Politik ve ekonomik ortam

Orhan Ökmen

Türkiye ekonomisi içerisinde önemli bir büyüklük arz eden kayıt dışı kesim 2015 yılı ikinci yarısından itibaren daha da büyüyor. Bu durum istatistiki verilerin sağlığını ve güvenirliliği ile ekonomik atmosferdeki adalet ve demokrasi yapısını daha da bozuyor.

Sermayenin yüksek marjinal getirisi devam ettiği için Türk ekonomisinin dış şoklara karşı direnci hep yüksek kalacaktır. Türkiye faktör donanımı açısından, zengin beşeri kaynaklarına karşın fiziksel sermaye stokları oldukça kıt. Kıt olan sermayenin uçbirim getirisi ise ortalama seviyenin üzerinde gerçekleşiyor. Sermayenin marjinal getirisinin yüksek seviyesi devam ettiği müddetçe sermaye akımları Türkiye’yi tam olarak terk etmeyecektir. Ancak sermayenin marjinal getirisi verimlilik kavramıyla örtüşmüyor. Türkiye verimlilik problemini henüz çözemedi.

POLİTİK RİSK YÜKSEK, EKONOMİ BÜYÜYEMEZ

Dış sızıntılar tasarruf artışlarını sınırlandırıyor. Türkiye ekonomisinin temel sorunu, sermeyenin getirisinin ulusal gelir içerisindeki payının göreceli olarak küçük olmasının sebep olduğu yüksek dış sızıntılardır. Dış sızıntıların yüksek olması ise ulusal tasarrufların büyümesini sınırlandırıyor. Türkiye’deki ekonomik büyüyememe sorununu siyası süreçlerden soyutlayarak değerlendirmek mümkün değil. Apolitik büyüme olgusu olamaz. Türkiye’de ulusal gelirin büyüyememesinin ve bundan sonra da büyüyemeyeceğinin en temel gerekçesi politik risklerin yüksekliği, toplumsal mutabakatın bozulmuş olmasıdır.

KAYIT DIŞI EKONOMİNİN AĞIRLIĞI ARTIYOR

Türkiye ekonomisi içerisinde önemli bir büyüklük arz eden kayıt dışı kesim 2015 yılı ikinci yarısından itibaren daha da büyüyor. Bu durum istatistiki verilerin sağlığını ve güvenirliliği ile ekonomik atmosferdeki adalet ve demokrasi yapısını daha da bozuyor. Gelir dağılımdaki adaletsizliğin artmasının en önemli nedeni, üretim yapısının sınai karakterden rant yaratıcı sektörlere kaymasıdır. Türk ekonomisinde arz-talep dengesi, stok değişmeleri yerine fiyat artışıyla sağlanıyor. Bu yüzden enflasyon ve büyüme uzunca bir süre optimum dengesini bulamayacaktır. Türkiye’de para ve sermaye piyasaları, pozisyon çevrimlerindeki manevra güçlerinin zayıflamış olması sebebiyle, mevcut riskleri fiyatlamayan, makro risklere gözünü kapatan duyarsız bir döneme girdi. Bu durum piyasa körlüğü olarak nitelendirilemez, ancak piyasaların vermediği reaksiyoner sinyaller, dengesizliği artırıcı davranışların, yanlış yatırım kararlarının artış göstermesine sebep oluyor. Petrol fiyatlarındaki artışın devam ettiği ve ABD’de faizlerin artma olasılığının yükseldiği bir konjonktürde, cari açık, enflasyon, işsizlik ve Türkiye’nin Avrupa Birliği ile zayıflamış olan entegrasyonu, kurulan yeni hükümete ilave zorluklar yaratabilecek güncel risklerin en önemlileridir.

BÜTÇE DİSİPLİNİ, YENİ HÜKÜMETE MİRAS KALDI

Bütçe disiplininde kanıksanan kurumsal devamlılık ekonominin güçlü yanı olarak yeni hükümete devredilen en önemli mirastır. Cari açık, Türk parasının dış değeri, işsizlik ve maliyet enflasyonu riskleri ile sermaye piyasalarındaki güvensizlik hali bu dönemde tekrar ön plana geçmiş olmasına rağmen, Türkiye’nin siyasal dönüşüm politikalarında yoğunlaşıp, ekonomi tabanlı yapısal reformların gündem dışı kalma ihtimali belirdi. Yeni hükümetin, siyasal dönüşüm alanında yoğunlaşacağına, ekonomik büyüme olanaklarını, iç tüketimi zorlayıcı gündelik politikalara yöneleceğine ve özerk kurumların bağımsızlığını mevcut duruma nazaran daha da belirgin olarak baskılayacağına dair yatırımcı algısı, hukuki ve ekonomik piyasa risklerini yukarı yönlü ivmeliyor.

KUTUPLAŞMA VE KARGAŞA İHTİMALİ ARTIYOR

Parlamentonun ¼’ünden fazla siyasi temsilci dokunulmazlığını bir defalık topluca sonlandıran anayasal değişiklik, Türkiye’de siyasi tartışma ve toplumsal mutabakat alanını daraltacak, iç şiddet, kutuplaşma ve kargaşa olasılığını artıracaktır. Dokunulmazlıkları kaldırılmış olan parlamenterler açısından muhalefet/iktidar partisi ayrımının gözetilmeyeceğine, adil yargılama ve hukukun üstünlüğü ilkelerine riayet edilmeyeceğine ilişkin negatif tereddütlerin giderilmesi; kutuplaşma, şiddet ve iç kargaşa risklerini bir miktar sınırlayabilmesi yeni hükümetin derecelendirme sürecinde izlenecek ilave başarı kriterleri olacaktır.

Piyasaların ABD ekonomisindeki yavaşlama riskine tepkisi henüz oluşmadığı için fiyatlaması da yapılmadı. Türkiye’nin başkanlık sistemi üzerindeki tartışmalarının üreteceği sonuçlar sosyal katmanlar arasında tam olarak gündem konusu haline gelmedi.