Piramit düzenin evrimi ve gençlere uyarılar

Prof. Dr. Mehmet Yazıcı

*Titan saadet zinciri, Jet Fadıl, Çiftlikbank örneklerinde gördüğümüz üzere arzu edilen varlıklara hızla ulaşmak için sisteme para karşılığı üye yapılan kişiler dolandırıcılık etkisinin büyütülmesi sağladı.

*Yasal mevduat toplama izni bulunmayan kurumlar 40 ile 200 kişiyi bir araya getirerek çekilişle ev ve araba vaat ediyor. Hızla düzenleme ve denetim uygulanmazsa yakında Çiftlikbank’tan daha büyük sorunlarla karşılaşmamız olası görünüyor.

*Gençlerde önce bir Forex furyası başlamıştı ki yasal düzenlemelerle önü kesildi. Daha sonra Bitcoin furyası ile eğitimleri için kullanmaları gereken harçlıkları kaybetmelerine tanık oldum. Gençler kolay para ve makam diye bir şey olmayacağını bilmeli.

 Bu ayki yazımı tarihimizde farklı şekillerde kendini gösteren ancak masum insanların güçlükle elde ettiği kazançlarını özellikle iyi niyet ve inançlarını kullanarak yüksek kazanç ve ev, araba gibi vaatler ile ellerinden alan dolandırıcılar konusunda okurlarımızda farkındalık yaratmaya ayırdım.

Pek çok örnekte olduğu gibi finansal dolandırıcılık öncelikle insanların güveninin kazanılması ile başlıyor. Bu noktada ise temel argüman, dolandırıcıların kolaylıkla manipüle edebilecekleri dini inanç, kolay para kazanma ve bol kazanç isteği gibi duygu ve algılardır. Belirli vaatler ile iyi niyet sömürüsü yapan bu kişi ve kuruluşlar, sonunda topladıkları paraları buharlaştırırlar. Ancak bu konuda en yaygın olarak gördüğümüz piramit düzen (saadet zinciri) yönteminde genellikle sisteme katılan herkesin günahı bir şekli ile paylaşmasına dayanır.

Yani insanlar iyi niyetle katıldıkları sisteme başkalarını da katarak sistemden beslenmekte ve ilk katılma önceliğine sahip olanlar paranın tadını sistemi kuranlar ile birlikte çıkarırlar.

PİRAMİT DÜZEN NEDİR?

Piramit düzen, düzene katılmak ve komisyon kazanmak için diğer insanları ikna etme, ayrıca düzene katılmak için belirli bir giriş ücreti ödeme sistemi olarak tanımlanıyor[1].

Piramit Düzen, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 80 hükmünde şöyle tanımlanıyor;

“Katılımcılarına bir miktar para veya malvarlığı ortaya koymak karşılığında, sisteme aynı şartlar altında başka katılımcılar bulma koşuluyla bir para veya malvarlığı kazancı olanağı ümidi veren ve malvarlığı kazancının elde edilmesini tamamen veya kısmen diğer katılımcıların da koşullara uygun davranmasına bağlı kılan, gerçekçi olmayan veya gerçekleşmesi çok güç olan kazanç beklentisi sistemi.”[2].

İLK PİRAMİT DÜZENAMERİKA’DA GÖRÜLDÜ

İlke kez piramit düzen dolandırıcılığı karşımıza “Ponzi Düzeni” olarak çıkıyor. Ponzi Düzeni, yatırımcılara kendi paralarından geri dönenle veya sonraki yatırımcılardan gelen paralarla ödemenin yapıldığı bir dolandırıcılık yöntemidir.

Bu oyun ismini Amerika Birleşik Devletleri’nde 1920’li yıllarda faaliyet gösteren Charles Ponzi’den alıyor. Ponzi o dönemde katılımcılara çok yüksek getiriler vadederek paralarını topladı.

Bunun ABD’deki en son örneği ise Bernard (Bernie) Madoff oldu. Nasdaq Borsası eski icra kurulu başkanlarından olan Madoff, kurduğu hedge fonuna yatırım yapmış müşterilerinin paralarını kendi hesaplarında tutup yüksek kazanç sağlayarak onlardan habersiz şekilde oynayabildi ve bu şekilde toplam 50 milyar doları 2008 yılında yok etti.

Madoff’un müşterileri yüksek kazanca odaklanan ancak bu süreçte yasal düzenleme ve yüksek riskleri göz ardı eden, sistem düzgün işlediği dönemde sesini çıkartmayan yatırımcılar oldu.

TÜRKİYE’DE PİRAMİT DÜZEN

Titan saadet zinciri, Fadıl Akgündüz (Jet Fadıl), Çiftlikbank örneklerinde gördüğümüz üzere arzu edilen varlıklara hızla ulaşmak için sisteme para karşılığı üye yapılan kişiler güvenlerinin kazanılması ve kazanca ortak edilmesi sonrasında yeni üye kazanımı konusunda da kullanılarak dolandırıcılık etkisinin büyütülmesi sağladı.

Tüm örneklerde de -maalesef- para kazanılırken kimse ses çıkartmadı, yeni üye kazanımı ile daha fazla mağdur yaratıldı, yasa ve düzenlemeler bulunmasına rağmen denetim eksikliği nedeni ile sisteme giriş ücreti adı altında toplanan paralar (aslında mevduat veya katılım hesabı) buharlaştırıldı.

5411 sayılı Bankalar Kanunu’na göre izin verilen bankalarla özel kanunlarına göre yetkili olanlar dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi mevduat toplayamaz. Buna rağmen denetim mekanizmalarının gözü önünde halktan farklı adlar altında ve vaatler ile para toplanılmasına devam ediyor.

DERS ALMA KONUSUNDA İSTEKSİZ DAVRANIYORUZ

Halkımızın ders alma konusunda isteksiz davranması ise, sömürü üzerinden para kazanmaya istekli olanların iştahlarını kabartarak yeni arayışlara itiyor. Günümüzde bankalarda daha önce bahsettiğim azalan kaynaklar ve artan riskler nedeniyle, kredi tayınlaması yani kredi vermede isteksiz davranması, alternatif kişi ve kurumların bu boşluğu doldurma girişimlerinin artmasına neden oluyor.

Yasal mevduat toplama izni bulunmayan kurumlar ve yetkili kurumlardan İslami fetvası bulunmayan (ilahiyat öğretim üyelerinin kişisel görüşleri fetva olamaz) faizsiz konut ve araba ilanları ile sisteme katılım (organizasyon) ücreti, peşinat adı altında para toplamakta ve bu amaçla 40 ile 200 kişiyi bir araya getirerek (ev hanımlarının altın günü benzeri bir sistem) çekilişle ev ve araba vaat ediyor.

NASIL RİSKLERLE KARŞILAŞACAĞI BİLİNMİYOR

Ayrıca yeni üye kazandıranlara da yine piramit düzende olduğu gibi ödemelerde indirim ve tatil gibi hediyeler veriliyor. Kurucu ve kurumlardaki standartlar yanında sermaye yeterliliği, toplanan paraların nerelerde kullanıldığı, herhangi bir güvencenin olup olmadığı, sistemdeki üyelerin ödeme yapmamalarında veya çıkmak istediklerinde nasıl risklerle karşılaşacakları ise bir muammadır.

Arabayı duvara çarpmadan tedbir almayan bir millet olarak şimdiden uyarıda bulunmanın faydalı olacağını düşünüyorum. Araba duvara doğru gidiyor ve bu konuda hızla düzenleme ve denetim uygulanmazsa yakında duvara çarpmamız ve Çiftlikbank’tan daha büyük sorunlarla karşılaşmamız olası görünüyor.

GENÇLERE VE AİLELERE UYARILAR

Bir diğer konu da özellikle öğrencilerimin sorularına maruz kaldığım Dropshipping ile ilgili. Dropshipping, Amazon ve AliExpres gibi şirketlerin bağımsız satış temsilcileri yolu ile satılan mal üzerinden komisyon paylaştıkları bir e-ticaret sistemidir.

Gençler arasında özellikle kolay para kazanma uğruna bu konuda eğitim verdiğini iddia eden ve yine eğitim ve sisteme giriş adı altında para kaptırdıklarını duyuyorum. İş legal görünmekle birlikte bir önceki örnekte olduğu gibi zaman içinde şekil değiştirerek (sisteme giren herkesin çok para kazandığı algısı yaratılarak), kolay para kazanma üzerine kafa yoran bazı kişilerce yeni bir yöntem olarak kullanılmaya başladığını düşünüyorum.

FOREX FURYASININ ÖNÜ KESİLDİ, BITCOIN’E DİKKAT

Son beş yıl içindeki evrime baktığımda ise gençlerde önce bir Forex furyası başlamıştı ki çok şükür yapılan yasal düzenlemelerle önü kesildi. Daha sonra Bitcoin furyası ile aynı şekilde yaptığım uyarılara rağmen eğitimleri için kullanmaları gereken harçlıklarını maalesef kaybetmelerine tanık oldum.

Gençlerin bilmesi gereken önemli bir konu var ki kolay para ve makam diye bir şey yok. Kumar oynamak ise her yaştan insanın inançları dışında, geliri ve kişinin risk alma kapasitesi ile ilgili bir konu.

Etik ahlakın, sevginin, empatinin, doğru ile yanlışı ayırma becerisinin, çalışma ve hak etmenin güzelliğinin, nezaketin, saygı göstermenin gerçek erdemler olduğunun, saygınlığa, makamlara ve varlığa ancak bu değerlere bağlı kalınarak kalıcı şekilde ulaşılabileceğinin anne ve babalar olarak bizler tarafından çocuklarımıza benimsetilmesi gerekiyor. Yoksa bu zihniyet ile tekrar ve tekrar hüsrana uğramamız kaçınılmaz olacak.

Doç. Dr. Mehmet Yazıcı

Bursa Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi

yazici@turcomoney.com

[1] http://www.businessdictionary.com/definition/pyramid-selling.html.

[2] SÜTÇÜ Selin, PyramidSellingaccordingtothe Consumer ProtectionLaw No 6502 Art. 80, Cevdet Yavuz’a Armağan,s. 2506