var.

Ülkemizde de ne yazık ki ölümlü kazalara rastladık.

Kazalar genelde çalışma saatlerinde ve yoğun trafik saatlerinde gerçekleşiyor. Kazaların yüzde 33’ü yaya yollarında, yüzde 55’i ise caddelerde meydana geliyor. Otomobillerle çarpışma, dikkatsizlik sonucu virajlarda devrilme ve rögar kapağına çarpma gibi kazalara daha çok rastlanıyor.

Fren tutmaması, tekerlek arızası gibi mekanik nedenler de kazaya sebebiyet verebiliyor. Yaralanan kullanıcıların yüzde 60’ının kullanım öncesi skuter paylaşım şirketlerinin eğitim faaliyetlerini eşleştirdikleri görülüyor. Kask kullanımı doğal olarak kafa travmaları karşısında bir önlem aslında. Ancak henüz kullanıcıların sadece yüzde 4’ü kask kullanıyor.

SKUTER PAYLAŞIMI BİR MODA MI YOKSA SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM BİÇİMİ Mİ?

Peki, skuter paylaşımı bir moda mı yoksa sürdürülebilir ulaşım biçimi mi?

Bilindiği gibi elektrikli skuter araçları elektrik enerjisi kullanıyor ve doğrudan Co2 salmıyor. Bu avantaj, Bird ve Lime şirketlerinin ortaya çıkmasının temel nedenlerinden birisi oldu.  Elektrikli skuterler aynı zamanda bir elektrikli otomobile göre 20 kat daha az enerji tüketiyor. Ancak, skuterlerin imali, dağıtımı ve şarj edilmesi ikincil seviyede karbon salımına neden oluyor. Elektrikli skuter endüstrisinin ileri gelenlerinin, ikincil karbon salımının azaltılmasına yönelik araştırma faaliyetleri yürüttüğü de görüyoruz. Skuterlerin şarj işlemi yeni iş ve istihdam alanı da sağlıyor.

Ayrıca, bulunması zor skuterleri bulan insanlara ödül veriliyor. Her bir skuterin 0,5 Wwh enerji depoladığını da not edelim. Bunun maliyeti ise dünyada yaklaşık 5 cent.

Skuterlerin bakım ve onarımı için teknisyen istihdamı yapılıyor. Onarım ücretleri hasarın cinsine göre dünyada 5 ila 20 ABD doları arasında değişiyor.

Aslında benzer istatistiki bilgileri ülkemizden de vermek isterdim ama ne yazık ki ülkemizdeki skuter işleticilerinden hiçbir bilgi almak mümkün değil henüz.

Halbuki dünya uygulamaları önemli istatistik bilgileri üretmeye başladı. Bir elektrikli skuter ortalama 1,500 ABD Doları bedelle temin ediliyor. Kullanım ömrü ise 1 yıl.  Kiralama başına 10 dakika sürüş yapılıyor ve 3,5 km yol kat ediliyor.

Öte yandan, bildiğiniz gibi 2020 yılı başından bu yana tüm dünya Covid 19 pandemisi ile baş etmeye uğraşıyor. Birçok girişimin nakit yönetimi anlamında zor günler geçirdiği bu dönemde, skuter işletmeciliğine yapılan yatırım haberleri de gelmeye devam ediyor.

Örneğin Lime, Uber liderliğinde 170 milyon dolar yatırım aldı. Lime’ın yeni yatırım turunda Google’ın yatırım şirketi olan Google Ventures da yer alıyor. Yeni yatırımla birlikte, Lime için en önemli değişikliklerden biri, Uber’ın elektrikli bisiklet ve skuter operasyonunu devralması oldu. Bu durum, şirkete yeni bir ivme katmış durumda.

Covid 19, birçok sektörde olduğu gibi skuter paylaşım platformlarında da ciddi kayıplara yol açtı. Örneğin Uber, toplam satışının yüzde 70 azaldığını duyurdu.

Ezeli rakipleri Lyft ve Careem de aynı şekilde pandemiden olumsuz etkilenip birçok çalışanları ile yollarını ayırdılar. Lime da, koronavirüs sürecinde skuter filosunun, yaklaşık yüzde 99’unu kullanamadığını açıkladı. Lime, Covid 19 pandemisi başlamadan önce de zor günler geçiriyordu. Şirket, Ocak 2020 ayında 12 farklı ülkede pazardan çıktığını duyurdu ve ciddi bir küçülmeye gitti. Ama görünen o ki hayatta kalmayı başarmış.

ÜLKEMİZDE KULLANILAN SKUTERLERİN ÇOĞUNDA DEĞİŞTİRİLEBİLİR LİTYUM-İYON BATARYALAR VAR

Ülkemizde kullanılan skuterlerin çoğunda değiştirilebilir Lityum-iyon bataryalar var. Tam şarjda menzil 25 km/sa maksimum hız ile ortalama 45 km. Dolayısıyla şarjı biten skuterlerin bataryalarını değiştiren gezici ekipler görev yapıyor. Bu da yeni istihdam alanı.

Biraz da skuter kullanımının faydaları üzerinde duralım:

Bildiğiniz gibi şehir içinde bazı semtlerde oturanlar için evlerinden metro, tren veya diğer toplu taşıma istasyonlarına ulaşmak genelde sorun olur. Bu sorun, insanların otomobil, motosiklet gibi özel ulaşım araçlarını kısa mesafe için kullanmalarını gerektirir.

Bu sorun aynı zamanda toplu taşıma ile umulan faydaları azaltır. Trafik yoğunluğu istenilen şekilde azalmaz, karbon salımı ortaya çıkar, insan yaşamına rahatsızlık verir. İşte bu yüzden böyle kısa mesafe yolculuklar için hafif ve pratik, çevreci mikro ulaşım araçları ihtiyacı doğdu. Elektrikli skuter paylaşımı da bu ihtiyacın sonucu olarak ortaya çıktı. Özel otomobillerin caddelerde azalmasını sağladı. Toplu taşımayı artırdı. Yeni iş fırsatları doğdu, trafik azaldı ve karbon salımı düştü.

Araştırmalar, özel otomobillerin kısa mesafe kullanımının trafik yoğunluğunu katlayarak artırdığını gösteriyor. ABD’de 3 millik mesafe içinde özel otomobil kullananların trafik yoğunluğuna yüzde 46 oranında katkı yaptığını gösteriyor. Keza 5 mile kadar mikro ulaşım ile özel otomobil kullanımı yüzde 60 oranında azalıyor.

MİKRO ULAŞIM VE ELEKTRİKLİ SKUTER PAYLAŞIMI İLE 4 TRİLYON MİL OTOMOBİL KULLANIMINDAN TASARRUF

Skuterler kısa mesafede ortalama saatte 15 – 20 km hız yapabilen otomobillerden daha çabuk gidebiliyor ve trafik sıkışıklığı yapmıyor. Sadece ABD’de, trafik içinde beklemenin tahmini maliyeti 87 milyar ABD Doları olarak hesaplanmış durumda. Mikro ulaşım yatırımcılarından Oliver Bruce, mikro ulaşım ve elektrikli skuter paylaşımı ile yaklaşık 4 trilyon mil otomobil kullanımından tasarruf edildiğini söylüyor.

Sonuç olarak elektrikli skuter kullanımı bir moda değil, sürdürülebilir bir mikro ulaşım biçimi. Buna şüphe yok.

Ancak önüne gelen elektrik direğine, ağaca ve trafik ışıklarına bağlanması, yaya yollarında veya araç trafiği arasında gidilmesi, birden fazla insanın bir skuter üzerinde olması, kamusal açıdan yasaklanmış alanlarda bulunulması gibi bir dizi sorunlar ne yazık ki devam ediyor. Paris Belediyesi skuter park istasyonları temin ettiği halde kullanılmayınca skuter trafiğini yasak etti bile.

Ülkemizde 14 Nisan 2021 tarihinde yayınlanan yönetmelik ile Skuter kullanımına kurallar ve sınırlar getirilmiş ise de skuter park istasyonlarının mecbur edilmediği için çok az sayıda olması, skuterler için ayrılmış bisiklet yollarının yaygınlaşmaması ve denetimlerin yetersizliği yüzünden görüntü kirliliği, seyir ve yaya güvenliği sorunları ne yazık ki devam ediyor.

İbrahim Aybar

Renault Mais Eski Genel Müdürü

aybar@turcomoney.com