Reel sektörün 2023 yılı mali verilerine ilişkin değerlendirmeler…

Orhan Ökmen

– Merkez Bankası tarafından, “Sektör Bilançoları İstatistikleri” başlığı altında 1990 yılından beri, Türkiye ekonomisini şekillendiren reel sektör firmalarına ilişkin her yıl yayımlanan seri finansalların 2023 sonuçları 17 sektör başlığı altında yayımlandı. 2022 yılında 1.032.858 adet 2023 yılında da 1.062.328 adet firmanın finansalları bulunuyor. Ortaya çıkan sonuçlar, Türkiye ekonomisinin anlaşılması açısından yeterli derecede fikir vericidir.

– Türk reel sektörü, 2023 yılında hem enflasyona ve hem de devalüasyona yenik düştü. Türk reel sektörünün varlık kaynak dengesizliği ve özkaynak yetersizliği 2023 yılına biraz daha bozuldu. Enflasyonun yükselmesinde en fazla katkı veren veya en fazla sorumluluğu olan sektörlerin başında sırasıyla gayrimenkul faaliyetleri, eğitim sektörü geliyor. Sektörlerin likidite yönünden koruyucu tamponlarının zayıflığı 2023 yılında da devam etti.

T.C. Merkez Bankası tarafından, “Sektör Bilançoları İstatistikleri” başlığı altında 1990 yılından beri, Türkiye ekonomisini şekillendiren reel sektör firmalarına ilişkin her yıl yayımlanan seri finansalların 2023 sonuçları 17 sektör başlığı altında yayımlandı. 2022 yılında 1.032.858 adet, 2023 yılında da 1.062.328 adet firmanın finansalları bulunuyor. Ortaya çıkan sonuçlar, Türkiye ekonomisinin anlaşılması açısından yeterli derecede fikir vericidir. Bu kapsamda; firma başına ortalama veriler dikkate alındığında aşağıdaki tespitlere ulaşılmış:

1.Türk reel sektörü, 2023 yılında hem enflasyona ve hem de devalüasyona yenik düştü. 2023 yılında sektörlerin toplam varlık büyümesi % 38,51 olmuş ve dolayısıyla TL bazında bile 2023 yılı TÜİK’in ilan ettiği %64,77 oranındaki enflasyona açık ara yenildi. Dolar bazında ise varlık büyüklüğü %3.47, özkaynakları %9.31 ve kar-zararı ise % 22,26 oranlarında küçüldü.

2.Türk reel sektörünün varlık kaynak dengesizliği ve özkaynak yetersizliği 2023 yılına biraz daha bozuldu. 2023 yılındaki kar büyümesi bir önceki yıla göre TL bazında % 11,54 olarak düşük bir seviyede gerçekleştiği için özkaynaklardaki yukarı ivmelenme varlık büyümesine eşlik edemedi ve ancak yükümlülük artışlarıyla finansman sağlanabildi.

3. Sektörün Özkaynak/Varlık oranı % 29 olup, referans değerin minimum seviyesi olan % 40’ın oldukça altına düşmüş olması özkaynak yetersizliğinin açık kanıtıdır.

SEKTÖRLERİN KORUYUCU TAMPONLARININ ZAYIFLIĞI 2023 YILINDA DA DEVAM ETTİ

4. Enflasyonun yükselmesinde en fazla katkı veren veya en fazla sorumluluğu olan sektörlerin başında sırasıyla gayrimenkul faaliyetleri, eğitim sektörü geliyor. Bu sektörleri ise sırasıyla bilgi işlem sektörü, teknik faaliyetler ve tarım sektörü takip etti. Diğer sektörlerin tamamı enflasyon karşısında ezildiler.

5. Reel sektörler arasında enflasyondan kendi lehlerine nasiplenenler aynı zamanda devalüasyon karşısında da ezilmedi.

6. Firmaların banka kredileri başta olmak üzere yabancı kaynak fonlama seviyesi bir önceki yıla göre geriledi. Gerilemenin sebebi kredi tedariğindeki finansman tedariğindeki zorluklar ve yükselen maliyetlerdir. Nitekim, Banka Kredileri/Yabancı kaynaklar rasyosu %39.20 den % 36.5 seviyesine geriledi.

7. Sektörlerin likidite yönünden koruyucu tamponlarının zayıflığı 2023 yılında da devam etti. Tüm sektörlerin ortalama olarak cari oranları, asit-test oranları, nakit oranları, stok ve stok bağımlılık oranları gibi bilumum Likidite oranlarının hepsi 2023 yılında da referans değerlerinin minimum sınırlarına yakın noktalarda seyretmeye devam ettiği için, likidite tamponları stabilizatör görevi yapamayacaklardır.

REEL SEKTÖR, AŞIRI BORÇLANMA İÇİNDE

8. Yabancı Kaynaklar Toplamının Aktif Toplamına Oranını temsil eden kaldıraç oranı sektör genelinde %60 olan maksimum referans değer % 71 olarak realize olduğu için reel sektörün kaynak yapısı riskli alanlarda seyrettiği net bir şekilde görülüyor.

9. Reel sektör, ortalama olarak aşırı borçlanma içerinde. Aynı şekilde sektörlerin özkaynaklarının yabancı kaynaklara oranı %100 olması gerekirken % 57.9 olarak gerçekleşmesi de özkaynak yetersizliğinin veya aşırı borçlanıldığının bir başka kanıtıdır.

10. Reel sektörün yabancı kaynaklarının vadesel dağılımı da  doğru konumlanmadı. Zira kısa vadeli borçlanmaların toplam kaynaklara oranı en fazla %35 olması gerekir iken, % 52.40 olarak realize oldu.

REEL SEKTÖRÜN UZUN VADELİ KAYNAK YARATMADAKİ BAŞARISI YETERSİZ

11. Reel sektörün uzun vadeli kaynak yaratmaktaki başarısı yetersizdir. Zira uzun vadeli kaynakların maksimum sınırı % 100 iken, reel sektör %25.93 seviyesinde kaldı. Nitekim 2021 yılından beri uzun vadeli kaynakların payı azalıyor ve buna bağlı olarak da likidite yönetimi zorlaşıyor. Ayrıca, reel sektörün özkaynak payı da 2009 yılından bu yana düşüyor.

12. Reel sektörün çalışma sermayesinin devir hızının düşük olması faaliyet etkinliğinin ve kar üretme elastikiyetinin olmadığının en açık göstergesidir. Net satışların kısa vadeli yabancı kaynaklar hariç dönen varlıklara oranını temsil eden net çalışma sermayesi devir hızı minimum %10 olması gerekir iken % 3,4 olarak realize olması, reel sektörün net çalışma sermayesinin devir hızının olağanüstü düşük olduğunu gösteriyor.

13. Reel sektörün yatırım yapma iştahı azaldı. Zira reel sektörün varlık yapısı duran varlıklardan dönen varlıklara doğru 2016 yılından itibaren devam eden evrilmesi 2023 yılında da devam etti. Hatta bu eğilim 2024 yılında da mevcudiyetini koruyor.

14. Reel sektörün sermaye piyasalarıyla ilişkileri yok denecek kadar az. Reel sektörün sermaye piyasası araçları yoluyla kaynak temin etmesi hala yok denecek kadar azdır. Nitekim yabancı kaynaklar içerinde sermaye piyasalarından edinilen kaynakların oranı %1’in bile altındadır.

Orhan ÖKMEN

Sesmir Yönetim Kurulu Başkanı

okmen@turcomoney.com