-Kitle fonlaması; girişimcilerin geleneksel fonlama seçenekleri yerine internet üzerinde işleyen bir platform aracılığıyla yatırımcılardan düşük tutarlarla projelerine fon bulmak amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyet demek.
-Kısaca kitle fonlaması yoluyla bireyler, girişimci start-uplara bir aracı ya da fonlama platformu ile yatırım yapma imkanına sahip oluyor. Kitle fonlaması, fon açığı verenler tarafında alternatif bir finansman modeli sunması; fon fazlası verenler tarafında ise internet üzerinden kolay erişilebilir bir yatırım alanı yaratması bakımından önem taşıyor.
-Dünyada uzun yıllardır başarılı bir şekilde uygulanan kitle fonlaması, Türkiye’de 2019 yılında Sermaye Piyasası Kurulu’nun tebliği ile hayatımıza girdi. Küresel kitle fonlaması pazar büyüklüğü Statista’nın verilerine göre 2021 yılını 13.64 milyar dolar seviyesinde kapattı. Türkiye’de ise bugüne kadar paya dayalı kitle fonlaması yolu ile girişimcilere yaklaşık 100 milyon TL civarında bir fon sağlandı.
-Bir girişim şirketi veya girişimci tarafından herhangi bir 12 aylık dönemde kitle fonlama platformları aracılığıyla en fazla iki kampanya ile fon toplanabiliyor. Paya dayalı kitle fonlamasına ilişkin kampanya süreci tamamlanmadan aynı girişim şirketi veya girişimci tarafından paya veya borçlanmaya dayalı yeni bir kampanya süreci başlatılamıyor.
-Paya veya borçlanmaya dayalı olarak toplanabilecek fon tutarı 2022 yılı için en fazla 20 milyon TL olarak belirlendi. Nitelikli yatırımcı olmayan gerçek kişiler, 2022 yılı için bir takvim yılı içerisinde paya dayalı kitle fonlaması yoluyla azami 68.100 TL yatırım yapabilir. Ancak bu sınır kişi başı maksimum 272.400 TL kadar çıkabiliyor. Bunun için yatırımcının platforma beyan ettiği yıllık net gelirinin en az 2.724.000 TL olması gerekiyor.
Son yıllarda teknolojinin hızlı bir şekilde gelişmesi birçok yeni fikir ve projenin ortaya çıkmasına neden oluyor. Gelecek vadeden girişimler kısa sürede dünya çapında tanınan şirketlere dönüşebiliyorlar. Ancak yeni fikirlerin ve projelerin birçoğu kaynak yetersizliğinden hiç hayata geçemiyor ya da yeterli kaynak sağlayamadıkları için yarı yolda pes etmek zorunda kalıyorlar. Bugün özellikle girişimcilik ekosistemine uzun yıllardır katkı sağlayan “Kitle Fonlaması” kavramı üzerine değerlendirmelerde bulunacağız.
Kitle fonlaması; girişimcilerin geleneksel fonlama seçenekleri yerine internet üzerinde işleyen bir platform aracılığıyla yatırımcılardan düşük diyebileceğimiz tutarlarla projelerine fon bulmak amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetler olarak tanımlanabilir. Kısaca kitle fonlaması yoluyla bireyler, girişimci start-uplara bir aracı ya da fonlama platformu ile yatırım yapma imkanına sahip oluyorlar. Kitle fonlaması, fon açığı verenler tarafında alternatif bir finansman modeli sunması; fon fazlası verenler tarafında ise internet üzerinden kolay erişilebilir bir yatırım alanı yaratması bakımından önem taşıyor. Kitle fonlamasında proje sahipleri, yatırımcılar ve platformlar olmak üzere üç temel taraf bulunuyor.
ÜMİT VAAT EDEN PROJENİN İLK SAFHASI İÇİN KİTLE FONLAMASI BİR ÇIKIŞ KAPISI
Özellikle proje sahibi girişimcinin riskli görünen ancak ümit vadeden projesinin ilk safhasında bankalar ve diğer sermayedarların projeyi fonlama konusundaki tereddüt ve isteksizliği birçok proje açısından kitle fonlamasını bir çıkış kapısı haline getiriyor.
Bunun yanında son yıllarda bankalardan ve diğer kreditörlerden kaynak temin edemeyen bazı projeler için kitle fonlaması imkanı yanında kripto para birimi endüstrisinin imkanlarından da yaralanan girişimciler bulunuyor. Sermaye piyasalarındaki İlk Halka Arz (IPO) benzeri ICO’lar (Initial Coin Offering) veya token arzları ITO’lar (Initial Token Offering), yeni bir uygulama veya hizmet oluşturmak için para toplamak isteyen girişimcilerin başlattığı fon temini yöntemi olarak işlev görüyor. Önerilen proje ile ilgilenen yatırımcılar teklifi kripto para ile ödeme yaparak satın alıyor ve kendilerine yeni bir kripto para veya jeton veriliyor. Girişimciler veya şirketler bu yöntemle gerçekleştirmek istediği projesine kaynak toplayabiliyor. Ancak bu işlemler genellikle sermaye piyasası düzenlemelerine tabi olmaları nedeni ile son yıllarda düzenleyici otoriteler tarafından sıkı şekilde takip ediliyor ve izin almaksızın yapılan işlemler engelleniyor.
KİTLE FONLAMASI PAZARININ BÜYÜKLÜĞÜ 13,64 MİLYAR DOLAR
Statista’nın verilerine göre 2021 yılında kitle fonlaması sektörünün piyasa değeri 13.64 milyar dolar seviyesinde oldu. Kitle fonlaması pazarının önümüzdeki yıllarda çok daha büyük hızla büyümesi bekleniyor.
Statista’nın verileri, kitle fonlamasının sürekli büyüyen ve gelişen bir yapı olduğunu gösteriyor.
Küresel kitle fonlaması pazarında, bağışa ve paya dayalı kitle fonlaması oldukça popüler. Herhangi bir finansal getiri beklentisi olmayan destekçilerin bağışlarına dayanan bağışa dayalı kitle fonlaması, tüm kampanyaların adet olarak %71’ini oluşturuyor. Bu arada her 4 projeden yaklaşık birinin başarılı olduğunu vurgulamakta fayda var. O nedenle yatırımcılar projeler dikkatli şekilde analiz etmeli, anlamalı ve raporları ayrıntılı incelenmelidirler.
Yeri gelmişken kitle fonlaması çeşitlerine de değinmekte fayda var. Kitle fonlamasının dört farklı yöntemi olduğu görülüyor.
KİTLE FONLAMASINDA ABD, BİRLEŞİK KRALLIK VE KANADA İLK SIRALARDA YER ALIYOR
Dünya çapında önemli pazar payına sahip platformlar Kickstarter, GoFundMe, Indiegogo ve CircleUp’dır[2]. Ödül temelli projeler yapan Kickstarter 2022 Haziran ayı verilerine göre; projelerin %39.85’i başarılı oluyor. Yine küresel bazda baktığımızda kitle fonlaması pazarında ABD (%42), Birleşik Krallık (%11) ve Kanada (%5) ilk sıralarda yer alıyor. Aslında bu ülkelerdeki girişimcilik kültürü dikkate alındığında ilk sıralarda çıkmaları tesadüf değil.
Dünyada yaygın olarak uzun yıllardır uygulanan kitle fonlaması, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) düzenlemesi öncesi ülkemizde de özellikle ödül ve bağışa dayalı olarak uygulanmaktaydı. Ödüle dayalı kitle fonlamasında, destekçiler proje sahibi kişi ya da kurumlara borç vermez ya da ortak olmazlar. Bu temel özelliği nedeniyle tüm ülkelerde ödüle dayalı kitle fonlaması en az yasal düzenlemeye tabi ve en sık kullanılan türdür.
TÜRKİYE’DE PAYA DAYALI KİTLE FONLAMASI 2019’DA HAYATIMIZA GİRDİ
2017 yılında Sermaye Piyasası Kanunu’nda (SPKn.) yapılan düzenleme ile paya dayalı kitle fonlaması ilk kez düzenlenme kapsamına alınmış, akabinde 2019 yılında “Paya Dayalı Kitle Fonlaması Tebliği” yayınlanarak kitle fonlamasının üçüncü versiyonu da hayatımıza girdi. Ancak Tebliğ’in yayımlanması sonrasında başvuru süreçleri nedeni ile ilk platformun SPK tarafından listeye alınması 1 Nisan 2021 tarihinde oldu. Daha sonra SPK’ya borçlanmaya dayalı kitle fonlaması yönteminin de eklenmesi ile hem paya dayalı hem borçlanmaya dayalı kitle fonlamasını içeren “III-35/A.2 sayılı Kitle Fonlaması Tebliği” 27.10.2021 tarihinde yürürlüğe girdi.
Kitle fonlaması, III-35/A.2 Tebliğ’de; “Projenin ihtiyaç duyduğu fonu sağlamak amacıyla Kurul tarafından belirlenen esaslar dâhilinde Kanunun yatırımcı tazminine ilişkin hükümlerine tabi olmaksızın platformlar aracılığıyla halktan para toplanması” şeklinde tanımlanıyor.
HİNDİSTAN VE ÇİN’DE PAYA DAYALI KİTLE FONLAMASI YASAKLANDI
Uzun ve meşakkatli halka arz yükümlülüklerine tabi olmadan halktan para toplanmasına vesile olan paya dayalı kitle fonlaması, ülkemizde de popüler hale gelmeye başladı. Son yıllarda birçok girişimci bu yöntem ile fon toplamaya başladı. Bunun yanında Hindistan, Çin gibi bazı ülkelerde paya dayalı kitle fonlamasının yasaklandığını ifade etmekte fayda var.
SPK düzenlemesi kapsamındaki kitle fonlaması henüz gelişme safhasında olup, büyüklüklere göz atmakta fayda var. Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun (MKK) 2021 yılı Faaliyet Raporu verilerine göre; 2021 yılı sonu itibari ile 11 adet platformun MKK ile entegrasyonu sağladı. Yine 2021 yılı verilerine göre 21 adet paya dayalı kitle fonlaması için kampanya başlatıldı. Başarılı olan bu 21 adet kampanyada 7.200 gerçek kişi 117 adet tüzel kişi fonlama işlemine katıldı. Düzenlemesi olmasına rağmen henüz borçlanmaya dayalı bir platform SPK tarafından listeye alınmamış ve herhangi bir kampanya yapılmadı.
TÜRKİYE’DE 100 MİLYON LİRA FON SAĞLANDI
2022 yılının ilk 8 ayında da yaklaşık 40 civarında yeni paya dayalı kitle fonlaması kampanyasının hayata geçtiği ve bunların bir kısmının hedeflenen tutarın toplanamaması nedeni ile başarısız olduğu görülüyor. Bugüne kadar paya dayalı kitle fonlaması yolu ile girişimcilere yaklaşık 100 milyon TL civarında bir fon sağlandı.
Paya dayalı kitle fonlamasında yatırımcılar, fon talebinde bulunan proje sahibi kuruluşun veya kurulacak kuruluşun özsermayesine ortak oluyorlar. Paya dayalı kitle fonlaması yöntemi, yatırımcıların bir ürün teslim almaması ya da sabit bir getiri beklentisine sahip olmaması nedeniyle oldukça riskli olup, genellikle en sıkı şekilde hukuki düzenlemeye tabi olan yöntemdir. Borçlanmaya dayalı kitle fonlamasında ise, yatırımcılar belirli bir sabit getiri beklentisiyle proje sahiplerine borç veriyor ve kararlaştırılan vadede anapara ve getiriyi tahsil etmeyi bekliyorlar. Tebliğ kapsamında borçlanmaya dayalı kitle fonlamasında, geri ödeme yükümlülüklerinin nakit yerine fonlanan şirketin payının verilmesi ile de yerine getirilmesi mümkün.
Kitle fonlaması sistemin işleyişinde platformlar aracılığı ile yatırımcılar beğendikleri girişim/girişim şirketlerine internet sitleri üzerinden katkı sağlıyorlar. Bu nedenle öncelikle anonim şirket şeklinde bir platformun kurulmuş olması ve SPK tarafından listeye alınmış olması gerekiyor. Kalkınma ve yatırım bankaları, katılım bankaları ve geniş yetkili aracı kurumlar platform için ayrı bir şirket kurmak zorunda değil.
KİTLE FONLAMASI PLATFORMLARI İÇİN ASGARİ SERMAYE 1,4 MİLYON LİRA SERMAYE ŞARTI VAR
Anonim şirket şeklinde kurulması gereken platformlar için asgari olarak 2022 yılında 1.362.000 TL tutarında sermaye şartı bulunuyor. Kitle fonlaması işlemlerinde bulunabilmek için yatırımcıların ilgili platforma elektronik ortamda üye olmaları zorunlu.
Kitle fonlaması suretiyle halktan para toplanmasında, payları halka arz olunmuş sayılmaya ilişkin “500” adet ortak bulunması kriteri uygulanmıyor. Ayrıca kitle fonlaması, izahname ya da ihraç belgesi hazırlama yükümlüğüne ilişkin hükümlere de tabi değil. Diğer taraftan kitle fonlaması düzenlemelerinde halka açık ortaklıklar kitle fonlamasından kaynak temin edemiyor. Yeri gelmişken gayrimenkul ve gayrimenkule dayalı hakların alım satımı ve gayrimenkul projelerinin geliştirilmesi ile girişim şirketlerine iştirak edilmesine yönelik kitle fonlaması faaliyeti yürütülemiyor.
Düzenleme ile getirilen parasal sınırlamalara kısaca bakarsak; bir girişim şirketi veya girişimci tarafından herhangi bir 12 aylık dönemde kitle fonlama platformları aracılığıyla en fazla iki kampanya ile fon toplanabiliyor. Paya dayalı kitle fonlamasına ilişkin kampanya süreci tamamlanmadan aynı girişim şirketi veya girişimci tarafından paya veya borçlanmaya dayalı yeni bir kampanya süreci başlatılamıyor. Paya veya borçlanmaya dayalı olarak toplanabilecek fon tutarı 2022 yılı için en fazla 20 milyon TL’dır.
GERÇEK KİŞİLER, BİR TAKVİM YILINDA EN FAZLA 68 BİN LİRALIK YATIRIM YAPABİLİR
Nitelikli yatırımcı olmayan gerçek kişiler, bir takvim yılı içerisinde paya dayalı kitle fonlaması yoluyla azami 68.100 TL (2022 yılı için) yatırım yapabilir. Ancak bu sınır kişi başı maksimum 272.400 TL kadar çıkabiliyor. Bunun için yatırımcının platforma beyan ettiği yıllık net gelirinin en az 2.724.000 TL olması gerekiyor.
Borçlanmaya dayalı kitle fonlamasında ise yatırım tutarı daha düşük olup, nitelikli yatırımcı olmayan gerçek kişiler bir projeye de maksimum 27.240 TL yatırım yapabiliyor. Bu sınırlamalara ilişkin kontrol, MKK tarafından gerçekleştiriliyor.
Kitle fonlamasına yönelik olarak SPK düzenlemesi getirilen en önemli unsur güvenli bir yatırım ortamı tesis edilmesidir. Yatırımcıların toplanan fonları uygun biçimde kullanamaması ve yatırımlardan beklenen geri dönüşün sağlanamayacağı hakkında duyulan endişe, girişimcilik ekosistemini zehirleyecek ve sistemin gelişmesinin önünü kesecektir.
Yatırımcılara güvenli bir ortam tesisinde SPK tarafında getirilen düzenlemede ne gibi başlıklar bulunduğuna baktığımızda ilk ele alacağımız başlık yatırım komitesi olacaktır.
Belirli kriterlere göre oluşturulan yatırım komitesi, kendisine gelen kitle fonlamasına yönelik projeleri ayrıntılı olarak inceleyecek ve uygun görülüp onaylananları platforma koyacaktır. Yatırımcılar da yatırım komitesi tarafından onaylanan projenin değerlendirme raporuna ve bu rapora ilişkin bilgi formuna ilgili projenin kampanya sayfasından ulaşabiliyor.
GİRİŞİMCİ PROJE İLE RAPOR HAZIRLAMALI
Bir diğer önemli husus, toplanacak fonların hangi amaçlarla kullanılacağına ilişkin girişimci veya girişim şirketi tarafından bir raporun hazırlanması ve bu raporun kampanya süresinin başlangıç tarihi itibarıyla kampanya sayfasında yayımlanmış olmasıdır.
Toplanan fonların bilgi formunda ilan edilen amacına uygun olarak kullanıldığının kontrolü ve denetimi bir diğer önemli başlıktır. Bu denetim listeye alınmış bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından özel amaçlı bağımsız denetim raporu hazırlanmak suretiyle yerine getiriliyor. Bu yapı yatırımcıların parasının nasıl değerlendirildiğini takip edebilmesi açısından çok önemli. Çünkü yıllara yayılan bir süreçte bu şekilde hazırlanacak bağımsız denetim raporu, yatırımcılar açısından güven sağladığı gibi aynı zamanda yol gösterici olacaktır.
KAMPANYA BAŞARISIZ OLURSA YATIRILAN FONLAR YATIRIMCILARA İADE EDİLİYOR
Bir diğer önemli nokta emanet yetkilisidir. Platformların topladığı fonu, fonlanan şirkete aktarılana veya yatırımcılara iade edilene kadar emanetçi sıfatıyla bloke eden emanet yetkilisi önemli bir güven unsurudur. bir örnek vermek gerekirse; kampanya başladığında hedeflenen tutarın toplanıp toplanmayacağı henüz belli değildir. Kampanya süresi boyunca örneğin 60 gün, yatırımcıların aktardıkları fonları toplayan ve bloke eden emanet yetkilisidir. Süre sonunda kampanya başarısız olursa emanet yetkilisi yatırılan fonları tekrar yatırımcılara iade edecektir.
Fon toplanan her bir proje için kampanya sayfası oluşturulması ve bu kampanya sayfasında yatırım komitesi raporu dahil yatırımcıya gereken her türlü bilginin 5 süre ile bulunması, proje hakkında yatırım yapma kararını verecek yatırımcı açısından önemli bir kolaylıktır.
TOPLANAN FONLAR, BAŞKA AMAÇLAR İÇİN KULLANILAMAZ
Borçlanmaya dayalı kitle fonlaması yoluyla toplanan fonlar, bilgi formunda belirtilecek şekilde proje kapsamında gerçekleştirilen borçlanmalar hariç, finansmanı talep edilen proje dışındaki projelerden kaynaklanan borçların veya diğer borçların ifasında kullanılamıyor.
Dünyadaki son gelişmeler dikkate alınarak SPK tarafından hazırlanan kitle fonlaması düzenlemesi ile yatırımcının güvenli bir şekilde gelişme/büyüme potansiyeli olan girişimlere ortak olması ve getirilerden şirket ortağı olarak veya borç veren taraf olarak gelir elde etmesine olanak sağlanıyor. Bu kapsamda umarız kitle fonlaması girişimcilere ve yeni projelere katkı sağlayarak ülkemizin kalkınmasında önemli bir rol üstlenecektir.
Mahir Kubilay Dağlı
Eliptik Yatırım Menkul Değerler A.Ş. Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
İsim *
Email *
Bir dahaki sefere yorum yaptığımda kullanılmak üzere adımı, e-posta adresimi ve web site adresimi bu tarayıcıya kaydet.
Δ
Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.
